Polak, który prawie wynalazł kino

tvfilmy

Nie jesteśmy potęgą filmową, to prawda, ale mieliśmy naprawdę spory udział w rozwój kina. Wspominaliśmy już o polskich korzeniach wielkich studiów, czy aktorów. Tym razem zajrzymy od strony technicznej i opowiemy o tym jak Polak prawie wynalazł kino --- ✔ Instagram tvfilmy: https://www.instagram.com/tvfilmy.yt/ ✔ Nasz serwis filmowy: https://filmomaniak.pl/ ✔ Nasz główny kanał: https://www.youtube.com/user/TVGRYpl

Transcript

00:00Dość powszechnie kojarzonym faktem jest to, że kino wynaleźli Francuzi, a konkretnie bracia Limie.

00:06Choć w sumie gdybyście zapytali kogoś w Ameryce, to prawdopodobnie odpowiedziałby, że to bzdura, bo kino wynalazł przecież Thomas Edison.

00:13W tym wszystkim gdzieś na drugim planie pojawia się jeszcze postać Louis R. Prince, który najprawdopodobniej zarejestrował pierwszy film w historii,

00:20ale zaginął w tajemniczych okolicznościach, zanim zdążył podzielić się ze światem swoim odkryciem.

00:24Mało kto wie jednak, że wśród pretendentów o mianowy nalazcy kina jest także Polak,

00:28a konkretnie Kazimierz Pruszyński, autor pierwszych polskich filmów i wynalazca, który stworzył pleograf, jedną z pierwszych kamer filmowych.

00:45To co teraz oglądacie to najstarszy zachowany polski film, czyli pruska kultura.

00:51Kluczowe jest jednak właśnie słowo zachowany.

00:52To nie jest pierwsza polska produkcja jaka powstała, a po prostu najstarszy polski film jaki przetrwał do naszych czasów.

00:58Pruska kultura powstała w 1908 roku, ale pierwszy polski film został zarejestrowany prawdopodobnie jakieś 13 lat wcześniej.

01:06Jego autorem był właśnie Kazimierz Pruszyński, który za pomocą skonstruowanej przez siebie kamery, czyli pleografu,

01:12nagrał ludzi bawiących się na lodowisku w warszawskich łazienkach.

01:15Było to jakoś między 1894 i 1896 rokiem,

01:19czyli możliwe, że Pruszyński dokonał tego jeszcze przed bracimi Limie i Tomasem Edisonem.

01:24Jednak jego film, Ślizgawka w łazienkach, oficjalnej premiery doczekał się dopiero w 1902 roku.

01:30No dobra, ale tak właściwie to skąd w ogóle wiemy o tej produkcji, skoro Ślizgawka w łazienkach nie zachowała się do naszych czasów.

01:36No i faktycznie, film jako taki się nie zachował,

01:39ale zachowało się kilka klatek z tego dzieła, które wydrukowano w ówczesnej prasie.

01:42Skąd jednak wniosek, że Pruszyński mógł wyprzedzić braci Limie, skoro jego film był wyświetlany dopiero w 1902 roku?

01:49Stąd, że pleograf wynalazł i opatentował już w 1894 roku,

01:54rok przed opatentowaniem kinematografu Limierów.

01:56Nie jest więc wykluczone, że Ślizgawka w łazienkach mogła zostać zarejestrowana krótko po skonstruowaniu pleografu.

02:02No bo dlaczego niby Pruszyński miałby czekać z wypróbowaniem swojego wynalazku?

02:06Czy w takim razie powinniśmy przepisać książki do historii i zgłosić roszczenia o ogłoszenie Polaka wynalazcą kina?

02:11Lepiej się wstrzymajmy, bo to niestety nie jest takie proste.

02:14Po pierwsze, Pruszyński nie był jedynym pionierem kinematografii, który wyprzedził braci Limie.

02:18Poza nim byli jeszcze inni Francuzi, wspomniany we wstępie Louis Le Prince oraz Etienne Jules Marie,

02:23którzy swoje pierwsze ruchome obrazy tworzyli już w 1888 roku.

02:28Do tego grona zaliczali się również bracia Składanowscy, którzy wbrew swojsko brzmiącemu nazwisku byli Niemcami.

02:33No i Amerykanin Thomas Edison, który pierwsze filmy zaczął rejestrować w roku 1889.

02:38I część z Was może zadać w tym momencie dość słuszne pytanie.

02:43Dlaczego w ogóle uważamy Limierów za wynalazców kina, skoro pierwsze filmy powstawały już ładnych parę lat przed stworzeniem kinematografu?

02:50Wszystko tak naprawdę zależy od tego, jak definiujemy kino.

02:53Bo kino to przecież nie jest sam fakt nagrania filmu, ale też jego projekcja.

02:57A to właśnie bracia Limie zorganizowali pierwszą projekcję filmów w historii.

03:00Oficjalnie 28 grudnia 1895 roku, choć wcześniej doszło też do nieoficjalnej projekcji w marcu tego samego roku.

03:09I tak jak w Europie kluczowym aspektem była projekcja filmu, tak w Stanach za czynnik decydujący uznaje się sam fakt jego zarejestrowania.

03:16Dlatego też Amerykanie za wynalazcę kina uważają Edisona, wygodnie pomijając istnienie osób, które go wyprzedziły.

03:22Wynalazek Pruszyńskiego różnił się od wynalazków Edisona czy Leprinsa tym,

03:25że podobnie jak kinematograf Limierów, służył nie tylko do rejestrowania obrazu, ale również do projekcji.

03:31Istnieje zatem szansa, że Pruszyński wyprzedził Francuzów i zorganizował projekcję wcześniej niż oni.

03:35Niestety nie ma na to dowodów.

03:39Pruszyński w chwili wynalezienia pleografu miał niecałe 20 lat.

03:42Jego zainteresowanie ruchomymi obrazami oczywiście nie było dziełem przypadku.

03:46Podobnie jak większość pioniorów kinematografii, Pruszyński pochodził z rodziny o tradycjach fotograficznych.

03:51Jego dziadek, Stanisław Pruszyński, założył w Mińsku w 1839 roku jeden z pierwszych polskich zakładów fotograficznych.

03:59Ojciec wynalazcy, Konrad, fotografią zajmował się już tylko amatorsko.

04:03Po przeprowadzce do Warszawy skupił się na pracy oświatowej i zwalczaniu analfabetyzmu.

04:07Szybko jednak zauważył u syna zainteresowanie sztuką fotograficzną i dał mu swój aparat w prezencie.

04:12Kazimierza Pruszyńskiego fascynowała nie tylko fotografia.

04:14Już w wieku nastoletnim przejawiał zdolności techniczne i budował drobne sprzęty.

04:18Jak sam napisał w artykule z 1929 roku, na pomysł stworzenia kinematografu wpadł w wieku zaledwie kilkunastu lat.

04:26Pewnego dnia, przechodząc Nowym Światem, zauważyłem reklamę żywej fotografii.

04:30Wejście kosztowało 20 kopiejek.

04:32Pokazywano w zupełnie ciemnej salce obraz na klisze wielkości 9x12 cm, silnie naświetlane z tyłu za pomocą rurki Geisslera.

04:40Widziałem na przykład jeźdźca konnego, biorącego przeszkodę.

04:42Jeden ruch powtarzał się tam i z powrotem, a składały się na ani 24 klisze umieszczone na obwodzie koła i przechodzące kolejno pod oświetloną ramką.

04:51Pokaz ten nasunął mi od razu myśl o poważniejszej fotografii żywej, o kinematografie.

04:56Na realizację swojego pomysłu Pruszyński musiał czekać jeszcze kilka lat.

05:00Udało mu się to dopiero w trakcie studiów na Politechnice w belgijskim Lisz, gdzie wysłali go rodzice.

05:05To właśnie tam młody Pruszyński skonstruował prototyp swojego pleografu.

05:08Tak jak wcześniej wspomniałem, urządzenie tu służyło zarówno do rejestracji, jak i projekcji filmów.

05:13Pierwsze krótkie filmy Pruszyński nagrywał prawdopodobnie jeszcze w Lisz.

05:16Skupiał się wtedy na rejestrowaniu codzienności i natury, ale raczej nikomu ich szerzej nie pokazywał.

05:21Pleograf był wtedy jeszcze urządzeniem bardzo niedoskonałym.

05:24Miał problemy z płynną projekcją, drganiami obrazu, ale wraz z upływem kolejnych lat Pruszyński coraz bardziej ulepszał swój wynalazek.

05:32Konrad, ojciec Pruszyńskiego, całe życie walczył z analfabetyzmem i próbował edukować najuboższych.

05:37Kazimierz pragnął kontynuować jego dzieło z pomocą kinematografii, w której widział ogromny potencjał dydaktyczny.

05:43W 1901 roku Pruszyński założył jedną z pierwszych polskich wytwórni filmowych.

05:48To właśnie w ramach Towarzystwa Udziałowego Pleograf powstać miał pierwszy polski film fabularny, czyli Powrót Birbanta.

05:54Jednak Pruszyński nie ograniczał się wyłącznie do Warszawy.

05:56Ze swoim wynalazkiem jeździł też do innych miast, gdzie organizował pokazy plenerowe.

06:00Pragnął, by każdy miał możliwość robienia i oglądania filmów, co widać w całej jego działalności i kolejnych wynalazkach.

06:06W 1898 roku skonstruował ulepszoną wersję pleografu, czyli biopleograf.

06:11Nowe urządzenie służyło wyłącznie do projekcji.

06:14Biopleograf bardzo mocno ograniczył męczące widzów drgania i migotanie obrazu.

06:18W 1902 roku Pruszyński wymyślił do niego kolejne ulepszenie, czyli obturator, który całkowicie rozwiązał ten problem.

06:25Przed jego wynalezieniem filmy dłuższe niż kilkanaście minut były dosłownie nieoglądalne.

06:29Trzeba było robić przerwy w seansach, bo widzowie nie byli w stanie wytrwać dłużej.

06:32Oglądanie filmów w tamtych czasach, mimo że fascynujące, było raczej średnio przyjemne.

06:37Migotanie obrazu prowadziły do bólu głowy, a widzom najzwyczajniej w świecie łzawiły oczy.

06:41Nie muszę chyba nikogo przekonywać, że oglądanie dłuższych metraży w takiej formie było po prostu niemożliwe,

06:46a to z kolei hamowało rozwój kinematografii.

06:48Wynalazek Pruszyńskiego, który został zatwierdzony w 1909 roku, rozwiązywał ten problem.

06:53Wkrótce potem obturator wprowadziła do produkcji francuska firma Goumont,

06:57a urządzenie to wkrótce miało stać się standardem i elementem obecnym w każdym projektorze.

07:00Dzięki niemu kino mogło postawić kolejny krok naprzód.

07:03Zaczęły powstawać filmy długometrażowe.

07:05Kolejnym rewolucyjnym wynalazkiem Pruszyńskiego był wynaleziony w 1907 roku aeroskop.

07:10Była to pierwsza w historii ręczna kamera filmowa.

07:13Co ciekawe, dzięki użyciu żyroskopu posiadała ona własną stabilizację obrazu.

07:17Dzięki temu do jej używania nie był potrzebny statyw, co zapewniało dużo większą mobilność.

07:22Urządzenie to mogło nagrywać nieprzerwanie przez jakieś 10-15 minut.

07:25Aeroskop całkowicie zmienił zasady gry.

07:27To była rewolucja, zwłaszcza dla twórców kina dokumentalnego.

07:31Wynalazek Polaka zmodernizował sposób realizacji filmowych reportaży.

07:35Zresztą sam Pruszyński nagrał za jego pomocą relację z koronacji brytyjskiego króla Jerzego V.

07:39Wkrótce potem aeroskop zaczął być produkowany seryjnie w Stanach, Francji i wspomnianej wcześniej Wielkiej Brytanii.

07:45To prawdopodobnie właśnie temu urządzeniu Pruszyński zawdzięcza przydomek polskiego Edisona,

07:49którym okrzyknęły go ówczesne zachodnie media.

07:51Wynalazek Pruszyńskiego był też powszechnie wykorzystywany na polu walki.

07:54Przysłużył się do powstania pierwszych wojennych kronik filmowych w trakcie wojny bałkańskiej z 1912 roku.

08:00Jego mobilność umożliwiała realizację pierwszych w historii ujęć lotniczych,

08:04zarejestrowanych w 1917 roku nad kanałem La Manche.

08:07Po wprowadzeniu kilku kolejnych ulepszeń, aeroskop stał się standardem na długie lata

08:11i miał mocną pozycję, w zasadzie aż do momentu przełomu dziękowego.

08:15I w zasadzie Pruszyński dołożył też cegiełkę do rozwoju filmu dziękowego,

08:18konstruując w 1913 roku kinofon.

08:20Niestety, jak we wspomnieniach pisał sam wynalazca, urządzenie to wciąż miało pewne niedoskonałości.

08:26Mimo doskonałej synchronizacji obrazu i dźwięku, jego jakość pozostawiała wiele do życzenia.

08:31No i niestety nie mamy namacalnych dowodów na istnienie tych filmów.

08:34Prawdopodobnie zaginęły one w trakcie powstania warszawskiego,

08:36tak jak większość tego, co pozostawił po sobie wynalazca.

08:39Jak wspomniałem wcześniej, Pruszyński pragnął, by każdy miał możliwość realizacji i projekcji filmów.

08:44Jakieś podwaliny pod te idee udało mu się stworzyć wraz z wynalezieniem wspomnianego wcześniej aeroskopu,

08:49jednak prawdziwym spełnieniem jego marzeń miała być zaprojektowana przez niego w 1914 roku kamera oko.

08:55Była to kamera amatorska, łatwa w obsłudze i tania w eksploatacji.

08:59Pruszyński pragnął umożliwić nagrywanie filmu w całemu społeczeństwu.

09:02Dotychczas, przez skomplikowanie i koszty urządzeń do rejestracji ruchomych obrazów,

09:06mogli sobie na to pozwolić jedynie nieliczni.

09:08Kamera oko wydawała się spełniać wszystkie warunki potrzebne do osiągnięcia tego celu.

09:12Jej jedynym mankamentem był rozmiar zastosowanej taśmy, który de facto uniemożliwiał montaż.

09:17Niestety Pruszyńskiemu nie udało się znaleźć inwestora,

09:20a szkoda, bo kamera oko miała w sobie jeszcze większy potencjał niż aeroskop.

09:24Tak jak wcześniej wspomniałem, niestety większość śladów działalności Pruszyńskiego się nie zachowała.

09:28Jego pracownia znajdująca się w Warszawie na ulicy Zajączkowskiej została dosłownie zmieciona z powierzchni ziemi.

09:33Cokolwiek tam było, zostało zniszczone.

09:35Sam wynalazca został schwytany na Mokotowie w trakcie powstania warszawskiego

09:38i wywieziony do obozu koncentracyjnego Gross Rosen.

09:42Nawet w trakcie aresztowania nie rozstawał się z egzemplarzem kamery oko.

09:46Pruszyński zmarł 13 marca 1945 roku w obozie Mauthausen-Gussen.

09:52Miał wtedy 70 lat.

09:55Oceniając działalność Pruszyńskiego należy pamiętać, że swój pierwszy poważny wynalazek skonstruował nie mając nawet 20 lat.

10:01Trudno wymagać od studiującego wówczas za granicą młodego Polaka,

10:04żeby posiadał podobne środki finansowe i przygotowanie merytoryczne jak kilkanaście lat starsi bracia Limie.

10:09Sam fakt, że był w stanie dorównać Francuzom i Edisonowi, który miał na swoich usługach całe mnóstwo innych wynalazców,

10:15tylko świadczy o jego geniuszu.

10:17Niestety w ostatecznym rozrachunku pleograf i biopleograf okazały się konstrukcjami zbyt skomplikowanymi w codziennym użytku.

10:23Prostszy w obsłudze wynalazek Limierów miał nad nimi pod tym względem pewną przewagę.

10:27Nie zmienia to jednak faktu, że gdyby Pruszyński miał lepsze warunki do pracy i mógł działać szybciej,

10:31moglibyśmy z dumą mówić o Polaku, który wynalazł kino.

10:34Uważam jednak, że i tak powinniśmy być dumni z naszego polskiego wynalazcy.

10:38To przykre, że tak mało ludzi jest świadomych jego istnienia.

10:41Dlatego potrzebne są takie akcje jak ta, którą niedawno zainicjowało Narodowe Centrum Kultury Filmowej.

10:46Pod jego patronatem w 2019 roku grupa łódzkich filmowców podjęła się rekonstrukcji pierwszego polskiego filmu fabularnego,

10:53stworzonego przez Pruszyńskiego w 1902 roku Powrotu Birbanta.

10:56To kolejny film, który nie zachował się do naszych czasów.

10:59Wiemy o nim tylko tyle, ile w swojej relacji napisał ówczesny krytyk filmowy, Bolesław Lewicki,

11:04uczestniczący w jego projekcji w 1938 roku.

11:07Na potrzeby produkcji przygotowano specjalną taśmę filmową.

11:10Film powstał w trzech wersjach.

11:12Jedna została nagrana biopleografem,

11:14druga z użyciem drewnianej skrzynkowej kamery Zeiss 35 mm,

11:18a trzecia z wykorzystaniem współczesnej kamery cyfrowej.

11:21Nową wersję wyreżyserował Piotr Szczepański,

11:23a w rolę tytułowego Birbanta wcielił się Jakub Gierszał.

11:26Mam nadzieję, że w przyszłości tego typu inicjatyw będzie coraz więcej,

11:29bo Kazimierz Pruszyński zwyczajnie zasługuje na to,

11:32by kolejne pokolenia o nim pamiętały.

Category

Transcript

Be the first to comment

Recommended