Aired (December 28, 2025): Discover rare and elusive wildlife found in the provinces of Palawan, Albay, and Negros. From small monitor lizards to other unique species, get a closer look at their lives, behaviors, and survival in their natural habitats. Watch the full episode.
08:28Napaka-unique ng endemic lizard na ito, ng negros.
08:32Ito yung mga tinatawag na yung pillars ng hemipennis niya.
08:38So definitely, this is a male.
08:41Yan ang mga karakteristik ng mga lizards.
08:45An adult male forest dragon would reach about 13 and 3 fourths ang length.
08:53So ginagamit nila ito pang balance.
08:55So it's time to let you go. Sorry to bother you.
09:04Dalawang beses sa isang taon kung mangitlog ang negros forest dragon.
09:08At si Romel ay may dinabantayan daw na pugad dito.
09:12Nakalibing talaga sa lupa.
09:15Eh, kalibing na.
09:16Guna sila mga itlog?
09:18Oo.
09:19Pero ba't dyan sila nang itlog sa daanan?
09:21Oo, daanan.
09:22Sa gitna ng daan lagi sir.
09:24Maraming beses na kami naghita na sa gitna ng daan talaga sila nga.
09:28Mukhang elongated yung itlog niya.
09:30Parang mga mapipisana.
09:32Tintikinan natin ha.
09:35Ayan.
09:37Klaro siya.
09:39Hindi sabihin walang laman ito.
09:42Ito yung mga napisana.
09:44Looks like mga ano pa lang, mga bugok din ito.
09:50Hindi nag-hatch itong isang to.
09:53Nakawala pang amoy.
09:54Ang mga dragon sa Pilipinas hindi kailanman makikita sa ibang panig ng mundo.
10:07Ang Philippine Flying Dragon at ang Negros Forest Dragon parehong endemic sa bansa.
10:14Kaya mahalaga na may sapat at sagang puno sa kagubatan na pwede nilang paglaruan.
10:24Wrestling ng mga bayawak.
10:28Yan ang bumungod sa amin sa napakagandang isla ng Lenapakan, Palawan.
10:34Isang malaking grupo ng bayawak ang naghahari-harihan dito.
10:38Ang tahimik sana na salo-salo naging ramble.
10:45Dahil sa pagkain, lumalabas ang kanilang pagiging siga.
10:50Wrestling ang paraan nila para magtaagisan na lakas.
11:00Nakatayo ang dalawang magkakumpitensya na bayawak.
11:07Habang mahigpit na nakakapit ang kanilang mga kuko sa katawan ng bawat isa,
11:11sinusubsog ng bagong dating na bayawak sa buhangin ang kanyang kanaban.
11:19Total Smackdown!
11:21Pero mayroon may restback.
11:23Agad siyang hinamon ng isa pang nakaabang na bayawak.
11:38Dahil mas malaki ang robesba,
11:54wala na siyang nagawa kung hindi tumakbo na lang.
11:58Pagkatapos mag-away, balik-tibug na ulit ang mga bayawak.
12:102013 na humaging tagapangalaga ng resort na Ariyaya ang German na si Florian.
12:27Kaya binibigan nila ang mga ito ng mga tirang pagkain.
12:45Wrestling ng mga bayawak.
12:47Yan ang bumuot sa Ani sa napakagandang isla ng Linapakan, Palawan.
12:54Ang pambihirang tagpong ito, araw-araw niyang napapanood.
12:58They would basically go all over the place into the staff building, into the main kitchen to look for food.
13:04But they don't harm anyone.
13:06No, no, they didn't harm anybody.
13:08The bigger problem was that they would go on tables and you couldn't leave anything outside.
13:13Kaya binibigan nila ang mga ito ng mga tirang pagkain.
13:17Ang lalaki nitong mga bayawak na ito, grabe.
13:21Pero hindi sila nanunugod eh.
13:23Kasi kung komodo yan, patay na ako.
13:28It's okay to feed them that.
13:30Kasi scavengers itong mga po eh.
13:32Kadalasan, nabubulok na laba ng hayop ang kinakain ito sa bubat.
13:36Medyo nakakatakit lang din, ano, to be in the presence of these huge lizards.
13:44No, kasi baka nandito na sila sa tabi ko eh.
13:48Mga agad pa rin yung mga yan eh.
13:50Like ito yung nasa likod ko.
13:51Meron nagsaka ko dito nasa likod na mapapalapit eh.
13:56Grabe itong mga ito.
13:57Nag-aagawan sila oh.
13:59Dahil aabod daw sa mahigit isang daang bayawak ang nakikita nila sa isla.
14:08Binibigan nila ang mga ito ng tubig at pagkain sa lugar na malayo sa tao.
14:14Ang pagtrato nila sa mga bayawak sa isla, patunay na posibleng mabuhay ang mga tao at buhay ilang ng payapa sa isang lugar.
14:40Yes, it is altering their behavior but at least hindi siya nilalayo dito.
14:46Hindi tinatanggal.
14:47Nandito pa rin sila sa isla.
14:49And they're free to go around the whole island to scavenge for food elsewhere.
14:56But what happens is yung mga birds na naandito hindi nila na-disturb.
15:02O yung ibang wildlife rin na hinahunt itong mga lizards na ito, itong mga bayawak na ito, nakaka-nabubuhay sila.
15:08Merong give and take tayo dito.
15:13Sa Bilar Bohol, agaw pansin ang isang babaeng Filipinibur o kagwang na kapitokong nagpapahinga sa isang puno.
15:24Ang kagwang na ito hindi nag-iisa.
15:27Pasilip-silip ang kanyang supling muna sa kanyang patagium o fur-covered membrane na ginagamit niya sa pag-glide sa mga puno.
15:37Ang mga kagwang, they're covered with thick fur.
15:41Wala naman silang pagpa kaya sila nakakapag-transfer, parang nakakalipad.
15:45Pero may sinasang patagium.
15:47Parte ng kanilang balat, isang modification ng kanilang skin so that they can be able to glide from one tree to another.
15:56Nag-glide sila hindi lumilipad.
15:58Ang batang kagwang, nakikiramdam.
16:02Mukhang mahihain ito kaya agad ding nagtago.
16:07Isang pup o anak lang ang ipinapanganap ng kagwang sa kada pagbubuntis nito.
16:13Pero kaya nilang manganak ng mahigit sa isang pup kada taon.
16:18Ang mag-inang kagwang, tahimik na naninirahan dito.
16:22Nasa labas tayo ng protected area.
16:25Pero yung ibang mga mammals, laki mga kagwang, dito pa rin pinipiling manirahan.
16:29Mag-establish ng kanilang mga nesting sites dito sa Bohol Biodiversity Complex.
16:35Makikita ang kagwang sa ilang parte ng Visayas tulad ng Bohol, pati na sa Mindanao.
16:40It started in 2002 and then start ng project is we established the endemic plant nursery.
16:49We wanted to change the strategy in reforesting or renewed forest.
16:54Introduced species o mga uri ng halaman na hindi natural na nabubuhay sa bansa.
16:59Ang mga nakatanim dito noon dahil mabilis itong tumubo at maparami.
17:06Lalo na at halos walang wildlife o hayop na nakatira noon dahil sa kawalan ng mga puno.
17:11Dito sa lugar, madami tayo nakikita mga putol na puno ng mahogany.
17:17Ayan, malalaki na ito eh.
17:20Pero pinuputo nila kasi introduce yung mga mahogany.
17:23They are introduced species.
17:25Invasive pa dito, they grow so big.
17:27They compete with the nutrients and the space and their local trees.
17:31Hindi sila masyado makakumpete kasi ang bilis na lumaki.
17:34At saka ang bakas nilang kumuha ng nutrients from the soil.
17:37Nagsimula sila magtanim ng native na puno taong 1998.
17:43Sa parehong taon, napansin nilang unti-unting nagsibalikan ang mga hayop.
17:49Habang kinukuha na namin ang mag-inangkagwang.
17:59Ikinagulat namin ang sunod na nangyari.
18:03Kumakain ito ng dahon ng mahogany.
18:07Na hindi bahagi ng atinang dayet.
18:18Nilantakan ng kagwang ang dahon.
18:21Habang ang anak naman niya ay tila nakikigaya at nakikikain na rin.
18:25Apat na taon nang nagtatrabaho si Alfredo rito at ito raw ang unang beses na nakita niyang kumakain ang kagwang ng mahogany.
18:44Ngayon lang po namin alaman na kumakain pa lang siya. Ngayon lang kami nakapag-observe ng gabi habang kumakain siya.
18:50So ang alam namin is yung mga may dagta na puno, yung kubi at saka yung langka, yun yung alam namin kinakain nila.
18:59As we know that yung food nila, yung young leaves and sometimes yung mga fruits, siguro dahil nandito sila ngayon, it could be a good source for them when it comes to forage.
19:13Sa ngayon, konti pa lang daw ang pag-aaral tungkol sa mga kagwang, lalo na sa posibleng epekto ng pagkain ng dahon ng mahogany.
19:23Unfortunately, wala talagang nag-aaral ng Flying Limor dito sa Bohol.
19:27And that is really my desire or my goal na encourage our students in Bohol Island State University to conduct such study.
19:38Ang labanan ng mga bayawak sa teritoryo ng mga tao sa Palawan,
19:41at ang pagkain ng dahon ng mahogany ng kagwang sa Bohol,
19:45ilan lang sa hindi madalas maasaksihan ng mga tao sa wild.
19:51Putuloy ito na marami pa tayong hindi alam sa mundo na ating ginagalawan
19:57at ang sigla ng kanilang pamumuhay nakabase sa lugar na kanilang piniling tirahan.
20:06Ako si Dr. Tresho.
20:08Ako si Dr. Tilsen Donato.
20:10Born to be Wild.
20:11Born to be Wild.
20:13Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:17Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:20Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,
20:23mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
20:26Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:29Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:31Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,
20:33mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
20:37Maraming salamat sa GMA Public Affairs YouTube channel.
Be the first to comment