- 2 gün önce
Tarihi sevdiren ve merak uyandıran program Tarihte Yürüyen Adam geçmişten günümüze kadar ayakta kalmayı başaran tarihi yapıları ve hikâyelerini izleyicilerle buluşturuyor.
Mekanların tarihçesi, gündelik hayatta sıkça kullanılan deyişlerin kökeni ve tarihe farklı bir bakış Ülke TV’de… Kimi zaman mimari yapıları ile ilk olma özelliğine sahip yerleri ekrana taşıyor.
“Dünü bilmeyen bugünü anlayamaz; bugünü anlamayan yarını göremez, yarını inşâ edemez; hattâ dünden gelen hamlelerin nedenlerini bile düşünemez.” diyen Abdulbaki Gölpınarlı’nın sözünden ilhamla ‘Tarihte Yürüyen Adam’ dünü anlatıyor, bugünü gösteriyor ve yarının rotası için ışık tutuyor.
Tarihi camiler, kervansaraylar, üstünde birçok medeniyetin yaşadığı Mezopotamya ve Anadolu şehirlerinin bilinmeyen hikâyeleri Tarihte Yürüyen Adam ile her Cumartesi Ülke TV’de…
Mekanların tarihçesi, gündelik hayatta sıkça kullanılan deyişlerin kökeni ve tarihe farklı bir bakış Ülke TV’de… Kimi zaman mimari yapıları ile ilk olma özelliğine sahip yerleri ekrana taşıyor.
“Dünü bilmeyen bugünü anlayamaz; bugünü anlamayan yarını göremez, yarını inşâ edemez; hattâ dünden gelen hamlelerin nedenlerini bile düşünemez.” diyen Abdulbaki Gölpınarlı’nın sözünden ilhamla ‘Tarihte Yürüyen Adam’ dünü anlatıyor, bugünü gösteriyor ve yarının rotası için ışık tutuyor.
Tarihi camiler, kervansaraylar, üstünde birçok medeniyetin yaşadığı Mezopotamya ve Anadolu şehirlerinin bilinmeyen hikâyeleri Tarihte Yürüyen Adam ile her Cumartesi Ülke TV’de…
Kategori
📺
TV ve DiziDöküm
00:00Vakıf Katılım, tarihte yürüyen adamla vakıf eserlerimizi sunar.
00:30İzlediğiniz için teşekkür ederim.
01:00Tarihte yürüyen adamla vakıf eserlerimiz programında Yeni Valide Camii'ndeyiz.
01:08Üsküdar'ın bu eşsiz camiinde 4. Mehmet'in eşi, 3. Ahmet'in ve 2. Mustafa'nın annesi olan Gülnuş Emetullah Valide Sultan'ın yaptırmış olduğu bu camideyiz.
01:19Bu camiyi anlamaya ve aynı zamanda tarihte yürürken bir anlam durağı olarak buradayız bugün.
01:27Bu camiyi anlamak için yeri geldiğinde bir padişahı, yeri geldiğinde annesi Valide Sultan'ı bazen semtiyle beraber açıklamaya çalıştık.
01:37Bugün 3. Ahmet'in içeride yaptırmış olduğu, kendisinin yazmış olduğu hat yani sanat eseriyle birlikte anlamaya çalışacağız.
01:46Aynı zamanda bu dönemde caminin avlusunda da klasik eserlerimize dair bir sanat sergisi mevcuttur.
01:53Fakat burada bugün bu camiyi anlamaya çalışırken direkt şu soruyla başlayalım.
01:58Niçin 18. yüzyılın başında yani klasik Osmanlı camilerinin son örneği biraz da Lale Devri'nin girişi olarak kabul edilen bu camide niçin yeni özellikler görünmüştür?
02:12Aslında bunun biraz da tarihle alakası vardır.
02:14Çünkü 18. yüzyılın başı Osmanlı Devleti'nin batıyla olan ilişkilerinin bu temasların başladığı bir dönem.
02:22Dolayısıyla siyaseten bir temas söz konusu olduğunda bu kitaplara, sanata, sanat eserlerine, vakıf eserlerine bütünüyle külliyelerin tamamına da teşmil edilebilecek bir etkiye sahip olduğunu biz görmekteyiz.
02:37Çünkü 18. yüzyılın başında Osmanlı Devleti batıyla ciddi temaslar içerisine geçmiştir.
02:43Bu temasların sonucunda biz bir ibadet kahın, bir mabedin içerisindeki çinilere kadar, onların üzerindeki kalem işlerine kadar barok etkisini de görebileceğimiz bir düzlemde bu etkiyi görmekteyiz.
02:57Dolayısıyla belirleyici olanın iktidar mı olduğu, siyaset mi olduğundan bağımsız olarak bu temasın bir sonucu olduğunu biz Yeni Valide Camii özelinde görmekteyiz.
03:07Bugün burada bu ne tür bir temas olmuş ve bu temasın bir mabede etkisinin ne derecede olduğunu hep birlikte izleyeceğiz.
03:17Gelin hep beraber Yeni Valide Camii'ni bu gözle yeniden anlamaya çalışalım.
03:37Bir kez kendisini bulmuş olan insanın yeryüzünde yitirebileceği hiçbir şey yoktur.
03:47Kendisini kendi içerisinde anlamış ve bulmuş olan insanın da dünyadaki bütün insanları anlamaya kapıları açıktır.
03:56Bu alıntı anlamı itibariyle almış olduğum dünya edebiyatındaki çok önemli bir yazardan aldım bunu.
04:02Bunu Stephen Zewijk'dan aldım.
04:03Fakat Yeni Valide Camii'ni anlatırken daha doğrusu tarihin yürüdüğümüz ve anlamaya çalıştığımız bu durağında
04:11Niçin Stephen Zewijk'dan bu alıntıyı yaptım.
04:14Bizim aslında hadis olup olmadığı tartışılan fakat çok kadim bir inanışımız var.
04:20Kendini bilen Rabbini bilir.
04:22Bu ikisini birlikte değerlendirip aslında Yeni Valide Camii'ne farklı bir şekilde bakmaya çalışacağım.
04:27Bir kez olsun kendisini bulmuş olan insanın yeryüzünde kaybedeceği hiçbir şey yoktur.
04:32Dolayısıyla bir kez kendisini anlamışsa birisi ötekilerini de anlar.
04:37Bunu ben bu şekilde anlıyorum.
04:38Dolayısıyla bugün yeryüzünde içerisine doğmuş olduğumuz kültürde içerisinde var olduğumuz toplumla birlikte bir külliyeyi, bir sanat eserini bir kez anladığımız takdirde diğer kültürleri ve diğer sanat eserlerini onlara ait.
04:54Yani ötekini anlama noktasında bizlere ipucu verebilecek olan eserleri anlamamızda da yardımcı olacaktır.
05:01Bunu şunun için ifade etmek istiyorum.
05:03Bugün Yeni Valide Camii'ndeyiz.
05:05Dolayısıyla klasik Osmanlı eserlerinin son örneklerinden bir tanesi.
05:10Fakat Lale Devri ile birlikte barok usule geçişteki çok ince zarif bir örneği olmaklığından dolayı aslında ben bu örneği verdim.
05:20Çünkü kendimizi anladıktan sonra biz ötekini anlayabiliriz.
05:24Fakat hiçbir şekilde kendisini anlamamış olan kendi kültürünü, kendisine ait bir sanat eserini, bir vakıf eserini, bir külliyeyi anlamamış olan bir insanın ötekini de anlama ihtimali kalmamaktadır.
05:37Çünkü bu cami mimari özellikleri itibariyle klasik Osmanlı döneminin temel unsurlarını yansıtmakta.
05:45Merkezi bir kubbe, etrafında küçük kubbeler, büyük fil ayakları ve kare planlı şekilde inşa edilmiştir.
05:52Fakat detaylara indiğimiz takdirde biz Osmanlı'ya ait bile olsa bir geçiş örnekleri olarak barok işlemeleri görmekteyiz.
06:02Bunu hem kubbenin işlemelerinde hem de arkamda görmüş olduğunuz mihrapta da detaylı bakıldığında görmekteyiz.
06:10Dolayısıyla bir geçiş eseri olmaklığı aslında az önce bahsettiğim kendimizi anlayıp tanıdıktan sonra kaybedecek hiçbir şeyimiz yok.
06:19Ve aslında tam olarak bu noktada bir anlama çabası içerisinde ötekine yani bizden olmayan unsurları da anlamaya başlayabiliriz.
06:30Bu caminin böyle bir özelliği var.
06:31Caminin girişinde ifade etmek istediğim de buydu.
06:35Yani 18. yüzyılın başı batı ile olan ciddi bir temas söz konusu.
06:40Kapıda içeriye girerken ifade ettiğim temas büyük oranda siyasiydi.
06:45Fakat bununla kalmamakta.
06:47Aynı zamanda kültürel bir temas da söz konusu.
06:5018. yüzyılın başı Osmanlı Devleti'nin batı ile olan temel ilişkilerinin hem kültürel hem de aynı zamanda siyasi ve politik olarak da başladığı dönemi ifade etmektedir.
07:02Orada söylediğim gibi bir iletişim bir temas varsa kesinlikle bir izi ve onun etkisini görmekteyiz.
07:09Kültürel, politik, askeri temas bir mabedin içerisinde aynı zamanda bir sanat eserinde bir kalem işlemesinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu en güzel örneği olarak Yeni Valide Camii'ni biz görmekteyiz.
07:25Çünkü kubbenin işlemelerine baktığımız zaman veya mihraba baktığımız zaman temel klasik Osmanlı işlemelerinin ötesinde detaylı bir şekilde incelendiğinde barok usulü de görmekteyiz.
07:37Klasik mermer işleme ve mihrabın etrafındaki bu süslemenin kendisi aslında yeni bir tarza geçişin de ilk örnekliğini göstermektedir.
07:48Şu an mihrabın etrafında aslında mihrabın üstündeki mukarnaslara baktığımız zaman da klasik dönemde Selçuklu camilerinden de aşina olduğumuz bir tarz söz konusu.
07:58Bu tarzın ötesinde etrafındaki işlemeler mihrabın ve minberin işlemeleri aslında yeni bir sürece geçildiğini göstermektedir.
08:07Burada Tanpınar'ın aslında Gülnuş Emetullah Valide Sultan'ın türbesi için söylediği ve orada ifade ettiği şeyi ben caminin ve külliyenin bu vakıf eserinin tamamı için ifade edebilirim.
08:21Orada söylemek istediği şey şu 15. yüzyılda 16. yüzyılda böyle bir mekan inşa edilemezdi.
08:29Tam bir devrin örneği olarak ifade etmekte Tanpınar.
08:32Aslında bu bize şunu göstermekte. Bir sanat eseri, bir vakıf eseri külliyenin tamamı bir devrin sonucudur.
08:40Daha önceki programlarda da söylemiştim. Ben derslerimde tarih öğrencilerine şu soruyu sormaktayım.
08:45Bugün 21. yüzyılda elimizde bulunan teknoloji ile birlikte böyle bir cami, böyle bir mabet, böyle bir vakıf eseri inşa edebilir miyiz sorusunu sormaktayım.
08:55Elbette benim cevabım hayır. Çünkü bir vakıf eserini, bir sanat eserini var eden toplumdur ve bir toplum sanat eseri ile birlikte var olmaktadır.
09:05Dolayısıyla bizler bugün sadece elimizde bulunan teknoloji ile böyle bir vakıf eserini inşa edemeyiz.
09:12Bunun sadece taştan ibaret olduğunu zannedersek şu an tam olarak arkamda görmüş olduğunuz hızırın bulunduğuna dair bir mevki söz konusu.
09:22Mesela bir mekanı var eden şeyin sadece taştan ibaret olduğunu zannedersek sonrasında etrafındaki hikayeler, efsanelerle onun varlığını sürdürmeyi hiçbir zaman anlayamayız.
09:33Şu kısa bölümün girişinde Stephen Zivayt'tan almış olduğum örneklemi devam ettireyim ve orada bir hadis olarak bizim kabul ettiğimiz kadim bir gerçeklik üzerinden kendini bilen Rabbini bilir.
09:46Bu noktada bir kez kendisiyle tanışmış olan insanın yeryüzünde kaybedeceği hiçbir şey yoktur.
09:52Bizler dünyaya belli bir noktada, belli bir memlekette ve belli bir aile içerisinde gelmekteyiz.
09:58Bununla birlikte dünyaya gözlerimizi açtığımız yer aslında kültürün kendisidir.
10:03Bu kültürü tanımak bir, tarihle barışık olmak, iki, bize miras bırakılan eserlerin tamamıyla barışık olmak, onları bilmek, onları anlamaktan geçmektedir.
10:13Bunlar anlaşıldığı takdirde bizler kendimizi bilir ve bu noktada hem tarihi hem kendimizi birlikte anlayabiliriz.
10:21Ötekiyle olan ilişkimiz de bu noktada meydana çıkmaktadır.
10:24Az önce bahsettiğim, klasik Osmanlı döneminin son eseri olarak Yeni Valide Camii.
10:29Aslında mimari özelliklerine baktığımız zaman bu aşikar.
10:33Ama bir geçiş eseri olarak da bu cami her zaman burada var olmuştur.
10:38Yani zarif bir geçişin, incelikli bir geçişin örneği olarak yaklaşık olarak 300 yıldan fazla bir süredir ayakta kalmıştır.
10:47Daha önce de söyledim, banisi, banisinin motivasyonları bu camiyi niçin yaptırdığı,
10:54aynı zamanda daha sonrasında bu camiye asılan levhalarla birlikte biz aslında camiyi, külliyeyi, bir vakıf eserini hep birlikte anlayabiliriz.
11:02Gelin hep birlikte Sultan 3. Hamed'in annesi tarafından yaptırılmış olan bu külliyede, bu camide kendi elleriyle yazmış olduğu hat eserlerini,
11:13derinliklerini sadece tek düze değil, derinlikli olarak hep birlikte anlamaya çalışalım.
11:18Sultan 3. Hamed'in annesi için,
11:46daha doğrusu annesi tarafından yaptırılmış olan bu camide iki tane kendi yazdığı had sanatı bulunmaktadır.
11:54Bir tanesi tam olarak arkamda yukarıda görmüş olduğunuz
11:57Resul Hikmeti Mehafetullah.
12:00Yani hikmetin başı Allah korkusudur.
12:03Daha önce de söylemiştik, bir cami, bir eser, bir mabedin kendisi sadece taştan ibaret değildir.
12:10Daha sonrasında kendisine eklemlenen bütün sosyal, kültürel, sanat eserleriyle birlikte varlığını sürdürmektedir.
12:19Bunlarla beraber şunu söyleyebiliriz.
12:21Bir sultanın annesi tarafından yaptırılmış olan camiye yazmış olduğu iki tane had eseri elbette önemlidir.
12:28Bunlardan bir tanesi az önce okuduğum eserdir.
12:31Fakat burada bu eserin içeriği, anlamı aynı zamanda külliyenin bugün de devam eden anlamına katılmış
12:39ve bizim onu bir şekilde okumamızı gerektiren bir unsur olarak varlığını devam ettirmektedir.
12:45Fakat bu eserin kendi içerisine girdiğimizde şu soruları soralım.
12:49Bir, hikmet nedir?
12:51Hikmetin başı Allah korkusudur diyor.
12:53Bir, hikmet nedir?
12:54İkincisi, Allah korkusundaki korkuyu bizler nasıl anlamalıyız?
12:59Burada bu soruların cevabını vererek hem camiyi hem müştemilatıyla bütün unsurlarıyla beraber
13:05bir külliyeyi, bir eseri nasıl anlamamız gerektiğine dair ipuçlarını konuşalım.
13:11Şunu söyleyebiliriz.
13:12Öncelikle hikmetin ne olduğuna dair temel olarak bildiklerimizi paylaşalım.
13:17Daha önce de söylemiştik.
13:18Bazen bir vakıf eserini, bir külliyeyi veya bir sanat eserini anlamamıza kelime,
13:24kelimedeki yolculuğun kendisi yardımcı olabilir.
13:27Hikmet kelimesinden Arapça bir kökten türeyen, bu kelimenin ortaklaşa sahip olduğu kökten türemiş
13:34epeyce bir kelimemiz vardır.
13:36Hakem, örneğin veya hakim, mahkum, aklınıza gelebilecek hakeme kökünden türemiş çok fazla kelime söz konusudur.
13:44Fakat bunların en önemlerinden bir tanesi hikmettir.
13:47Hikmeti anlayabilmemiz için aslında bir dini terminolojideki karşılığını,
13:53ikincisi klasik felsefedeki karşılığını da bilmemiz gerekiyor.
13:56Şunu diyebilirsiniz, tarihte yürüdünüz, bir anlam yolculuğuna çıktınız,
14:01daha doğrusu bir anlama çabası içerisine girdiğinizde hikmet kelimesi bize nasıl yardımcı olacaktır?
14:07En temelde şöyle bir yardımı dokunabilir.
14:09Çünkü Sultan 3. Ahmet'in annesinin yaptırmış olduğu camide yazmış olduğu levha,
14:15öyle belli belirsiz, lalet tayin bir şekilde seçilmemiştir.
14:18Dolayısıyla onun seçmiş olduğu bu hadis diyebileceğimiz veya bu güzel söz ki öbürü de hadistir,
14:27ikisi de hadistir, bu iki hadis içerisinde yani binlerce hadis içerisinden bu ikisini seçmiş olması
14:33öyle rastgele kendi kendiliğinden olan bir şey değildir.
14:36Elbette bazı anlamlara anlamları haizdir.
14:39Dolayısıyla hikmetle başlayalım.
14:41Hikmet sevgisi aynı zamanda felsefe kavramının antik dönemdeki tam karşılığıdır.
14:47Yani filosofya bir hikmet sevgisidir.
14:50Veya aynı zamanda şunu da söyleyelim,
14:53Abbasiler döneminde tercüme faaliyetlerinin yapıldığı,
14:56İslam'da bilim tarihinin merkezi olarak kabul edilen Abbasi dönemi içerisindeki
15:01bu tercüme faaliyetlerinin yapıldığı yerin adı, buna enstitüde diyebiliriz
15:06veya bir üniversite şeklinde de tahayyül edebiliriz,
15:08ona da Beytül Hikme denilmişti.
15:11Yani hikmet evi.
15:13Hikmet aynı zamanda bir ilimin derinlikli hali olarak Müslümanın yitik malıdır.
15:19Fakat burada bu hadisi şerifte şunu da belirtelim,
15:23hikmetin başı Allah korkusudur.
15:26Buradaki korkuyu da biraz açımlayarak aslında bir sonraki levhaya geçmek istiyorum.
15:31Arapçada korkuyu ifade eden en temelde iki tane kavram vardır.
15:36Birisi havf, birisi haşyet.
15:37Yani mehafetullah salt anlamıyla bir şeyden korkmak anlamına gelmemektedir.
15:44Yani Allah'tan korkmak demek ondan bir evladın babasından korktuğu bir korkuya benzer.
15:50Yani saygınlığı da içeren bir korkudur.
15:54Yani şöyle düşünebiliriz, bunu biraz daha örneklerle izah edecek olursak,
15:58burada mehafe kullanılmış, yani havf kelimesi haşiyetten biraz daha farklıdır.
16:03Bunu şu şekilde ifade edebiliriz.
16:04Örneğin ben bir yırtıcı hayvandan korkuyorumdaki korkuyla Allah korkusu aynı şeyler değildir.
16:12Kavramlarla yola çıktığınız zaman bir sanat eserini de anlamanıza elbette yardımcı olacaktır.
16:17Dolayısıyla burada tercih edilen, bu hadiste tercih edilen kavramlarla birlikte yola çıktığınızda bir hikmet ikincisi Allah korkusu.
16:25Daha önce de söylediğim gibi Allah korkusu dediğimiz zaman saygınlığı da içeren bir tür kavramdır.
16:32Burada 3. Ahmet'in annesinin yaptırmış olduğu camiye yazacak olduğu levhada bunu seçmiş olması da önemlidir.
16:40Gelin hep birlikte 2. levhaya doğru geçelim.
16:55Burada yine bir hadisi şerifin seçildiğini görmekteyiz.
17:12Değerli dostlar, az önce de söylediğim gibi.
17:14Yani bir sultansınız, anneniz bir cami yaptırıyor ki valide sultan özelliğine de sahip.
17:19Bir cami yaptırıyor ve sizin elinizden de bir şeyler yazmak, bir sanat eseri üretmek gibi bir kabiliyetiniz var.
17:26Burada seçmiş olduğunuz hadisi şerif, yazmış olduğunuz stil, caminin neresine uygun gördüğünüz aslında hepsi bütünüyle beraber çok şey ifade etmekte.
17:37Burada cennet annelerin ayakları altındadır hadisi şerifi yazılmıştır.
17:42Bunu yazan da az önce söylediğim gibi Sultan 3. Ahmet.
17:46Bunu şöyle düşünün, yani annesinin yaptırmış olduğu bir cami ama seçmiş olduğu hadis anneliğe övgü yapan,
17:54İslam'da anneliğe aslında ciddi anlamda vurgu yapan ve cenneti onların ayakları altına seren bir hadisi seçmiş.
18:01Şunu söyleyebiliriz.
18:03Az önce dediğimiz gibi belli belirsiz bir şekilde belirlenen veya seçilen bir hadis değil.
18:07Burada aslında son dönemlerde, modern dönemlerde çok fazla tartışmayı da beraberinde getiren, yok İslam'da kadın tartışmaları veya buna benzer tartışmaların da özünü ifade eden şeylerden bir tanesi.
18:22Elbette kadınlığı sadece anneliğe indirgemiyorum.
18:25Aslında klasik dönemde baktığımız zaman, klasik Arap, daha doğrusu eski Türkçe'de de kullandığımız bir kavram olarak zevç kelimesi var kadını ifade eden.
18:34Eş anlamında. Zevç kelimesini sözlüklere baktığımız zaman zevci naleyn olarak ifade eder.
18:41Yani ayakkabının iki eşi.
18:44Ayakkabının iki eşini düşünelim, kadın ve erkeğin nasıl konumlandırıldığına dair klasik dönem için bize bir şeyler ifade edecektir.
18:51Burada ayakkabının iki eşi, eştir, eşittir, hatta birbirisi için vardır, birbirleri için vardır.
18:58Bununla beraber sağı sola, solu da sağa giyemezsiniz.
19:01Ama burada eşitlik, ayniyet anlamına gelmemekte.
19:06Dolayısıyla tek başına da bir şey ifade etmediğini de görmekteyiz.
19:09Ama burada bu tartışmalardan bağımsız olarak bir padişahın annesinin yaptırmış olduğu camiye asmış olduğu levhada anneliğe övgü söz konusudur.
19:19Burada tam olarak içinde bulunduğumuz yılda aileyi ifade eden, ailenin önemini anlatan bir yıl olduğu için bu levhanın bugün burada bu camiyi anlamamızda, bu külliyeyi, bu vakıf eserini anlamamızda bir levhanın sonradan camiye ilave edilen, bütün anlamıyla beraber eklemlenen bir şeyi,
19:39yani bir vakıf eserini nasıl anlamamız gerektiğine dair bir yol gösterici, bir harita, bir ipucu olarak görmekteyiz.
19:47Dolayısıyla 4. Mehmet'in yani Avcı Mehmet'in eşi Rabia Gülnuş Emetullah Valide Sultan'ın yaptırmış olduğu camide,
19:54ki kendisinin iki tane evladı padişah olmuştur, 2. Mustafa ve 3. Ahmet, bunlarla birlikte camiyi bütünüyle anlamaya çalıştık.
20:04Biz şunu görmekteyiz, bir sanat eseri, bir mekan sadece taştan ibaret değildir.
20:10Sonrasında kendisine ilave edilen bütün unsurlarıyla, bütün müştemilatıyla birlikte aslında varlığını sürekli oluşturmakta,
20:19yani kevin kelimesini hatırlayın, sürekli varlığını oluşturmakta ve bununla birlikte varlığını sürdürmektedir.
20:26Aslında bizim de görmüş olduğumuz şey tam olarak şudur,
20:29bir eseri anlamak istiyorsanız sadece taşlarına, hatta sadece sanat özelliklerine bakmanız yeterli olmayacaktır.
20:38Bununla birlikte bir toplumun bir eseri nasıl inşa ettiğine, bu inşa etme sürecinin aslında hiç bitmediğini görmemizi sağladı.
20:48Yeni Valide Camii'nde biz bugün şunu gördük.
20:50Üsküdar'ın tarihi, coğrafi konumuyla birlikte, Üsküdar'ın aynı zamanda manevi bir konumunun olduğunu da biz görmüş bulunmaktayız.
20:59Şunu ifade etmek istiyorum.
21:01Yani caminin yapılmış olduğu, bu külliyenin inşa edilmiş olduğu yerin, Üsküdar'ın burada İstanbul'un karşısında konumlanmasının,
21:10aslında 1453'den sonra biz Üsküdar hakkındaki bilgileri İstanbul fethedildikten sonra tarih kayıtlarında görmekteyiz.
21:18Yani Üsküdar isminin nereden geldiğine dair birden fazla spekülasyon, teoriler olabilir.
21:23Fakat bunların hepsi dediğimiz gibi teoridir.
21:26Dolayısıyla hangisinin hakikati yansıtıp yansıtmadığını bilmemekteyiz.
21:30Ama bir mekanın oluşumunun sürekli olmaklığı Üsküdar'ın bugünkü konumuyla da doğrudan alakalıdır.
21:37Bugün aslında benim şahsi gözlemim olarak şunu da söyleyebilirim.
21:40Üsküdar son yıllarda özellikle Marmara'yın açılmış olduğu süreçten sonra hem ciddi bir nüfus patlaması yaşadı,
21:49hem de İstanbul'un hala klasik dönemde olduğu gibi en kalabalık şehirlerinden bir tanesidir.
21:54Bilal-i Selase içerisinde anılması onun aslında tarihi önemini de göstermektedir.
21:58Fakat bu kalabalıklık içerisinde yaklaşık olarak 300 yıldan fazla bir süre öncesinde yapılmış olunan bir vakıf eserine içerisine girdiğinizde şunu görmektesiniz.
22:09İki tane avlu var.
22:11Birinci avluya girdiğinizde aslında dış dünyayla bağınız büyük oranda kopuyor.
22:15Yani o sessizlik, içerideki çınar ağaçları birinci avlu içerisinde,
22:19yani ikinci avluya dışarıdan girdiğinizdeki ikinci avluya girdiğinizde de en temelde şunu görmektesiniz.
22:25Dış dünyayla bağınız neredeyse sıfıra iniyor.
22:28Bu kadar kalabalık bir şehirde, bu kadar merkezi bir konumda,
22:32Üsküdar iskelesinin karşısında, Mihrimah Sultan'ın yanında bir cami var ve siz aslında tarihe yolculuk yapmak istiyorsanız,
22:41tarihte yürümek istiyorsanız bu cami içerisine girebilir ve bu yolculuğu gerçekleştirebilirsiniz.
22:47Bu yolculuğun bir anlam yolculuğu olduğunu ifade etmeme gerek yok.
22:50Çünkü bizler tarihte ancak bir anlama çabası içerisine girdiğimizde onu anlayabilir
22:57ve o zaman aslında o vakıf eserlerini anlayabiliriz.
23:01Bu programda ifade ettiğim, Stefan Zweig'ten alıntıladığım o cümleyi tekrar etmeme müsaade edin.
23:07Bir kez kendisini bulmuş olan insan, yeryüzünde hiçbir şeyi kaybedemez.
23:11Dolayısıyla bir kez kendisini anlamış olan insan, diğer insanları da anlamaya hazırdır.
23:16Ötekiyle olan ilişkimiz, tarihle olan ilişkimiz, eserlerle olan ilişkimiz aslında bu noktada ortaya çıkmaktadır.
23:24Bunu sadece taştan ya da bir taşın üst üste konmasından ibaret bir sanat eseri olarak düşünmeyin.
23:31Bunun ardında bir mefkure, bir motivasyon, bir misyon olduğunu da hep birlikte hatırlamış olalım.
23:38Çünkü bir külliyenin içerisinde, aslında müştemilatın içerisinde bir sosyal yapı, bir sosyal alan olarak sunulan bu vakıf eseri içerisinde biz şunu da görmekteyiz.
23:50Bir kütüphane yani bir mekteple beraber kütüphanede söz konusu.
23:54Burada bir sanat eseri için söylediğim şeylerin tamamı, bütün anlama çabası içerisinde bir kitap için de geçerlidir.
24:01Bazen bir söz için de geçerlidir.
24:03Tarihten tevarüs ettiğimiz neredeyse aklınıza gelebilecek her şey kıymetlidir ve bize aittir.
24:10Biz onu anladığımızda tıpkı bu levhaları anlama çabası içerisinde olduğumuz gibi onları anladığımızda kendimizi ve dolayısıyla ötekiyle olan ilişkimizi de başlatırız.
24:20Bütün bu öteki vurgum ve kendimizi anlama noktasındaki çabam ise aslında şunu ifade etmek için.
24:26Çünkü bir klasik eserden yeni bir esere, Lale Devri eserine geçiş olan bu camiyi anlamak aslında hem bir geçiş eserini,
24:35hem o klasik Osmanlı mimarisini, hem sonraki Lale Devri'ni, aynı zamanda padişahları, 4. Mehmet, 3. Ahmet veya 2. Mustafa veya Valide Sultanları anlamak,
24:46aynı zamanda Üsküdar'ın Valide Sultanlar semti olduğunu ifade etmek için önemli olduğundan dolayı bütün bunları ifade ettim.
24:55Gelin hep beraber caminin diğer kısımlarını da anlamaya ve bu anlama çabası içerisinde olmaya devam edelim.
25:12Tarihi bir caminin Çinlilerine dokunduğunuzda aslında tarihe de dokunmuş olursunuz.
25:36Bu caminin az önce bahsettiğim gibi birden fazla özelliği var fakat bir geçiş dönemi camisi olmaklığı çok önemli.
25:44Bu noktada arkamda görmüş olduğunuz Çinliler aslında klasik Osmanlı dönemi Çinlilerinin güzel örnekleridir.
25:51Fakat mihrabın etrafında görmüş olduğunuz süslemeleri ise barok dönemi andırmakta.
25:56Yani dışarıdan baktığımız zaman klasik Osmanlı eseri olmaklığını net bir şekilde görmekteyiz.
26:01Kubbenin konumu merkezi kubbenin etrafındaki küçük kubbeler üzerine inşa edilmiş olunan ayaklar ve etrafında aslında pencerelerden de cami içerisindeki ışığın ayarlanma çabası klasik dönemi andırmakta.
26:15Fakat mermer, mihrab ve minbere baktığımız zaman, işlemelere baktığımız zaman biz geçiş eseri olduğunu 18. yüzyılın başında Osmanlı döneminin aslında lale devrine geçerken her iki dönemi de yansıtan zarif bir örneği olduğunu görmekteyiz.
26:32Bölümü bitirmeden önce burada şu an tam olarak arkamda görmüş olduğunuz pencerenin üzerindeki bir ayeti atıfla oraya anlatıp devam etmek istiyorum.
26:41Burada ayette İnnallâhe yâhfur uzunûbe cemiyâ diyor ki Cenab-ı Hak günahların tamamını affeder ve o çok bağışlayıcıdır.
26:50Burada cami içerisindeki hatların, ayetlerin daha önce de söylediğim gibi bir amaçla, bir anlamı ifade eden unsurlar olarak seçilmiş olması ve cami içerisinde bunların bilinçli bir şekilde yazıldığını ifade etmiştik.
27:04Burada Cenab-ı Hakk'ın bağışlayıcı olduğunu ifade etmesi aslında caminin yani ibadetgâhın bir fonksiyonu olarak buraya gelen insanların bir çeşit temizlenme, manevi arınmanın sonucunda buradan çıktığını ifade etmektedir.
27:20Bu noktada daha önce de belirttiğimiz gibi burada en tepede Lafzatullah yanında Hz. Peygamber'in adı ve Hulefa-i Raşidu'nun isimlerinin yazılmış olması da bir mekanın aslında sonradan ilaveleriyle nasıl yaşatıldığı ve var olmaklığını nasıl devam ettirdiğinin çok güzel bir örneğidir.
27:41Bununla birlikte aslında bir geçiş dönemi eseri olan bu camiye baktığımızda klasik Osmanlı camisi olduğunu görmekteyiz.
27:50Bu bize aslında şunu vermekte.
27:52Şurada Üsküdar iskelesinden indiğinizde bu caminin içerisine adım attığınızda 18. yüzyılın başına adım atabilirsiniz.
28:00Çünkü cami içerisindeki bütün mimari özellikler sizi o yıla götürecektir.
28:05Tanpınar'ın deyimiyle bir devri anlatabilen en güzel eserlerden bir tanesidir.
28:10Bu şekilde Üsküdar iskelesinde indiğinizde ve aynı zamanda bu caminin içerisine adım attığınızda tarihe adım atmış olur ve bir geçiş eserini bu netlikte görmüş olursunuz.
28:22Yıllarca İstanbul'a gelip giden ama Üsküdar'a ayak basmamış olan bir arkadaşım var.
28:26Kendisi Avrupa'da yaşamakta.
28:29Bundan yaklaşık olarak iki ay öncesinde tekrar misafirim oldu İstanbul'da.
28:33Ve ben kendisini Üsküdar'a gelmesini tavsiye ettim.
28:37Çünkü bana en son görüşmemizde Üsküdar'a hiç gelmediğini söylemişti.
28:40Ve onlara bir tavsiye olarak Beşiktaş'tan vapurla Üsküdar'a gelmelerini söylemiştim.
28:46Üsküdar'a indikleri anda sorduğum soru şuydu.
28:49Üsküdar'ı nasıl buldunuz?
28:51Çünkü İstanbul'un tarihiyle ilgilenen ve İstanbul'u seven bir insan olarak kendisine bu soruyu sordum.
28:57Ve bana verdiği cevap şuydu.
28:58Üsküdar yani tarihi açıdan baktığımda ve Boğaz'ın tam ortasındayken vapurun üzerinden Üsküdar'ı izlediğimde ben çok değişik bir beldeye gittiğimi hissetmiştim.
29:11Dolayısıyla eski İstanbul'un nasıl bir şey olacağına yani nasıl bir şeydi onu tahayyül etmeye çalıştığımda Üsküdar bana çok yardımcı oldu.
29:19Ve onu buraya davet etmemden dolayı bana çok teşekkür etmişti.
29:22Dolayısıyla bir vakıf eserini anlama noktasında bizlere yardımcı olan şeylerden bir tanesi bulunduğu semt, kimin yaptırdığı ve bu yolculukta bize yardımcı olacak bütün unsurlardır.
29:36Gelin bu bölümü bitirmeden önce dışarıda bu camiye ve aslında tam karşısında bulunan Mirimah Sultan Camii'ne biraz da İstanbul'un sembolü olmuş olan bu ezanlarla birlikte nasıl anlayabiliriz dışarıda birlikte düşünelim.
29:52Konumu itibariyle de aslında bizlere çok fazla şey söyleyen bu camide tam karşısında bulunan Mirimah Sultan Camii ile birlikte çifte ezan meselesi söz konusudur.
30:20Ezan malumunuz İslam'da ibadete çağrı tam o kelime anlamıyla da bir çağrıyı ifade eden önemli kavramlardan bir tanesidir.
30:29Bir akşamüstü bir ikindi ezanında veya bir yatsı ezanında buraya geldiğinizde müezzinlerin karşılıklı Mirimah Sultan Camii ile birlikte Yeni Valide Camii'nin karşılıklı ezan okuduklarına şahit olursunuz.
30:41İstanbul'da en fazla dikkatleri çeken ezanlardan bir tanesi bu çifte ezandır.
30:47Çünkü Üsküdar semtinin aslında bir çeşit rengi haline gelmiştir bu ezan.
30:53Bu ezanla birlikte Üsküdar'a gelen herhangi bir turistin veya burada yaşayan bir Müslümanın dikkatini çekmemiş olması imkansızdır.
30:59Şunu da söyleyelim yani bir şehrin rengi olabilecek düzeyde önemli bir meseledir bu.
31:08Çünkü yani şöyle hayal edin Üsküdar dendiğinde akla bu ezan gelmektedir.
31:13Yani şurada tabii ki şu detayları da belirtmem gerekiyor.
31:17Her vaktin ezanı kendisine has bir şekilde ona ait bir makamda okunur.
31:22Örneğin sabah ezanı sabah makamında okunur.
31:24Veya bir başka ezan Hicaz veya Uşşak makamında okunur.
31:28Bazı müezzinlerin sesi elbette diğerlerinden daha tatlı gelir insana onların da kendilerine has makamları vardır.
31:35Buradan hatırladığım örneğin Fatih'te Şehzadebaşı Camii'nde nihavent bir ezanı dinlemiştim.
31:40O da çok güzeldi.
31:41İstanbul'da yolunuz Üsküdar'a düşerse özellikle iskeleden indiğinizde bir ezan vaktinde müezzinlerin karşılıklı ezanı nasıl okuduğuna dair bir gözlem yapabilir.
31:51Onu dinleyebilirsiniz.
31:52Bu çok keyiflidir ve aslında bir ezanla bir sesle birlikte tarihe bir yolculuk da yapabilirsiniz.
31:59Bununla birlikte biz bugün 4. Mehmet'in eşi 2. Mustafa ve 3. Ahmet'in annesi Gülnuş Emetullah Valide Sultan'ın yaptırmış olduğu camiyi anlamaya çalıştık.
32:10Tarihte bir yolculuğa çıktık, bir yürümeye çıktık.
32:14Tarihte yürüyen insanlar olarak bir anlam durağı, bir anlama durağı olarak biz bugün Üsküdar'da Yeni Valide Camii'ndeydik.
32:23Niçin?
32:23Cedid denmiştir.
32:25Niçin?
32:25Yeni Valide Camii denmiş ve niçin buraya yaptırılmıştır.
32:28Kendi döneminde klasik Osmanlı eseri olmakla ile birlikte Barok dönemin özelliklerini niçin taşımaktadır?
32:35Bütün bunlarla beraber, haziresiyle aynı zamanda bütün unsurlarıyla beraber bir vakıf eserini hep birlikte anlamaya çalıştık.
32:43Şadırvanından bir eser olarak bahseden Tanpınar'ın bile bu noktada bize nasıl yardımcı olduğunu hep birlikte gördük.
32:51Tarihte çıktığımız bu yolculukta bugünkü durağımız Valide-i Cedid yani Yeni Valide Camii'ydi.
32:58Bir sonraki programda görüşmek üzere.
33:00İstanbul'a, vakıf eserlerine, size ait olan tarihe ve bütün sanat eserlerine hoşça bakmanız dileğiyle.
33:07İzlediğiniz için teşekkür ederim.
33:37İzlediğiniz için teşekkür ederim.
34:07Vakıf Katılım tarihte yürüyen adamla vakıf eserlerimizi sundu.
Önerilen
29:49
|
Sıradaki
35:23
35:51
32:17
31:28
38:00
35:35
30:17
30:47
42:37
41:33
40:30
48:03
35:19
30:40
30:34
30:50
46:32
40:57
42:27