When Nature and Tradition Collide (Full Episode) | Born to Be Wild - video Dailymotion

GMA Public Affairs

Aired (December 14, 2025): In this full episode of Born to Be Wild, we explore the story of the almugan and a cloud rat that had not been seen for years. Watch this video.

Transcript

00:00.

00:02.

00:04.

00:06.

00:08.

00:10.

00:12.

00:14.

00:16.

00:18.

00:20.

00:22.

00:24.

00:26.

00:28.

00:30May isang uri ng daga na higit isang dekada na raw hindi nakikita na mga taga-banaw.

00:36Ang bushy-tailed cloud rat o buot.

00:38We don't know what we're gonna see.

00:40It's either the one that hindi na nakita ng matagal.

00:46Maya-maya pa, parang ito na ang hinalap namin.

00:50Ayun nga no, may ilaw yung mata.

00:53Yung buntot itin.

00:55Ang haba.

00:57What could it be?

01:05Ang kanilang tinig, panggising umuno tuwing umaga.

01:11Sa liblib na komunidad ng mga blaan sa Alabel Sarangani, ang kanilang alarm clock.

01:17Mga ibon ng almugan.

01:21Pero sa halip na malaya ito nakakalipad at humuhuni ang kanilang awit, limitado o mano sa maliit nitong hulungan.

01:29Ginagamit ang mga lalaking almugan o short-billed brown dove, ang kanilang malalakas na huni para markahan ang teritoryo.

01:54Mahilig din itong kumanta.

02:00At nakakasabay raw ang kanyang paghuni sa oras ng paggising.

02:05Kaya paborito o mano itong alagaan ng mga katutubo sa Sarangani.

02:09Ang katutubong blaan na si Tate Eduardo, may alagang dalawang almugan.

02:15Malaki raw ang ginagampan na nitong papel sa kanyang pangangasok.

02:23Meron kayong kakaibang ibon dito na inaalagaan eh. Pwede nyo ba ikuwenta sa amin yan?

02:27Talagang mayroon kami yan. Ang kasabihan ng ninuno namin noon sir, yung almugan daw, diyan sila kumukuha ng oras pag sila ang kamlakad na.

02:37Yan daw ang magbigay sa kanila ng oras dahil sa noon pa daw, wala kasing mga ganitong sito.

02:43Walang mga relo.

02:45So ibig sabihin, lahat kayo dito, kahit may cellphone na, kahit may relo na, nagkaalaga pa rin ang almugan.

02:52Hindi naman marami. Ang iba, mayroon talaga sila ng almugan kasi ano eh.

02:57Yan kasi ang ano nang ninuno nila na tradisyon.

03:02Ito yung ginagamit nila pang huli ng almugan, kawayan, parang cover.

03:07And then merong hawakan, merong bakal dito sa dulo, tapos may kahoy dun sa dulo.

03:13Pag nilagay nila ito sa sanga, and then dumapo yung almugan, didikit yung paa niya.

03:19Hindi siya makakaalis.

03:21Medyo matamis ang amoy.

03:25Ang dahon nito, yung parang kalamansi.

03:27Herbivore o kumakain ng prutas at halaman ang mga almugan.

03:31Anong pinapakain yun sa kanila?

03:33Yung mga saging, ganyan.

03:35Sa wild, makikita ang mag-inang short-billed brown dove o almugan na kumakain.

03:42Sa pamamagitan ng kanilang tuka, dito ay pinadadaan ng inang almugan ang inilalabas na crop milk mula sa kanyang esophagus na mayaman sa protina.

03:52Patuloy nila itong ginagawa hanggang sa mabusog ang nagugutong na inakay.

04:00Pandemic o matatagpuan nito sa Mindanao at ilang probinsya sa Bisayas.

04:08Mataas din ang bilang sa wild o populasyon ng mga almugan.

04:12Kaya tinuturing ito na least concerned ng International Union for Conservation of Nature o IUCN Red List.

04:20Ito yung mga almugan, parang siyang malaking bato-bato.

04:26Kulay brown to black.

04:28Tignan mo yung ulo niya.

04:30May parang metallic colors yung kanyang batok.

04:34White streaks sa may mata.

04:36Brown yung katawan to black tip yung kanyang feathers.

04:40And siguro dahil sa maliit lang yung cage niya, nasisira pati yung kanyang tail feathers.

04:48Dahil sa iligal na pangunguha at pag-aalaga ng mga almugan, maliwanag na bawal ito sa batas.

04:54Alinsunod sa RA 9147 o Wildlife Resources Conservation and Protection Act.

04:59Pusibling manganib pa rin ang kanilang bilang.

05:02Paliwanag ni Tate Eduardo, hindi raw nila sinasaktan ang mga almugan.

05:08Ang pag-aalaga nito ay bahagi ng kanilang tradisyon at kultura.

05:13Nag-re-rely sila sa mga hunin ng ibon to tell the time.

05:16Contrary dun sa mga manok o yung mga tandang natin na tumitila ako sa umaga.

05:21Tumitila ako din kasi sila sa tanghali o sa hapon.

05:24Itong mga almugan, consistent sila ng mga umaga.

05:30Sa batas, mahigpit na yung pinagbabawal ang pagkuha o pag-aalaga ng almugan at iba pang hayop na walang permiso.

05:37Mula sa Department of Natural Resources o DNR.

05:40May ilang pagkakataon na pinapayagan ang mga katutubo na manghuli ng hayop sa wild ayon sa National Commission on Indigenous People.

05:49Ang makaraniwang issue pagdating sa wildlife laws at hunting rights ng ating mga indigenous peoples

05:54ay ang mga striktong pagbabawal sa kanila sa paghuli ng mga hayop dahil alam naman po natin na ang mga IPs,

06:01lalo na po ang nasa kabundukan, ito ay kanilang ginagamit sa ritual.

06:05Kailangan isagawa o mano ang ritual sa paraang hindi mapangadib sa kalikasan.

06:12Hindi rin sila maaaring magbenta ng mga nahuling hayop.

06:15Nire-regulate lamang po at nililimita as much as possible para lang po lamang sa ritual

06:21or kapag kailangan po sa kanilang sustenance at bawal po ang ibenta.

06:26Meron naman po tayong mga forest rangers na dineploy ng DNR upang magbantay sa ating mga kagubatan.

06:32Meron po tayong na-organize na Kemlong Banu, mga IPs forest guards po na na-train ang DNR kasama po ang AFP.

06:39Sa Alabel Sarangani, bahagi raw ng kultura ng katutubong bulaan ang pag-aalaga ng almugan.

06:46Isa sa mga nakakulong na almugan na abutan naming may sugat at nagdurugo ang ulo.

06:53Pusibling pinilit ng ibon na sumuot sa butas para makalabas.

06:58May mga ibon kasi talaga parang katulad ng tao na nervyoso.

07:07Natuklap na ang balat ng ulo ng almugan.

07:14Mag-iheal naman ito.

07:16But given the time, nilagyan na natin ng antiseptic.

07:18Ay!

07:19Ganun na pala na ano nagtalag pala niya.

07:21Tahiin ko na ito.

07:23Patahiin ko na ito.

07:25Ayan siya.

07:26Ayan na siyang balat.

07:32Sorry birdie.

07:33Makagulo, konti na lang, konti na lang ito.

07:53Kahit kinikilala ang karapatang pangkultura ng mga katutubo,

07:56paalala ng National Commission on Indigenous People o NCIP,

08:00may limitasyon ang pagkuhan ng mga hayop sa gubat

08:03at may obligasyon din ang mga katutubo sa kanilang nasasakupan.

08:07Sa IPRA po or RA 8371,

08:10mayroong po ang responsibilidad ang mga IPs.

08:12Ito po ay ang imaintain ang ating ecological balance.

08:15Kaya po dito sa Sarangani,

08:17ang ating provincial government po

08:19initiated a 1,003,000 growing project

08:22na started in 2022.

08:24As to date po,

08:25mayroon na po tayong 255,000

08:28na mga punong natatanim

08:31kasama po ang ating mga tribal leaders at mga IPs.

08:34Matapos kong tahiin ang malalim na sugat ng ibon,

08:37humingi ako ng pahintulot kay Tate Eduardo

08:39na palayain na ang almugan.

08:41Posible kasi itong mamatay sa stress

08:44kung ibabalik sa kulungan.

08:46Kanina, pagpasok ng pagpasok niya dun sa butas ng cage niya na bakal,

08:51natapyas yung balat niya dito.

08:53So tinahin natin ulit.

08:55It will heal.

08:56Mabilis naman sila mga heal, no?

09:00Lalo na kung dinisinfect naman natin.

09:02And hopefully in a few days dried na ito.

09:13Malakas naman at saka masigla.

09:15So mabubuhay yun talaga.

09:17Babalik-balik lang yun dito kasi medyo nasari na siya na pinapakain ng tao.

09:21And hopefully, gumaling na pagdating sugat yun.

09:25Bawat oras, mahalaga.

09:27Sa panahong ang huni ng mga almugan

09:29ang nagsisilbing gabay na mga katutubo sa kanilang araw-araw na pagising,

09:36wag sana itong ikulong

09:38para ang kanilang huni patuloy nating maririnig.

09:47Ang ilan sa mga hayop na nakita noon,

09:55tila naglalaho na ngayon.

09:59Karamihan sa mga ito,

10:01sa litrato na lang daw makikita.

10:04You don't know what we're gonna see.

10:06It's either the one that hindi na nakita ng matagal.

10:12Sa Kalinga,

10:13isa sa mga ito ang sinasabing tagabantay rao ng kagubatan ng Banaw Protected Landscape.

10:22Ano ay kumakain?

10:24Ang lapit!

10:25Ang mailap na dagang ito,

10:27nagpakita sa amin.

10:29Sa kagubatan ng Kalinga,

10:39may isang uri ng daga na higit isang dekada na raw hindi nakikita ng mga tagabanaw.

10:46Mahaba ang ngipin,

10:48mabalahibo,

10:49at higit sa lahat.

10:51Napakamahiyain.

10:56Ito raw ang pinakmalaking uri ng cloud rat sa Pilipinas.

11:00Ang bushy-tailed cloud rat o buot.

11:03Target kong makulayan ang paghahanap namin sa mailap na buot.

11:08Ang kanyang tirahan,

11:10hitik sa iba't ibang buhay ilang,

11:13para isong maituturing na mga hayop.

11:18Pagsapit ng gabi,

11:21mas lalong naging buhay ang kagubatan.

11:24Dito,

11:29magsisimula ang aming paghahanap.

11:32Pero,

11:33tila sinusubo kami.

11:35Biglang,

11:36naging ganito yung panahon, ano?

11:37Maambon-ambon,

11:39malamig ang,

11:41malakas ang hangin.

11:42Ang gagawin natin ngayon,

11:44tinauna natin yung first king.

11:46Kasi,

11:47napansin natin na pag maraming tao,

11:49mas,

11:51mailap yung

11:52target species natin,

11:54yung buot.

11:56Kasama ko si Derek,

11:57isa sa forest ranger ng Banaw Protected Landscape.

12:01Sa pagkakaalam nyo,

12:02ilang cloud rat lang ba ang meron dito sa Banaw?

12:07Sa previous na experience namin,

12:09bali dalawang klase po,

12:11yung maitim at saka yung parang panda.

12:14Kailan kahuling nakakita ng yung maitim?

12:172015,

12:18kaya hinahanap-hunap namin yung dating lunggan niya.

12:20Sa tagal kasi ng panahon, parang,

12:22wala na yung puno,

12:23parang,

12:24na-decompose na,

12:25natumba siguro sa bagyo.

12:28Napaka-elusive niya,

12:29and,

12:30we're still hopeful na makakita tayo.

12:332025,

12:34you know mo,

12:3510 years ago,

12:36huling nakita,

12:37do they still exist now?

12:40Especially,

12:42matagal-tagal na rin siyang hindi nakikita.

12:45May git isang dekada na raw,

12:46hindi nakikita ang bushy-tailed cloud rat

12:49sa Balbalan,

12:50Kalinga.

12:52Ito ang pinakamalaking uri ng daga sa Pilipinas.

12:56Endangered o nanganganib ng mawala ang kanilang lahi.

13:00Ang Banaw Protected Landscape ang isa sa mga lugar na huli itong nakikita

13:05ayon sa pag-aaral ng grupo ni Dr. Lawrence Hini taong 2010.

13:11Kaya ngayong gabi,

13:12susubukan ang aming team na mahanap ito.

13:16Kalimitan yung mga cloud rat natin na pin-feature.

13:19Nahuli na sila,

13:20nasaki-same.

13:22Pero, to look for them in the forest is something challenging.

13:25Especially,

13:27in a very distant place like Kalinga.

13:30Whether Luzon giant cloud rat to,

13:33hiniasahan ko na mas furry siya, no?

13:39Sa aming pag-iikot,

13:41bigla akong tinawag ni Derek.

13:46Tinawag tayo nila Sir Derek, ano?

13:49At may nakita daw sila.

13:51May gumagalaw sa taas ng puno.

13:54It's giving an eye shine.

13:56Ano kaya yan?

13:57Ayun nga, ano?

13:59May ilaw yung mata.

14:00Yung buntot itim.

14:02Ang haba.

14:03What could it be?

14:05Nandun, nakatago sa fern.

14:08Oh my God.

14:10Musang, it's a civet cat.

14:13Ayun o, ang cute ng tinga niya.

14:16It's a handsome civet cat.

14:19Wow, ang laki niya.

14:22Isang Asian palm civet ang naabutan naming nagpapahinga sa puno.

14:27Ang cute.

14:29It's the cutest civet cat that I've ever seen.

14:33Chill lang siya.

14:35Hindi man ito ang hinahanap namin,

14:38pero masaya kong isa sila sa naniniran dito.

14:41Ang musang ay isa sa taga-control ng populasyon na insekto at taga sa gubat.

14:49Sila rin ang seed disperser ng kagubatan o taga-kalat na mabuto ng fruit-bearing trees.

14:56Hindi tayo binugo.

14:57Kahit ganito yung panahon, eh, nagpakita pa rin yung civet cat.

15:02So, I'm really thankful.

15:04The team did a good job yung ating mga escort.

15:12Hanggang sa may na rinig kami parang umunguya.

15:18May naanhinag ako sa itas ng puno.

15:23Ang lapit.

15:25Cloud rat.

15:26Cloud rat.

15:27Ito, grabe yan.

15:28Ang lapit o.

15:29Yung likod niya may black last stripe and then green.

15:32So, it's another northern Luzon giant cloud rat.

15:37Ito ang kalahi nang hinahanap namin bush-tailed cloud rat.

15:41Wow!

15:42One after the other.

15:43Una, civet.

15:44And then, biglang may cloud rat.

15:47This is it!

15:48This is it!

15:50Pasilip-silip ito mula sa mga dahon.

15:52At mayroon pa sa isang puno.

15:55Pareha silang mailap.

15:57So, wow!

15:58We didn't see the Luzon bush-tailed cloud rat.

16:01Pero ang nakita namin is yung napakaganda kakaiba dun sa mga Luzon giant cloud rat na nakikita natin.

16:09And nanginginain siya dito ng pandanus na gumagapang dun sa taas ng puno.

16:15Nung naganap sila, nakatayo lang ako dito with my red light.

16:21Tapos, biglang may narinig ako ang mumunguya.

16:25Mas maiksi ang fur o buhok nito kumpara sa bush-tailed cloud rat.

16:30Mas nakikita rin ito sa mababang parte ng bundok.

16:33Became very shy when we were trying to document it.

16:38Nakatalikod.

16:39Pero nung humarap siya, mukha siyang panda.

16:44That is the best description that I can describe this Luzon giant cloud rat.

16:51Kaya sila talanawag na cloud rat kasi nandun sila sa matataas na puno.

16:57Especially ito, gray siya. Mukha siyang ulap.

17:00But, we're still hoping we can see the Luzon bush-tailed cloud rat.

17:08Sa gabing ito, hindi nagpakita ang aming target.

17:13Pero ang maakita nito sa wild ay isang pambihirang karanasan.

17:21It's already 11 o'clock and I still consider our team lucky.

17:27May dahilan kung bakit kumakaunti na ang mga cloud rat.

17:32Sa ilang lugar, inuhuli ito para kainin.

17:37Itinuro sa amin ng isang magsasaka ang isang bahay na may bakas umano ng cloud rat.

17:42Ayun! Ayun!

17:43Ayun!

17:44Nakasabit!

17:45There!

17:46So this is a tale of the northern Luzon giant cloud rat.

17:53Yung buat na tinatawag nila.

17:55By the looks of it, mukhang matagal na ito.

17:59Mga buwan na.

18:00Pero it's still soft o.

18:03Walang amoy.

18:05Kapalo ka dato.

18:06Ang kapalo.

18:08Pero siyempre, sila lang ang may karapatan sa mag-hunting ng ganyan.

18:13Pero pagka hindi ka taga dito, hinhunt mo for pleasure,

18:20pwede kang makasuhan.

18:23Ang hindi nakain na parte ng buot tulad ng buntot ay isinabit na lang sa kanilang bahay.

18:29Ano po ang ruling nyo sa tribo nyo sa pagkahan?

18:33Meron kaming ordinance na hindi namin naabuso yun.

18:38Kung gusto mo kumain ng karne, basta pumunta kami lang sa gubat.

18:44Nakakaw kami ng food for tourist consumption.

18:48May buwan po kayo na sinusunod na sa pag-hunting?

18:54Kung summer time, doon kami nanganganting.

18:57Hindi basta-basta kami mag-hunting.

18:59Pero anong sabi ng DNR po sa ganyan?

19:03Meron na, yung DNR na naman, binabawal lahat yung mga ano yun.

19:09Pero kaming mga IP, hindi ba kailangan namin yun?

19:12Kasi taga rito kami.

19:14Hindi nila mapigilan yung control lang.

19:17Control lang.

19:18Ayon sa Republic Act 9147 Article 1 Section 7,

19:23Ang mga indigenous people katulad ng Banao tribe ay may karapatang mga aso.

19:30Pero papayagan lamang ito para sa pansariling konsumo at hindi pwedeng ibenta.

19:38Hindi man ito ang bushy-tailed cloud rat na hinahanap namin.

19:42Ang buntot na nakasabit dito ay patunay na mayroong panguhuli na maaaring humantong sa kanilang pagkaubos.

19:50Tiling ko na makita muli sila sa gubat at hindi na sana sa litrato lang.

19:56Ako si Doc Nielsen Donato.

19:59Ako si Doc Fertz Resyo.

20:01Born to be Wild.

20:03Maraming salamat sa panunod ng Born to be Wild.

20:08Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,

20:12mag-subscribe na sa JMA Public Affairs YouTube channel.

20:16JMA Public Affairs YouTube channel.

When Nature and Tradition Collide (Full Episode) | Born to Be Wild

Category

Transcript

Be the first to comment

Recommended