- 2 days ago
Aired (November 30, 2025): Doc Ferds Recio and Doc Nielsen Donato continue to celebrate 18 years of wild storytelling with ‘Born To Be Wild.’ This week, they pursue the search for the nest of the majestic Philippine eagle in Davao de Oro and revisit Tawi-Tawi, where crocodiles and locals struggle to coexist amid rising encounters. Watch the video!
Category
😹
FunTranscript
00:00This is the situation we've seen in the 18 years of documenting wildlife.
00:17They're so far from places to just document them.
00:21It's so far.
00:23It's going to be a fight for us here.
00:27I love it.
00:28We're going to leave.
00:29They're going to leave.
00:30They're going to leave.
00:31It's hard.
00:42This is the first Philippine Eagle that I really enjoyed.
00:46It's like a family to me.
00:48I really don't know.
00:57Actually, yung pagiging host is the one that keeps me sane.
01:01Kasi itong ginagawa ng Born, it's an advocacy.
01:04Diba eh?
01:05May fulfillment pag objective natin na accomplish natin.
01:09Tayo yung mata nila eh.
01:10Yung nakikigit natin, pinapakit natin sa kanila eh.
01:12Diadaan na nga sa tao, pero kahirap.
01:14Huh!
01:15Konti na lang.
01:16Patag na.
01:18Patag ilid.
01:20Over the years, palagang we've gained enough experience and exposure na hindi na matatawaran bilang veterinaryo.
01:30Nandyan lang yan.
01:31Nandyan lang sila.
01:33Actually, yung atake ng buhaya dito sa aming barangay, halos lahat nang nangyari ito ay sa umaga.
01:42May kami ng tulong kung paano ito matigil ang pag-atake ng buhaya.
01:49Ngayon yung mga batasan naman tayo para sa wildlife.
01:52Kailangan lang natin pagtibayin, laging ng ipin, at ipatupad.
01:57Sa higit pitong libong iktarya ng gubat, isang pamilya ng critically endangered na Philippine Eagle ang matatagpuan.
02:18Para maisalba ang kanilang lahi, ang makisig na agila na makikita sa isang libong piso na si Vigo.
02:31Handa raw magbigay ng simila para dumami ang kanilang lahi.
02:37Pero ang kanyang katuwang, hindi agila.
02:41Noong nakaraang linggo, dalawang oras naming inakyat ang bundok ng kandalaga.
02:53Lahat ng pagod na ito para sa ating Haring Agila.
02:58Pag humarap ako ang ganito, pala yung lupa, lupa yung kaharap mo.
03:02Ibig sabihin na sa mga 75 degrees ang ating inaakit.
03:18Sa observation post, sinalubong agad kami ng Philippine Eagle.
03:23Swerte tayo dahil first day pa lang natin, eh nasapatan natin yung Philippine Eagle ano.
03:34Sa apat na araw na pananitili ng aming grupo sa bundok.
03:40Makailang beses na nagpakita sa amin ang isang pamilya ng Philippine Eagle.
03:46Ang ganda, ang ganda ng perch niya.
03:49Ang lapad ng likod.
03:55Cool.
03:59Pero para makapitan ng tracker ang agila, kailangan nitong makalapit sa amin.
04:04Itong GPS tracker na ginawa specific sa Philippine Eagle ay maaring tumagal ng pitong taon.
04:10Kung tayo'y maswerte at tumagal ang transmitter, darating sa punto na magkaroon itong inakay ng kanyang pares.
04:19At matutuntun din natin ang kanyang bagong pugad.
04:27Ang matikas na 15-year-old Philippine Eagle na si Vigo.
04:32Nasubaybayan ng keeper na si Dominic ang paglaking ni Vigo.
04:36Si Vigo, siya yung ating 23rd na Philippine Eagle produced in captivity, so from natural pair.
04:47Taong 2010 na ang pakaulan si Vigo sa kagubatan ng Bukidnon.
04:53Sa dalawang taon na pagmamonitor nila sa agila, pila naiba na raw ang gawin nito sa wild.
04:59Na-divert yung atensyon ng ating Philippine Eagle na si Vigo instead na doon siya sa mga wild animals mag-hunt as their natural prey item.
05:09Doon na po siya kasi mas madaling hulihin yung mga cats, dogs, chickens.
05:14Ang mangyayari kasi, the bird will become like easy target for illegal hunters kasi medyo hindi na siya ganun kaya mailap sa mga tao.
05:23Dahil malaki ang sansa na mahihirapan siyang mabuhay sa wild, ibinalik nila si Vigo sa pasilidad at tuluyan ang naging human imprinted Philippine Eagle.
05:34Yung human imprinted birds, yun yung mga ibon na hindi na po sila nag-accept yung same kind, lalo na for breeding purposes.
05:47Sa tulong ng kanyang keeper na si Dominic, kinutulungan niya maging semen donor si Vigo para sa iba pang agila sa pasilidad.
05:55Nung dumating ako dito, so siya yung pinaka-first Philippine Eagle na talagang inaalagaan ko.
06:02Nag-start ng 2017 and successfully na talagang consistent yung semen production at saka yung collection.
06:10Magkatulong nilang binubuo ang pugad ni Vigo lalo kapag in-breeding season.
06:15At dahil kailangan maging consistent ang itsura niya para makilala ni Vigo, hindi raw siya pwedeng magbago ng anyo.
06:28May official hair na ako dati.
06:30And then, nung tinanggal ko po, hindi na ako na-recognize ng eagle.
06:35So, from the door step, talagang nag-attake po siya sa akin.
06:40The worst thing was hindi siya nag-copulate, hindi nag-participate into breeding activity.
06:46Sa seapol pa lang ni Dominic, mukhang alam na ni Vigo kung sino ang paparating.
07:00Si Vigo hindi na mapakali.
07:11Nilagay ni Dominic sa pugad ang pasalubong ng mga dahon at sanga kay Vigo.
07:18Nakakatulong daw kasi ito para mag-copulate ang mga agila.
07:22Sinasalo ko yung semen, dito siya nahuhulog.
07:30Ang nakuhang semen, dinala ni Dominic sa isang isolated female eagle sa pasilidad para sa Artificial Insemination Project ng PEEF.
07:49Nakakabilib ang dedikasyon ni Dominic kay Vigo.
07:53It's my passion. My passion really started with my father's influence.
07:59Kasi yung tatay ko po, one of the pioneers.
08:02At that early age, alam ko na kung ano yung goal ko.
08:06It's like a family to me.
08:11Talagang hindi maiwanan.
08:14Commitment, 100% nandiyan.
08:15Even holidays, nandito pa rin.
08:17Kung pwede lang, lifetime.
08:19Hanggang kaya pa po, walang problema.
08:22Madaling pa lang, punta na ang grupo ni Ron sa trapping site.
08:35Ang agila, tila nakikipag-usap.
08:38Cry niya yan.
08:40Narinig namin yung iyak.
08:42Pero parang, saan ang dinig nyo? Dito ano?
08:45Sa baba.
08:46Ang layo niya.
08:50Adult ba yun?
08:51Mukhang adult.
08:52Ito yung pangalawang araw namin dito.
08:54Ganyan talaga ang wildlife ano?
08:56Sometimes you see them, sometimes you don't.
08:59Nasubukan natin ngayon maglagay ng natural prey nila.
09:02Para hindi siya manibago.
09:05So let's try later.
09:06Ay ikot-ikot na ang mga agila.
09:14This is day 3 and we're really blessed.
09:17Pag-akit namin dito sa view deck,
09:19nagpakita yung Philippine Eagle.
09:23Dalawa sila dito.
09:24Halos lumapit na ito.
09:26Nang biglang,
09:31umulan.
09:32Sa sumunod ng labing dalawang oras,
09:36hindi na muling nagpakita ang mga agila.
09:40This is bad.
09:41There were some positive signs na nandito yung mga Philippine Eagle.
09:46Pero hindi pa rin sila nag-gamin.
09:50Hindi pa rin sila na-attract sa lure.
09:54We're dealing with a very intelligent species.
09:59Hindi sila basta-basta kung bumababa.
10:01Yung weather is a day.
10:02At isa din yung factor, yung dami ng pre-availability ng lugar.
10:07Sa huling pagkakataon,
10:09muling nag-abang ang grupo ni Ron.
10:12Sa edad nung juvenile Philippine Eagle na nandito ngayon po,
10:16siguro nasa mga anim na buwan nalang natitirang buwan.
10:20By six months or so,
10:22aalis na siya dito at maghanap ng sarili niyang teritoryo
10:25for the next following.
10:27Kung babae, eight years.
10:29Kung lalaki, five years.
10:30Siguro may mga ibang hunting grounds silang pinupuntahan.
10:38Maybe mag-move tayo kung saan yung sisyo.
10:41Simula 2008,
10:43may 38 Philippine Eagle na nakabitan ng GPS transmitter
10:48ng Philippine Eagle Foundation or PEF.
10:51Ngunit sa kasalkuyan,
10:53walo na lang ang nananatilin sa kanilang monitoring.
10:57Pinupropose din namin na itong habitat ngayon ng Philippine Eagle
11:06dapat ma-declare Philippine Eagle Critical Habitat.
11:10Dapat din yung mga living things dito,
11:12dapat hindi ma-extinct.
11:17Bukod sa dedikasyon ng mga grupong nangangalaga
11:20at nagpaparami sa Philippine Eagle,
11:22ang pagsalba ng maagila ay nakadugtong sa lawak ng gubat na natitira.
11:29At sa patuloy na lumilit nitong porsyento,
11:33higit na kailangan nila ang tulong natin
11:37na protektahan ang kanilang tirahan.
11:40Ang isang teritoryo,
11:46nag-iiba ang takbo ng buhay kapag may kahati.
11:52Hanggang saan naaabot ang agawan sa isang isla sa Tawi-Tawi,
11:57kung saan ang dalawang nilalang ay parehong handang lumaban.
12:02Madalas daw sumisilip dito ang isang Indo-Pacific crocodile.
12:19Wala raw itong pinipiling oras sa paghahanap ng pagkain.
12:23Sinasabayan din daw nito maging ang bangka ng mga manging isda na pauwi sa kanilang komunidad.
12:34Kaya ang mga buhaya nakaabang umano maging sa ilalim ng kanilang kabahayan.
12:40Sa pierna ito, hindi lang bangka ang dumadaong.
12:46Nakaabang din dito maging ang mga buhaya.
12:50Sa pagmamasid namin dito sa pierna,
12:57napansin ko ang daming kalat dito sa paligid.
13:00Ang sabi sa amin, delikado daw itong mga ganito,
13:02itong mga tumpok-tumpok na kalat nito nagsasama-sama
13:05kasi kadalasan yung mga buhaya
13:07na pupunta o nagtatago sa mga lugar na kagaya nito,
13:10nag-iintay lang ng mga atake.
13:12In fact, may nakita nga kami isang karanina yun.
13:14Parang paan ng hoofd siya.
13:17Isang hita ng hayop ang nakita naming palutang-lutang sa tubig.
13:22Either baka, kambing na hita.
13:24Wala na ibang parte ng katawan.
13:26Yung paana lang ang naiwan.
13:27So, posibleng kaya dito naglalagay yung mga buhaya.
13:33Isa ito sa mga pagkain ng mga buhaya.
13:36Because they're predators.
13:38Yung opportunity para makakuha sila ng pagkain,
13:40mataas dito sa lugar na ito.
13:42Kaya nga daw tuwing hapon,
13:43may mga nakikita sila dyan dati na lumalangoy lang,
13:46palampas-lampas lang,
13:47nag-aabang ng makukuhang pagkain.
13:50Kilala ang panglimasugala na tirahan ng mga buhaya.
13:57Ito rin ang pinakamataas na bilang pagdating sa pag-atake ng mga buhaya sa Tawi-Tawi
14:01sa tala ng Ministry of Environment, Natural Resources and Energy or Menre Tawi-Tawi
14:07at Crocodilos Proces Philippines Inc. naong 2025.
14:11At tila lumalawak daw ang teritoryo nito.
14:14Lalo na ang dati umanong mga isla na walang buhaya,
14:18meron na rin daw ngayon.
14:21Isa rito ang isla ng buwan.
14:24Yung nauna, 2023.
14:26Actually, kami yung mga residente dito sa barangay ng buwan.
14:29Gusto rin namin na i-report sa munisipyo o kaya sa province.
14:34May kami lang tulong kung paano ito matigil ang pag-atake ng buhaya.
14:38Ngayong taon, may naitalang anim na biktima ng buhaya sa buwan.
14:43Bakas pa ng katawan ng pangingis ng sina Abdal Japuri at Palasay Deonga
14:49ang mga sugat sa pag-atake nito.
14:52Nagawa ako ng bangka.
14:53Wala akong naisip kahit isang tao.
14:56Nabidlaan lang kong nahawakan.
14:58Ang isip ko, wala namandaanan sino ito.
15:03Hindi ko naramdaman na sakta na ko may sakit.
15:06Pag tingin ko ganyan, akala ko ahas.
15:09Siya pala, parang kahwilang o anuman hitapon, nabidlaan ako.
15:15Si Palasay naman, nasa laot para maghanap buhay ng maatake ng buhaya.
15:22Sa mismong palikura naman nila, inabot ng buhaya ang paa ni Tatay Bukharin sa hibig.
15:31Sa mismong palikura naman nila, inabot ng buhaya ang paa ni Tatay Bukharin sa hibig.
15:46Kapag lapitan lang ang maalisag lima na, mag-ail na ako.
15:49Pag-usit ang pa ako magsambahayan.
15:51Tag na, nanwilit ako bihayan.
15:53Narito na ako nakot ko tatwilit.
15:55Si Al, maalisag lima.
15:57Napikil ko, atin niya, way roon.
15:59Atin niya, napikil ko dito.
16:01Sipon ko yung baran ko.
16:03Yung pagligtas ko, nakit-kit na yun eh.
16:06Pag kit-kit, pag tamling ko, nasipa ako.
16:09Sipa ako, kuwan ko yan yun ang buhaya na makaalis na siya.
16:14Hindi raw nila alam kung kailan lalabas ang buhaya.
16:17Kaya ang bili niya sa kanyang mga kapitbahay.
16:20Yung pangatod talang tahabuhaya, atin niya.
16:22Yung mga sila yan, nungutkot dyan sila, ha, mga baka.
16:25To.
16:26Arapon si ba yung kitamahali kanila.
16:28Si Jasmel naman, nagpapahinga sa kanyang bahay nang biglang hinablot ng buhaya.
16:33Hindi nang namamun biya, dumayad, tumamun.
16:39Nagkita sa kanyang cellphone.
16:41Parang na biya, shock.
16:43Pagkatapos doon, nasa baba, nakabiglaan niya kung binitaman.
16:50Parang naisip ko, parang ano, yung namamatay na ko doon sa baba.
16:56Kasi bihira na yung tao na nakaligtas doon sa baba.
17:00Maswertero na buhay ang lahat ng inatake ng buhaya sa kanilang barangay.
17:05Actually, yung atake ng buhaya dito sa aming barangay,
17:08halos lahat ang nangyari ito ay sa umaga.
17:12Hindi magpupunta sa alawot, ganyan, pag wala kayong kasama.
17:15Kasi pag wala silang kasama, baka mag-atake yung buhaya.
17:18Actually, nagplano yung si Kapitana.
17:20May korpyo kami.
17:21Dapat wala na yung mga bata sa pantalan.
17:24Hindi na sila magpalakad-lakad.
17:26Sa Tawi-Tawi, isa lang ang panglimasugada sa apat ang munisipyo na may naninirahang buhaya.
17:33Ngayong taon, dumami, umakit yung frequency of occurrence ng crocodile attacks dito sa amin.
17:40Mandato po yun ang opisina na magkakabit po kami ng mga signages sa mga sitios, areas na may reported sightings of crocodiles po.
17:48May panahon daw na mas aktibo ang mga buhaya.
17:52Kaya mas mataas o mano ang naitatalang pag-atake nito.
17:56So, since mas active po yung ating mga crocodiles ngayong breeding season,
18:00nababanggit po sa atin ano na mas madalas silang nakikita kahit umaga.
18:04So, posible po yun kasi sila ay, again, nagtatravel ng long distances para po maghanap ng mate.
18:09Nagsisimula ang kanilang pagliligawan sa buwan ng Nobyembre hanggang Enero.
18:14Breeding season po ngayon, again, mas aggressive po yung ating mga crocodiles.
18:19Kaya po, posible din po na dumagdag yun sa factor kung bakit nagkakaroon tayo ng attacks.
18:25Sa ganitong panahon, dapat umanong iwasang magkaharap ang tao at buhaya para wala umanong masaktan.
18:32Unfortunately, hindi pala natin naabot yung barangay buwan.
18:37Yung sa strategy natin na yun, of course, yung pag mag-a-iisi na tayo,
18:41sasabihan natin na dapat yung mga tao natin sa community lalayo sila.
18:47Gusto din natin na palakasin talaga yung cultural belief namin dito.
18:54Tinatawag po namin sila Apo.
18:56And through that Apo, itong mga tao natin, iniiwasan nila yung si Apo.
19:02Pero, para sa mga taong nakaasa ang hanap buhay sa dagat, paano naman ang kanilang kita at pagkain?
19:11Pwede din magrekomenda sa atin na there are areas na pwede sila doon mangisda na instead na dyan sa lugar na kung saan nandyan yung mga crocodile po natin.
19:23Plano rin daw ng Ministry of Environment, Natural Resources and Energy o Menry Tawi-Tawi na simulan ang rehabilitasyon sa mga bakawan.
19:31Kalimbawa na rehab na talaga natin yung mangrove tapos marami na din siyang pagkain.
19:37Hindi na po siya magiging kalaban ng mga tao kasi hindi na sila pupunta doon.
19:42Then at the same time, yung tao na din, regulated na rin, alam na nila na that area na declare na po na protected area.
19:52Kultura ang isa sa mga nagisilbing proteksyon ng ilang buhay ilang.
19:57Pero katawang nito ang responsibilidad natin na intindihin ang kanilang gawin.
20:03Lalo na sa panahong dumiliit ang kanilang teritoryo.
20:08Hahanap ito ng paraan para mabuhay at makakain.
20:13Gaano man ito kalayon.
20:17Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:20Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,
20:23mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
20:27Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:30Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,
20:33mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
Be the first to comment