7 SEKUND, których nikt nie miał zobaczyć

tvfilmy

Praca reżysera przypomina czasem pracę archeologa, zwłaszcza kiedy robi się filmy na temat wydarzeń usilnie tuszowanych przez władze PRL-u. Jednak prawda zawsze wyjdzie na jaw, nawet jeśli miałoby do tego dojść dopiero 20 lat później. --- ✔ Instagram tvfilmy: https://www.instagram.com/tvfilmy.yt/ ✔ Nasz serwis filmowy: https://filmomaniak.pl/ ✔ Nasz główny kanał: https://www.youtube.com/user/TVGRYpl

Transcript

00:008 września 1968 roku. Stadion dziesięciolecia w Warszawie.

00:05Trwają właśnie ogólnokrajowe dożynki, na których zgromadziło się około 100 tysięcy osób.

00:10Jedną z nich jest Ryszard Siwiec, z pozoru zwykły księgowy, były żołnierz Armii Krajowej.

00:15Pragnąc wyrazić protest przeciwko inwazji na Czechosłowację, Siwiec postanawia dokonać aktu samospalenia.

00:21Rozrzucał lotki protestacyjne, oblewa się rozpuszczalnikiem i podpala.

00:25Cztery dni później umiera w szpitalu z powodu poparzeń.

00:27Protest ten pozostaje niezauważony. Jego krzyk zostaje zagłuszony przez tłum.

00:33Jednym z niewielu świadków tego wydarzenia jest kamera kroniki filmowej,

00:36która rejestruje 7-sekundowy fragment protestu Siwca.

00:39Fragment, który Służba Bezpieczeństwa ukrywała przez kolejne 23 lata.

00:44Nie czuję się na tyle kompetentny, żeby robić cały materiał obracający się do okoła tego 7-sekundowego fragmentu.

01:00Na szczęście istnieją ludzie bardziej kompetentni ode mnie, jak choćby reżyser, Maciej Drygas, który zrobił ponad 40-minutowy film na ten temat.

01:08O śmierci Ryszarda Siwca przez długie lata nie pamiętał w zasadzie nikt, poza jego rodziną i przyjaciółmi.

01:15I to właśnie Maciejowi Drygasowi zawdzięczamy to, że pamięć o tym człowieku przetrwała.

01:20Kim w ogóle był Siwiec?

01:22Wspomniałem już, że pracował jako księgowy, no i o jego przeszłości w Armii Krajowej.

01:26Warto jednak wiedzieć, że był też absolwentem filozofii, którą ukończył na Uniwersytecie Lwowskim.

01:32Proponowano mu posadę nauczyciela, którą odrzucił, nie chcąc nauczać młodzieży propagandy historycznej.

01:37Siwiec nie był w tym, co zrobił odosobniony.

01:40W połowie lat 60-tych do Polski doszły wieści o samospaleniu kilku mnichów buddyjskich.

01:44I prawdopodobnie to właśnie ich czyny mogły jakoś zainspirować Polaka.

01:48Kilka miesięcy po jego śmierci do podobnego zdarzenia doszło w Czechach.

01:51Jan Palach, który nieświadomie poszedł w ślady Siwca, przeszedł do historii,

01:55a jego pogrzeb przerodził się w masowe protesty.

01:58Podobnie wyglądała historia naśladowcy Palacha, Litwina, Roma Sakalanty,

02:03którego czyn trwale zapisał się w świadomości litewskiego społeczeństwa.

02:06Tymczasem o Siwcu przez ponad 20 lat nikt nie pamiętał.

02:10Dlaczego jego czyn pozostał zapomniany?

02:12Częściowo z pewnością zdecydowały o tym niefortunne okoliczności.

02:16Nawet świadkowie wypowiadający się w filmie Drgasa zwracają uwagę,

02:19że lepszym momentem była zakończona chwilę wcześniej przemowa Gomułki.

02:22Kiedy już orkiestra zaczęła grać, krzyki Siwca zostały zagłuszone,

02:26a uwaga od jego protestu mogły odwrócić trwające na płycie stadionu tańce ludowe,

02:30choć oczywiście służby również zrobiły wiele,

02:32by zatrzeć ślady wydarzeń, do których doszło na dożynkach.

02:35Zresztą na własnej skórze przekonał się o tym reżyser.

02:38Gdy Drygas podjął decyzję o realizacji filmu o Ryszardzie Siwcu,

02:41postanowił nadać mu jakże znamienny tytuł

02:43Usłyszcie mój krzyk.

02:45O istnieniu tego człowieka dowiedział się trochę przypadkiem.

02:48Jak sam wspomina, po raz pierwszy usłyszał o nim dzięki wywiadowi,

02:51który przeczytał w gazecie wyborczej.

02:53Temat ten wzbudził jego zainteresowanie, zapewne dlatego,

02:56że był akurat na bieżąco z historią wspomnianego wcześniej Romasa Kalanty.

03:00Dopiero co skończył pisać scenariusz, którego historia była powiązana z czynem Litwina,

03:04jak sam pisze w swojej pracy doktorskiej,

03:06na początku nie był pewny, czy taki temat ma szansę w ogóle zainteresować producentów.

03:10Chciał po prostu poznać prawdę.

03:12Nie tylko o Siwcu, ale też o ówczesnym społeczeństwie.

03:16Swoje badania zaczął od przeszukiwania archiwów fotograficznych wydawanych ówcześnie gazet.

03:21W ten sposób udało mu się dotrzeć do fotoreportera,

03:24który wykonał dwie fotografie, gdzie wyraźnie widoczny był płonący mężczyzna.

03:28Zdjęcia zostały oczywiście usunięte,

03:30a fotograf nigdy nie próbował dowiedzieć się, kim był ten człowiek.

03:33To był jednak dopiero początek śledztwa, które porządnie ruszyło do przodu,

03:36dopiero gdy Drygas wybrał się do Przemyśla,

03:39rodzinnego miasta Ryszarda Siwca.

03:41To właśnie tam udało mu się po raz pierwszy przeprowadzić rozmowę z osobą,

03:44która była naocznym świadkiem tego wydarzenia.

03:46Kobieta, o której mowa, była zaledwie kilkanaście metrów od trybuny, w której siedział Siwiec.

03:51Dalsze badania ujawniły, że to nie była spontaniczna decyzja.

03:55Siwiec długo dojrzewał do jej podjęcia

03:57i dobrze się do tego przygotował,

03:59co nie uszło uwadze reżysera.

04:02Opuszczałem Przemyśl pod wrażeniem odnalezionych materiałów.

04:05Wydawałoby się, że wybrał doskonałe miejsce i czas,

04:08że przewidział każdy szczegół.

04:10Oprócz jednego.

04:11Jego czyn, choć dokona się w obecności 100 tysięcy ludzi,

04:14dziennikarzy, fotoreporterów,

04:16przedstawicieli partii,

04:17pozostanie bez rozgłosu.

04:19Wtedy postanowiłem zrealizować film dokumentalny o tym człowieku

04:22i przez film nadać sens jego śmierci.

04:25To, co najbardziej szukowało w tym wszystkim filmowca,

04:28była zupełna obojętność niektórych świadków tego wydarzenia

04:30w obliczu desperackiego protestu Siwca.

04:33SB szybko umorzyło sprawę,

04:34a osób, które na własne oczy widziały to, co się wydarzyło,

04:37nawet nie trzeba było specjalnie uciszać.

04:39Wkrótce potem miało się jednak okazać,

04:41że przetrwało krótkie, zaledwie 7-sekundowe ujęcie,

04:44na którym widać, co dokładnie się tam wydarzyło.

04:47Wokół tego fragmentu Drygas postanowił zbudować cały swój film.

04:51Znajoma dokumentalistka poradziła mi,

04:53abym w archiwum WFD

04:55dokładnie przeszukał materiały odrzucone z polskiej kroniki filmowej.

04:58Po godzinie pracownica rechiwum,

05:00która zaczęła szperać w pudełkach z taśmami,

05:03przeniosła zwiniętą miniaturową rolkę

05:05z przyczepioną pożółkłą kartką.

05:06Była na niej wypisana ołówkiem informacja,

05:09ujęcie płonącego mężczyzny.

05:11Przed moimi oczyma mignęło zaledwie 7 sekund

05:14z tego dramatycznego wydarzenia.

05:16Trudno mi było ukryć emocje.

05:18Dziennikarz, Krzysztof Konkolewski,

05:20porównywał później to znalezisko do odkrycia archeologicznego

05:23i trudno się z nim nie zgodzić.

05:26Odnalezienie tego kawałka taśmy to był po prostu cud.

05:28Nigdy nie dowiemy się, czy osoba, która ocaliła ten fragment,

05:31zrobiła to przypadkiem czy celowo.

05:33I choć wiem, że niektórzy chcieliby zobaczyć ten fragment,

05:36to nie pokażę go.

05:37Po pierwsze z powodu jego drastyczności.

05:40Po drugie ze względu na szacunek do reżysera,

05:42który włożył ogrom pracy w upamiętnienie tego człowieka.

05:45Nie jest on jednak trudno dostępny.

05:46Ten krótki, odrzucony materiał z kroniki

05:48pojawia się na samym końcu dokumentu Drygasa.

05:51Polecam jednak nie przewijać do tego momentu

05:53i poświęcić te 45 minut na obejrzenie filmu.

05:57Przedstawione w nim fakty rozbudowują kontekst czynu Siwca,

06:00dzięki czemu każdy może pozwolić sobie na własną, niepochopną ocenę.

06:04A jeśli ktoś chce poznać tę historię, ale woli nie oglądać tych drastycznych materiałów,

06:09to Maciej Drygas przygotował także słuchowisko radiowe Testament.

06:13Oczywiście przesłanie tego filmu jest bardzo istotne,

06:16a temat tak mocny, że broni się sam.

06:18Reżyser potrafi jednak poprowadzić to wszystko na tyle umiejętnie,

06:21że film broni się także pod kątem formy.

06:23Myślę, że najlepiej zobrazuje to porównanie tego dokumentu do filmów braci Sekielskich.

06:28W tym przypadku temat również jest dość głośny.

06:31Nie bez powodu zostały on obejrzane przez tak wiele osób.

06:34Trudno jednak nie odnieść wrażenia, że bliżej im do reportaży niż dokumentów.

06:38W swojej formie przypominają bardziej coś w stylu naprawdę długich odcinków uwagi

06:42i tak jak nie można odmówić im, że spełniają swoją funkcję,

06:46zwiększając świadomość istnienia problemu, o którym w nich mowa,

06:49tak też pod kątem warsztatowym są po prostu dość przeciętne.

06:52Momentami mało subtelne czy wręcz upatologiczne.

06:55Drygas w Usłyszcie mój krzyk pragnął uniknąć publicystyki.

06:59Był świadomy ciężaru gatunkowego, jaki niesie ze sobą historia Siwca.

07:02Wiedział, że będzie ona postrzegana przez wydźwięk emocjonalny jego filmu.

07:06Dlatego postawił na bardzo specyficzny rodzaj narracji,

07:09który w ostatecznym rozrachunku okazał się nad wyraz skuteczny.

07:12Podzielił narrację na trzy akty.

07:14W pierwszym z nich próbował zbudować krajobraz polityczno-społeczny tamtego okresu,

07:18tak jakby próbował dociec, co doprowadziło do podjęcia przez Siwca takiej decyzji.

07:23W drugim przeprowadza wizję lokalną,

07:25konfrontując świadków tego wydarzenia z opustoszałym stadionem dziesięciolecia

07:28i wsłuchując się w ich relacje.

07:30Natomiast trzeci miał składać się wyłącznie z ujęć archiwalnych.

07:34W jego tle słyszalna miała być wypowiedź Siwca.

07:37Jego przesłanie, które zarejestrował dyktafonem kilka dni przed śmiercią.

07:40Dość istotną funkcję pełni w filmie postać księdza Tischnera.

07:44Była to jedyna osoba, która nie znała Siwca osobiście i nie miała z nim nic wspólnego.

07:49Reżyser postrzegał jego rolę trochę jako odpowiednik chóru w greckiej tragedii.

07:53Postać duchownego pojawia się w dwóch momentach.

07:56Nieprzypadkowych, bo stanowią one punkty zwrotne całego dokumentu.

07:59Są też ważne w kontekście postaci Siwca.

08:01Z filmu wynika przecież, że religia była dla niego jedną z wartości nadrzędnych.

08:05Tym bardziej szokuje jego czyn, tak sprzeczny z chrześcijańskim kodeksem moralnym.

08:09Drygas był świadomy, że aby zarejestrować pewne rzeczy, musi je najpierw sprowokować.

08:13Będąc w tym jednocześnie na tyle subtelnym, by nie zaburzyć obiektywizmu całości.

08:17Dlatego też nie wszystko, co planował zawrzeć w filmie, ostatecznie się w nim znalazło.

08:21Zrezygnował ze scenek rozmów między świadkami protestu.

08:24Uznał, że zaburzają one konstrukcję filmu.

08:26Wyciął też wypowiedź Władysława Mazura, przyjaciela Ryszarda Siwca,

08:30który zawiadomił o jego czynie Radio Wolna Europa.

08:32W związku z tym, w filmie nie znalazła się też relacja Jana Nowaka-Jeziorańskiego,

08:37ówczesnego dyrektora tego radia.

08:39Wiadomość o proteście Siwca została w nim, co prawda, dość lakonicznie przekazana,

08:43ale mało kto ją zapamiętał.

08:45Było to pół roku po jego śmierci, po tym, gdy świat był wciąż pod wrażeniem czynu Jana Palacha.

08:49Tym, co szczególnie należy docenić w tym filmie, jest podejście reżysera do przedstawienia całej tej sytuacji.

08:54Myślę, że wiele osób, będąc na jego miejscu, uległoby pokusie stworzenia łzawej laurki poświęconej Siwcowi.

09:01Drygas postawił jednak na coś zupełnie odwrotnego.

09:03Pozwala on widzom na wyciągnięcie własnych wniosków.

09:06Jego celem nie jest opowiedzenie tej historii pod dyktandą ustalonej wcześniej tezy.

09:10Pomaga on Siwcowi osiągnąć to, czego nie udało się zrobić 20 lat wcześniej.

09:14Dotrzeć ze swoim przekazem do ludzi.

09:16Umożliwia widzowi postawienie się w roli świadka tego wydarzenia i samodzielną ocenę czynu Siwca.

09:20Nie ma tu ani potępienia, ani gloryfikacji.

09:24Jednak w tym dokumencie nie chodzi tylko o ocenę Siwca, ale też świadków tej sytuacji.

09:28Dlaczego milczeli?

09:30Dlaczego zapomnieli o czymś takim?

09:32Mają okazję o tym powiedzieć.

09:33A twórca nie wydaje sądu.

09:35Pozostawia to widzom.

09:36Takich reżyserów jak Drygas, którzy nie są powszechnie kojarzeni, a zdecydowanie na to zasługują, z pewnością jest więcej.

09:45Sam wciąż odkrywam zakamarki polskiego kina i wydaje mi się, że o wielu produkcjach, zwłaszcza tych dokumentalnych, nie mówi się wystarczająco dużo.

09:53Tworząc ten materiał starałem się unikać powielania treści samego dokumentu.

09:56Czerpałem przede wszystkim z relacji zakulisowych samego Macieja Drygasa, który dokładnie opisał proces realizacji swojego filmu, który był zresztą jego dokumentalnym debiutem.

10:06Nadrzędnym celem reżysera było odnalezienie prawdy.

10:09Ten zaledwie 45-minutowy dokument powstawał półtora roku.

10:13Półtora roku, w trakcie których Drygas realnie żył sprawą Siwca.

10:16Wiem, że to nie jest film idealny, tak przyswajalny jak dokumenty, które robił choćby Krzysztof Kieślowski.

10:22Warto jednak dać mu szansę, co mam nadzieję, że przynajmniej część z oglądających ten materiał zrobi.

10:27Do usłyszenia.

10:36Warto

Category

Transcript

Be the first to comment

Recommended