- 2 months ago
- #kmjs
Sanlaksang mga isda, dumagsa sa baybayin ng Vinzons, Camarines Norte matapos yumanig ng magnitude 8.8 na lindol sa Russia! Mistulang lobster sa Palawan na marami ngayong tag-ulan, tikman!
37-anyos na lalaki mula Iloilo, hirap nang makapagsuot ng salawal dahil sa kanyang lumulobong puwet na tumitimbang na ng 15 kilos!
Samantala, quarrying site sa Sierra Madre na itinuturong dahilan ng paglubog ng ilang bayan sa Rizal, siniyasat ni Jessica Soho
Pamilya naman mula Malabon, may pitong kaanak na sunod-sunod na pumanaw! Ang paniniwala nila, sumpa ito ng “Oro, Plata, Mata”!
Habang ang mga estudyante at mga residenteng nakatira sa tuktok ng bundok sa Zamboanga del Norte, nagpapadausdos sa railings ng hagdan para makababa! Ligtas ba ito?
At bahagi ng bundok sa Occidental Mindoro, binansagang lagusan sa impyerno dahil ang lupa rito…pirming lumiliyab?! Panoorin ang video. #KMJS
“Kapuso Mo, Jessica Soho” (One at Heart, Jessica Soho) is the Philippines' top-rating news magazine program, hosted by one of the most-awarded broadcast journalists in the country, Jessica Soho. It features human interest stories, food, news personalities, travel, trends and pop culture.'KMJS' airs every Sunday, 8:15 PM on GMA Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes. #KMJS
37-anyos na lalaki mula Iloilo, hirap nang makapagsuot ng salawal dahil sa kanyang lumulobong puwet na tumitimbang na ng 15 kilos!
Samantala, quarrying site sa Sierra Madre na itinuturong dahilan ng paglubog ng ilang bayan sa Rizal, siniyasat ni Jessica Soho
Pamilya naman mula Malabon, may pitong kaanak na sunod-sunod na pumanaw! Ang paniniwala nila, sumpa ito ng “Oro, Plata, Mata”!
Habang ang mga estudyante at mga residenteng nakatira sa tuktok ng bundok sa Zamboanga del Norte, nagpapadausdos sa railings ng hagdan para makababa! Ligtas ba ito?
At bahagi ng bundok sa Occidental Mindoro, binansagang lagusan sa impyerno dahil ang lupa rito…pirming lumiliyab?! Panoorin ang video. #KMJS
“Kapuso Mo, Jessica Soho” (One at Heart, Jessica Soho) is the Philippines' top-rating news magazine program, hosted by one of the most-awarded broadcast journalists in the country, Jessica Soho. It features human interest stories, food, news personalities, travel, trends and pop culture.'KMJS' airs every Sunday, 8:15 PM on GMA Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes. #KMJS
Category
😹
FunTranscript
00:00:00After the magnitude of 8.8% of the lindol,
00:00:13the Kamchatka Peninsula in the last week.
00:00:24The whole world is on high alert.
00:00:26The lakas of the lindol.
00:00:30The tsunami warning.
00:00:33Naglabas ng tsunami warning sa mga islang malapit sa Pacific Ocean,
00:00:38kabilang na ang Eastern Coast o Silangang Baybayin ng Pilipinas.
00:00:53Million-milyon ang lumikas sa Japan at sa Hawaii.
00:00:57Pati ang PHEBOX o ang Philippine Institute of Volcanology and Seismology agarang naglabas ng tsunami advisory sa mga probinsyang nakaharap sa Pacific Ocean.
00:01:09Meron po tayo diyang sea level monitoring stations.
00:01:12Six hours po yung pagdating ng tsunami in the Philippines.
00:01:15Kabilang sa agarang pinalikas ang mga tigabarangay sabang sa Vincons, Camarines Norte na nahaharap sa dagat.
00:01:23Lumayon kasi ang tubig sa dagat kaya maaaring sinyalis yan na magkaroon tayo ng tsunami.
00:01:28Pero imbes na naglalakihang alo ng rumagasa sa kanilang baybayin.
00:01:35Ang dumating tonel-toneladang mga isda.
00:01:43Ang sangkatupak na isda.
00:01:50Talang nga ba ng tsunami?
00:01:53Pwento ni Christian.
00:02:00Bago ang tila tsunami ng mga isda, sa totoo lang daw, ilang buwan na silang inaalat.
00:02:05Halos ang buwan ng naranasan na hangin, nahirapan magdagat ang mga kabaranggay.
00:02:10Kaya ang ginagawa, halos sa tabila nagpupunta para lang may ulam at may mayuhi.
00:02:15Ang kanilang pangamba, nadagdagan pa nung naglabas ng tsunami advisory ang PIVOX nitong Merkoles.
00:02:22Matakot po, although dahil first time po sa amin, nakakakaba po yun.
00:02:24Lalo sa amin mga bahay dito, talagang mga pawid lang po halos ang karamihan.
00:02:28I-imagine po kung tatama sa amin dito yun.
00:02:30Wala lahat ng kabuhayan, pati mga bangka, kasama sa aano rin ang tubig kung sakali man.
00:02:34Pero ang pangamba, agad napalitan ng tuwa.
00:02:42Nung ang umalon sa kanila, sandamakmak na mga isda.
00:02:52Nagpunta na po sa bimbuhangin.
00:02:57Yung oras na yun, talagang bawal pumunta dahil may advisory ng tsunami.
00:03:01Hindi na rin po maiwasan ang mga barangay tanod namin dahil sa pagkakataon na para makahuli
00:03:05saka makaulang po sa tagalang panungawalang halos nahuli.
00:03:08Ang buong barangay tulungan sa paghila ng lambat papuntang pampang.
00:03:13Let's go!
00:03:14Pagkaahon ang mga residente, kanya-kanya ng hakot ng grasya.
00:03:22Ang ilang mga bata, nakidampot na rin.
00:03:29May gumamit ng tinatawag nilang silo o maliit na net.
00:03:33Timba.
00:03:36Plastic bag.
00:03:40Plastic bottle ng tubig.
00:03:44Pati na, chinela.
00:03:52May nahuli silang kung tawagin nila.
00:03:54Bulinaw.
00:03:55Sumatotal.
00:03:56Umabot ng mahigit 25 na mga banyera ng isda ang kanilang nakuha.
00:04:01Yung po mga tumulong, binigyan ng may ibang ka ng halos mga tiga-dalawang kilo.
00:04:06Tapos po yung mga natira, yung nakapaitching kong banyera,
00:04:08bininta na po yung sa kabilang bayan.
00:04:10Napakalang biyay sir sa amin yun.
00:04:11Halos buong barangay, paparasyon namin dito nakaulang po nun.
00:04:14Libri ulang po na halos sa tatlong araw nun.
00:04:16Siguro nga dahil sa lindol, nagalaw yung dagat.
00:04:18Kaya yung mga bulinaw o dilis na yan,
00:04:20naglabas sa kanina lungga.
00:04:22Ang teacher namang si Badet na nooy nasa bayan.
00:04:25Todo ang pag-aalala sa pamilyang naiwan sa barangay Sabang.
00:04:29Sunod-sunod na po yung alert sa self.
00:04:31Ano yan? Ang ingay.
00:04:32Tapos, ma'am MDR-RNC.
00:04:34Nagkaroon daw po ng earthquake sa Russia.
00:04:36Magkakaroon daw po ng tsunami.
00:04:38Nandito po yung pamilya ko nun sa Sabang.
00:04:41Siyempre, ako po bilang malayo.
00:04:43Nagtuturo.
00:04:44Hindi po maiwasan na mga baka.
00:04:46Pero laking gulat niya na ang balibalitang nakarating sa kanya
00:04:50imbes na
00:04:53Disgrasya.
00:04:59Grasya.
00:05:03Ang bumungad sa kanya,
00:05:05labing pitong mga tiklis ng bulinaw.
00:05:08Na-amaze po ako sa sobrang dami
00:05:10dahil sa age of 38,
00:05:11doon ko lang po nakita o na-experience yung ganung pagkakataon na
00:05:14napakaraming isda po talaga.
00:05:16Ang ibang isda, para hindi masira,
00:05:19ginawa nilang tuyo.
00:05:20Instant, ibilad ka agad na abot pa sa araw.
00:05:23Epekto na ba talaga to ng tsunami na bulabog ang dagat?
00:05:26Kaya nagkaroon ng maraming bulinaw dito sa gilid ng dalampasiga namin.
00:05:29Pero ang sangkaterbang mga isdang ito,
00:05:32dinala nga ba ng lindol o ng tsunami?
00:05:35It is actually more on the weather disturbance.
00:05:38Kung malapit po yung lindol, maaari po yan na i-istorbo yung mga isda.
00:05:42Pero sa tingin ko, itong paglindol sa Russia recently,
00:05:46ay baka hindi na tumagdulot ng kaguluhan sa mga isda natin.
00:05:51Ito po naman ay kaugnay ng seasonality ng isda
00:05:55na during monsoon seasons,
00:05:57nagkakaroon po ng spawning o pangingitlog malapit sa mga baybayin.
00:06:01Pagkamat hindi naman naapektuhan ng Pilipinas ng tsunami,
00:06:05paalala ng PHEBOX, huwag magpakampante.
00:06:08Lalo't sa kasaysayan, ilang beses na rin niragasa ng tsunami ang ating mga dalampasigan.
00:06:141960, lumindol sa Chile.
00:06:16Ito ay pumatay ng more than 30 Pilipinos
00:06:19kasi wala tayong naramdaman na lindol
00:06:21kasi yung tsunami nang galing sa Chile.
00:06:23Mas katakutan po natin yung local tsunami
00:06:26kasi po in 2 minutes, maswerte na po,
00:06:28in 15 minutes ang mga bayan-bayan sa Pilipinas,
00:06:31pwede po dumating yung tsunami at sobrang taas.
00:06:34Kami po ay nagsasagawa po agad ng information dissemination.
00:06:37Sakali po magkaroon po ng kunting pagtaas ng ating tubig,
00:06:41nakaredy ang evacuation natin.
00:06:43Sa hindi naasahang pagkakataon,
00:06:45ang isang sakuna na sana ay hindi mangyari
00:06:48ay biglang naging isang biyaya sa amin.
00:06:53Kapag may tsunami alert, kalimitang takot ang kasunod.
00:06:59Pero sa barangay Sabang,
00:07:01imbes ng malalaking alo,
00:07:03bumagasa ang banye-banyerang mga ista.
00:07:09Paalala lang po, tumagsama ng grasya.
00:07:15Huwag magpakampante,
00:07:17dapat laging handa.
00:07:26Tuwing tag-ulan,
00:07:27naglalabasan ang isa sa paboritong seafood
00:07:30ng mga tiga El Nido sa Palawan.
00:07:33Lasang lobster daw,
00:07:35pero hindi sing mahal.
00:07:37Ang tawag nila rito, manla.
00:07:40Sa pangingisda,
00:07:42binubuhay ni Jesus ang kanyang pamilya
00:07:44dito sa El Nido, Palawan.
00:07:48Pero tuwing habagat,
00:07:50siya'y inaalat.
00:07:51Malakas yung hangin,
00:07:52maalon,
00:07:53hindi na makatrabaho.
00:07:54Kaya,
00:07:57sa halip na pumalaot,
00:07:59sa mga bakawan siya,
00:08:00nagbabaka sakaling may mahuli.
00:08:07Ang pakay niya rito,
00:08:09isang klase ng lamandagat
00:08:11na sagana sa kanilang isla.
00:08:13Pagkaulit po namin,
00:08:14pag marami-rami,
00:08:15binibinta rin namin.
00:08:16Pagkaunti lang,
00:08:17pang ulam.
00:08:18Para itong lobster,
00:08:19na meron ding mga sipit,
00:08:21pero mas maliliit,
00:08:23may mahabang buntot,
00:08:25na parang sa alakdan o scorpion,
00:08:27ang tawag nila rito,
00:08:29manla.
00:08:30Matagal na po ako nakakaalam nito.
00:08:31Yung natutunan ko to,
00:08:32sa lulo ko,
00:08:33nakita ko sa lulo ko,
00:08:34ginaya ko.
00:08:36Para mahuli ang manla,
00:08:38si na Jesus,
00:08:39may patibong.
00:08:40Ito pang sarading.
00:08:41Ito pang ginagamit namin
00:08:42para mahuli ng manla.
00:08:44Isa-isang sarading lang po,
00:08:45isa lang po talaga
00:08:46ang makakapasok dito.
00:08:49Si Franklin,
00:08:50magtatatlong dekada
00:08:51ng gumagawa nito.
00:08:53Nag-aidad pa lang ako ng
00:08:5416 anos.
00:08:5544 na ako ngayon.
00:08:56Kunyari,
00:08:57yan ang manla,
00:08:58papasok.
00:08:59Ngayon bubungguin niya
00:09:00yung pinaklak.
00:09:01Yan.
00:09:02Ganyan ang mangyayari.
00:09:03Sasarado na siya.
00:09:10Ito po,
00:09:13paglagay namin
00:09:14mga alas 4 ng hapon,
00:09:15ay iiwanan namin,
00:09:16babalikan po namin
00:09:17sa umaga na.
00:09:23Pero sa punterya nilang manla,
00:09:25meron daw silang
00:09:26karibal.
00:09:27Balik-balik ako dito
00:09:28nag-asitar.
00:09:29Kaya lang,
00:09:30naagawan din talaga.
00:09:31Matching,
00:09:32nagkakain din po sila
00:09:33ng manla.
00:09:34Kinukuha rin po nila
00:09:35sa sarading.
00:09:36Kinabukasan,
00:09:37sinuyod ulit ni na Jesus
00:09:42ang bakawan.
00:09:43Sa mga namin,
00:09:44papandawin,
00:09:45para malaman kung
00:09:46may rikuha,
00:09:47kung wala.
00:09:48Malaman mo na may huli,
00:09:49ito,
00:09:50nagligkas na ito.
00:09:51Pag napasok nila ito,
00:09:52ito,
00:09:53ito ang magasara.
00:09:54Pag may laman na ito,
00:09:55tinalaglag po namin.
00:09:57Hanggang sa meron sila
00:09:59na bitag.
00:10:00Itinaktak nila ang sarading
00:10:08para hindi na nila manumanong
00:10:10hugutin ang manla.
00:10:14Iwas sipit.
00:10:15Pag nasipit,
00:10:16minsan dala ang balak ng kaman mo.
00:10:19Inawakan ko muna yung dalawang sipit niya.
00:10:21Pag awakan dalawang sipit,
00:10:22yung paa,
00:10:23tinapas ako sa may malaking sipit niya
00:10:26para hindi siya makabuka,
00:10:27ready na siya makaipit.
00:10:30Ang kanilang mga nahuli,
00:10:35isa-isa nilang tinalian.
00:10:37Pagpasok ko dito,
00:10:38ipitan po natin ng ganyan.
00:10:40Para hindi sila makatanggal po sa talit.
00:10:46Malaman mo na babae kasi
00:10:48parang hindi siya ganun bilog ito.
00:10:49Malapad siya.
00:10:50Ito ang lalaki po.
00:10:51Parang bilog siya ba?
00:10:52Parang ganun.
00:10:53Pati ito itim.
00:10:54Ang lahat ng mga lalaki itim yan.
00:11:01Pag ilalako na,
00:11:03talit-tali kami ng ba't isa,
00:11:05bali anim lahat sila.
00:11:06Tag isandaan ang anim nagtiraso.
00:11:09Nakabos din po.
00:11:10Maraming magbili.
00:11:12Ang toka sa paglalako,
00:11:13ang misis ni Jesus na si Bebelonia.
00:11:16Bili ka ng manla.
00:11:17Isang daan ang isang saga.
00:11:19Matataba ito.
00:11:20Malalaki rin.
00:11:21Oh, ang kagat niya oh.
00:11:22Matataba.
00:11:23Palagi po ako mga bumibili po sa kanya.
00:11:25Tsaka paborito ko po kasi yung manla.
00:11:36Masarap yun po pag ganyan na steam.
00:11:38Asin lang po at saka tubig.
00:11:39Kahit simple lang pong luto ma'am.
00:11:41Pero masarap.
00:11:43Putuloyin po natin yung dulo ng bulutot po.
00:11:45Para malaman po.
00:11:46Dito po siya.
00:11:47Luto na po yan siya kasi matigas na po yung taba niya po.
00:11:58Malambot po siya.
00:11:59Hindi po siya malansa po. Masarap.
00:12:00Samantala,
00:12:01ang itinabi namang manla ni na Jesus at Bebelonia
00:12:04ang siya nilang inulam.
00:12:08Sa pagluluto ng manla,
00:12:10kailangan daw ng mahabang pasensya.
00:12:13Isa-isa kasi nila itong kinuskos
00:12:16gamit ang iskoba
00:12:17para matanggal ang putik.
00:12:19Kasi kung hindi ito babrasan,
00:12:21maano yung kanya sabaw putik.
00:12:25Ang pantanggal lansa naman nila
00:12:27sa manla,
00:12:28sa manla,
00:12:29kalamansi.
00:12:30Ilagay na natin doon sa sinabawa natin.
00:12:33Ihalo natin yung katas ng kalamansi.
00:12:36Ihalo natin yung katas ng kalamansi.
00:12:39Kunting bitsin lang na pang palasa lang siya.
00:12:42Ihalo-halo natin siya.
00:12:44Ihalo sa laman ng manla yung asim.
00:12:48Okay na po.
00:12:49Ikman na lang natin kung anong lasa niya.
00:12:57Yung itim, kailangan tanggalin.
00:12:59Ito po yung putik na kinain niya.
00:13:02Medyo manamis-namis siya.
00:13:04Parang alimango.
00:13:05Nagasuot sa laman yung asim.
00:13:07Ang manla.
00:13:09Masarap din daw gawing ginataan.
00:13:12Bubuhosan natin ng gata.
00:13:19Yung manla.
00:13:21Buhay pa siya.
00:13:22Pakuloan.
00:13:23Sabay na yung gata.
00:13:24Para manuot sa laman niya yung gata ng nyug.
00:13:27Asin.
00:13:28Kunting bitsin.
00:13:30I-sasabay na kaagad natin yung tanglad.
00:13:32Para mabango siya.
00:13:38Magagalaw ka.
00:13:39Maliban lang kung mabigat yung takip
00:13:41ng kasirula.
00:13:42Nag-baba yan sila.
00:13:44Nag-atakas.
00:13:45Pag makaramdam ng init.
00:13:46Okay na siya.
00:13:48Loto na.
00:13:54Ang sarap.
00:13:55Hindi po siya malansa.
00:13:58I-brush po natin.
00:13:59Ang guro namang si Divine,
00:14:01paborito itong gawing butter chili garlic manla.
00:14:05Level up!
00:14:07Lagay pa natin ang butter.
00:14:11Lagay po natin ang pineapple juice.
00:14:16Nagdalagay po tayo ng subdrinks para po matanggal yung medyo mapait na lasa.
00:14:24Salad po natin ang tomato sauce.
00:14:26Nakilala ko lang po siya nung nakapag-asawa po ako ng taga-barangay Manlag.
00:14:37Nagdala po siya sa bahay.
00:14:38Nag-explore po kami.
00:14:39Nagluto po kami.
00:14:40Alat-alat, pinaghalong asim at anghang at may tamis na konti.
00:14:49Ang lugar ni na Jesus, likas na sagana sa mga manla.
00:14:53Ang pangunahing kinabubuhay ng mga taga rito noon ay pangingisda.
00:14:58Pag medyo masama ang panahon ay yung sa mangrove.
00:15:01Nung panahon ng Kastila, mayroong dalawang tao na nasa loobong yung garelya.
00:15:06Nagtanong kung ano yung daladala nila.
00:15:08Sa pagkakaintindi ng mga Kastila, tinawag nila na manla.
00:15:12Kaya ang kanilang barangay, sa mga lamang dagat na ito ipinangalan, Barangay Manlag.
00:15:19Nailunsad na rin yung Manla Festival.
00:15:21Pero ang plano dito ay palawigin yung environmental education sa mga tao.
00:15:25Na ito ay nagbigay sa inyo ng kabuhayan sa pamagitan ng turismo.
00:15:30Pero kailangan natin protektahan ang tahanan.
00:15:33It is yung mangrove.
00:15:34Ang kalatay mo raw ng manla sa ekosistem.
00:15:37Sila ay sa cycle ng mga nutrients as well as nag-i-erate ng soy.
00:15:42Kapag nagbubuta sila, nilalabas na lang yung poor quality ng mga soy to erate sa labas.
00:15:49Kaya ganun na lang daw kung pahalagahan ng mga residente ang biyayang ito.
00:15:54Yung nagapang sarating taga dito lang, walang iba nakakapasok dito.
00:15:58Kasi pag maubos, wala na rin mapalit kasi ubos na.
00:16:00Ano lang ito, pagkabagat.
00:16:01Kasi mahalaga ito rin sa amin yung manlak.
00:16:04Sa ibang probinsya, kinatatakutan ang mukhang alakdan na lamang dagat na ito.
00:16:13Pero biyaya ito dito sa El Nido, Palawan at sa lasa ng manlak.
00:16:18Sa sarap, tsak manlalaki ang inyong mga mata.
00:16:24May lalaki sa ilo-ilo na hirap na ngang makapagsuot ng salawal dahil sa kanyang lumulobong puwit.
00:16:37Sa sakit na pilit siyang pinadadapa, muli kaya siyang makabangon?
00:16:43Kahit magkandakuba-kuba na raw ang humihinat rumurupok ng katawan ni Janet,
00:16:52hindi raw siya mapapagod labhan ang salawal ng kanyang anak na si Ronel kahit pa 37 anyos na ito.
00:17:01Dalawa na lang.
00:17:02Yan nalabahan ko agad.
00:17:04Papalitan na lang.
00:17:05Hindi raw tamad sa mga gawaing bahay ang kanyang anak.
00:17:09Sadyang hirap lang daw itong bumangon para maglaba.
00:17:12Ang kwet kasi ni Ronel.
00:17:19Lumobo.
00:17:21Nangitim.
00:17:24At nagkasugat-sugat pa.
00:17:27May mga maliliit ding bukol na tumubo sa iba't ibang bahagi ng kanyang katawan.
00:17:34Sa lahat ng may mabigat na dinadala, saan nga tayo huhukot ng lakas ng loob at tulong para makabangon?
00:17:51Sa isang liblip na barangay dito sa Haniway, Iloilo, nakatira ang mag-ina.
00:17:57Dahil sa kanyang bukol sa likuran, si Ronel, pirmeng nakadapa sa kama.
00:18:03Mas gusto akong nakadapa sa kilid.
00:18:06Tapos sayang.
00:18:10Hirap siyang tumayo o kahit bumalikwas man lang.
00:18:13Ang bukol kasi sa kanyang kwet, nasa 15 kilos na ang bigat.
00:18:18Hirap ako makaupo para akong may dalang na bigat na bagay.
00:18:24Dahil sa kanyang kondisyon, si Ronel tila naging bilanggo sa sarili niyang kama.
00:18:30Sa laki ng kanyang bukol, dalawang salawal na lang ang kasya sa kanya.
00:18:37Para sa CR.
00:18:40Ang tubig na ipinanliligo niya, iniigib pa ng kanyang nanay Janet mula sa kanilang balon.
00:18:46Kahit hirap, pinipilit niyang bumangon na mag-isa.
00:18:52Binadanagawang mo.
00:18:55Pinadanagawang mo na.
00:18:56Let's go.
00:19:26Pagkatapos, balik din siya agad sa kanyang pwesto.
00:19:56Habang ang kanyang nanay Janet, agad na nilabhan ang hinubad niyang shorts na kaisa-isa niyang pampalit.
00:20:05Yung short niya, nilabhan ko para pagtuyo.
00:20:09Kumaya, may susok niya masaya bukas.
00:20:12Ano ka nakapalitin siya yung mga?
00:20:21Dahil madalas, hindi nakakakilo si Ronel.
00:20:24Ang kanyang mga sugat, pirmeng dumidikit na sa kanyang shorts.
00:20:28Si Ronel, pampito sa siyam na magkakapatid.
00:20:43Pagkasilang daw sa kanya, napansin na ni Janet ang bukol sa puwit ng kanyang anak.
00:20:47Parang ganito lang kali ito, magkabila. Kaya hinayaan na lang namin.
00:20:52Ang bata ako, hindi pa sagabal sa akin.
00:20:54Noon pa, mahilig na ako mang basketball. Masali ako sa liga ng barangay.
00:20:58Ngunit kasabay ng paglaki ni Ronel, ang unti-unti ring paglaki ng kanyang bukol.
00:21:04Parang piso, tapos bangkok ng size. So halata na.
00:21:09Sinatawag kang dyan pato, masakit man sa akin. Pero hinayaan ko na lang. Iwas ko ng away.
00:21:14Taong 2023, sumaygline din siya sa isang construction site sa Iloilo.
00:21:19Noong mga panahon yun, ang mga bukol sa magkabila niyang puwit, singlaki na raw ng tabo.
00:21:25Mason pa ng dahil kahit ano, trans-seater. Basta kaya akong gawin.
00:21:29Minsan nahirapan man ko, may buwad. Nasanay na ako.
00:21:32Tiniis ni Ronel, ang hirap at pagod. Ang kanya kasing kinikita roon, ang ipinantustos niya sa kanyang mga magulang.
00:21:40Mga kapatid ko, may mga pamilya naman. Kaya akong trabaho para sa ako na naitatay.
00:21:45Matulungin siya. Lahat ng sahod niya, binibigay niya.
00:21:48Pero nitong hunyo, ang kanyang bukol na impeksyon.
00:21:52Waba sana ako. May bakal na ako nakasagi.
00:21:55Sa bukol, namaga siya. Tapos nakasugat. Araw-araw lumalaki.
00:22:00Tapos hanggang nito, ganito na siya.
00:22:02Sa may dami ng tao, bakit ako pa, nabait naman ako.
00:22:05At tumulong naman ako sa pamilya ako.
00:22:06Parang wala na akong silbi na wala na akong trabaho.
00:22:09Hindi na akong makatolong.
00:22:10Naaawa raw kasi si Ronel sa kanyang nanay Janet.
00:22:17Maliban kasi sa matanda at nanghihina na ito.
00:22:22Inaalagaan din ito ang kanyang tatay Rodrigo na mag-iisang dekada naman na ring nakaratay.
00:22:27Dahil nakahiga lang si tatay Rodrigo sa loob ng mahabang panahon,
00:22:37ang kanyang mga brasot pinte hindi na maituwid.
00:22:40Ayaw niya pag-alaw ito dahil masakit daw.
00:22:44Minsan pinupunasan ko.
00:22:45Kamon, masakit?
00:22:47Masakit daw.
00:22:49Ganito na raw ang sitwasyon ni tatay Rodrigo mula nung aksidente itong nataga sa isang inuman.
00:22:56Dalawang pinsan niya nagkasagutan sa inuman.
00:23:00Siya naman inawat niya.
00:23:02Kaso, siya ang tinamaan ng itak.
00:23:13Una niya, linagigang ko ng plastik para hindi mabasa.
00:23:23Ako ginagapapaligos.
00:23:26Sakit daw.
00:23:42Nga bigat nga eh.
00:23:43Mahirap ngapa paliguan yan.
00:23:45Wala na raw ibang maaasahan si Nanay Janet.
00:24:00Ang ibang anak niya kasi, meron na rin sariling mga pamilya.
00:24:03Nanghingi-hingi lang ako sa mga anak ko kung magkano lang binibigay niya.
00:24:08Pangbili niyang mga pagkain nila.
00:24:12Las lang ulam, ako po ang bumibili.
00:24:14Hindi din lahat ng oras at saka araw na binibili ko yung mga pangilangan nila.
00:24:19Kasi minsan, hindi naman malaki yung kita namin.
00:24:23Hindi ako makatulong dito sa kapatid ko at sa tatay ko kasi malayo ako sa kanila.
00:24:27Mayroon akong anak na maliit kaya hindi ako makapunta dito.
00:24:34Maalay.
00:24:35Ako sumasakit ang baywang, yung balika.
00:24:38At pinakaya ako na lang kasi wala ka namang magawa dahil wala ka namang tatawagin dito eh.
00:24:44Ako na lang mag-isa.
00:24:50Mahirap din eh.
00:24:53Mahirap na ganyan.
00:24:58Pagod na pagod din ako eh.
00:25:02Kahit gabi hindi ako makatulong.
00:25:04Tumatawag yung isa.
00:25:09Tatawag din eh yung isa kung ano kailangan niya.
00:25:12Nawa na ako sa nanay ko eh.
00:25:13Ang masakit sa akin.
00:25:14At ako lang tumutulong sa kanya kay matanda na siya.
00:25:26Hindi ko kaya sukuan.
00:25:27Simpli anak mo yun eh.
00:25:28Kahit mahina ako, alagaan ko yan siya hanggang magumaling.
00:25:34Nagdarasal din araw-gabi na sana tulungan kami ng Panginoong Diyos na matapos lang problema namin.
00:25:41Magbalik sa normal ang katawan ng anak ko.
00:25:45Ang kaso ni Ronel, inilapit ng aming programa sa LGU ng Haniway.
00:25:50Ang Municipal Social Welfare and Development Office ng munisipyo.
00:25:55Naghandog ng grocery at tulong pinansyal sa pamilya.
00:25:58Pwede din kami magbigay ng mga livelihood.
00:26:01Patuloy kami magbibigay ng support sa kanila in a form of food and other need.
00:26:06Binisita rin si Ronel at Tatay Rodrigo ng isang rural health doctor.
00:26:11The patient should be transferred to a secondary or tertiary hospital for further evaluation.
00:26:16Especially in his case na there's already disability, na hindi na siya makagalaw.
00:26:20Si Tatay naman, grabe na yung crackles, yung tunog, yung parang plema sa likod.
00:26:25Suspecting of pneumonia na si Sir.
00:26:26Yun rin, kailangan rin siya sana matransfer sa hospital para at least maagapan.
00:26:30Okay, one, two, three.
00:26:34Apat na tao ang nagtulungang buhating si Ronel.
00:26:37Dahil paakyat ang daan mula sa kanilang bahay papuntang kalsada,
00:26:42dahan-dahang inilabas ang mag-ama.
00:26:44Pero hindi pa man nakakaalis ang ambulansya.
00:27:05Nahirapan ng huminga si Tatay Rodrigo, kaya agad siyang kinabitan ng oxygen.
00:27:14Mula sa kanilang sityo, mahigit isang oras silang ibinahe patungong Western Visayas Medical Center sa Iloilo City.
00:27:25Ayon sa mga doktor na sumuri kay Ronel,
00:27:28posibleng meron daw siyang genetic disorder na kung tawagin neurofibromatosis.
00:27:34Neurofibromatosis is an otosomal dominant disease.
00:27:37It's genetic.
00:27:37It is not cancer.
00:27:38We can remove that mask.
00:27:40So he will be able to function normally,
00:27:42to check everything, to check that he's in a good risk for surgery.
00:27:46Kailangan siya ng operation.
00:27:47Sinisigurado namin na kaya ng pasyente.
00:27:49We build him up to the point minimum yung risk ng operation sa kanya.
00:27:53We need to admit him to monitor.
00:27:55This is a government hospital.
00:27:56We have what we call the NBB, no balance billing.
00:27:58As much as we can give, and I think we can give everything.
00:28:01Sinuri rin ng mga doktor si Tatay Rodrigo.
00:28:04Maybe due to his poor gag reflexes that may have caused the aspiration pneumonia.
00:28:10We are providing antibiotics.
00:28:13Then we will proceed in having him assessed with the neurospecialist and as well as with physical rehabilitation.
00:28:21Para may dagdag na pampalit habang nagaantay ng operasyon,
00:28:44niregaluhan din ang aming team si Ronel ng bagong mga shorts.
00:28:48Salamat po sa nagbili para apat na yung shorts ko.
00:28:53Hindi na may rapat si nanay sa paglaba.
00:28:57Kung sakaling dapuan ka ng matinding sakit,
00:29:00naisip mo ba kung sino ang mananatili sa iyong tabi hanggang sa huli?
00:29:06Mabigat nga eh. Mahirap nga papaliguan yan.
00:29:09Ay, sino ang gagawin ang lahat para lang maibsan ang napakabigat mo?
00:29:16Pasan-pasan.
00:29:17Ay, maraming salamat sa sekretisyon mo para sa amon.
00:29:21Mahal na mahal kita, anak na iyo.
00:29:23Kaya kung lumulaban, kasi lumulaban din ang nanay ko.
00:29:26Sana matulungan niyo ako na magamot.
00:29:30Kasi gusto ko pang mabang buhay ko para matulungan kering pamilya ko.
00:29:39Maraming salamat sa kabundukan ng Sierra Madre,
00:29:47ang pinakamahabang mountain range sa Luzon,
00:29:51na siya rin nagsasalba sa atin sa malalakas na mga bagyo.
00:29:56Pero bakit tila hindi yata natin ito pinapahalagahan?
00:30:01Kalbong-palbo na ang result.
00:30:08This is one of the causes of the floodings.
00:30:11Matindi ang epekto ng quarrying sa kapaligiran.
00:30:14Lumikha ng diskusyon online ang mga litratong kuha ng Filipino photojournalist na si Ezra Akayan.
00:30:23Kung saan makikitang nakalbo ang bahagi ng isang bundok.
00:30:27Hindi kami nakakuha ng kopya ng kanyang mga litrato dahil sa restrictions ng Getty Images.
00:30:36Pero ito ang video ng mga pinag-usapang bundok.
00:30:46Makikita kung paano nakalbo ang ilang bahagi ng isang bundok.
00:30:51Ang bumabalot nitong luntiang kakahuyan,
00:31:00tinapyas!
00:31:02Ang naiwan ang binungkal nitong itim na lupa na tila pinatag
00:31:08para maging daanan ng mga backhoe at mga truck.
00:31:13Habang ang bukay namang ito, napuno ng naipong tubig ulan.
00:31:20Ang itinuturong rason sa pagkakalbo ng bundok.
00:31:25Quarrying!
00:31:26Anong epekto ho nitong quarry sa inyo?
00:31:35Pagka ganito po kasing ma-araw, maalikabok po.
00:31:39At pag umuulan naman po, yung pong daos po nang tubig po, maano po dito sa inyo?
00:31:44Dito pumupunta siyempre sa inyo?
00:31:46Ano bang pakiramdam pagka pinapasabog po yung bundok?
00:31:51Malakas na ha? Kabingi ho ba?
00:31:53Malakas na.
00:31:54Yung aming akong bahay sa lug, may bukat.
00:31:57Ano, bitak dahil dun sa pasabo.
00:32:02Dumututul po kami sa mga ganyang mga quarry.
00:32:04Yan ay malaking pinsa lang dinudulot sa mga mamayan.
00:32:07Bukon pa riyan, nawawasak po ang kalikasan.
00:32:11Kitang-kita natin, itong mga nagdaang mga bagyo,
00:32:15na napakalaki ng epekto ng pagkasira ng kabundokan ng Sierra Madre.
00:32:21Ang mga lugar sa Rizal na hindi naman natural na binabaha ay nakita natin binaha.
00:32:26Yung mga lugar sa Rizal na normal na binabaha, doble na ngayon yung tinataas na mga pagbaha.
00:32:32Ano nga ba ang totoong epekto ng quarrying sa komunidad?
00:32:39At maging sa kalapit nitong mga syudad?
00:32:42Nitong Webes, nagtungo ako ng Angono para siya sa atin ang isa sa mga ipinoprotestang quarrying site sa Rizal.
00:32:59Narito po ako sa Angono, Rizal, overlooking ang isang quarrying site na halos sampung taon nang nag-ooperate.
00:33:07Mataas daw pong bundok yan dati, pero sa paglipas ng panahon at dahil sa mayat-maya e pinapasabog para makuha yung graba na magagamit naman sa construction,
00:33:20e halos na patag na ito.
00:33:22May ilan na po na mga residente, pati nga raw po yung munisipyo ng Angono, e nagreklamo na.
00:33:28Dahil sa nakalipas pong mga bagyo at mabigat na pag-uulan, e lalo pang lumala yung problema ng pagbaha dito sa Angono.
00:33:39Ang pangunahing kinakwari sa bahaging ito ng San Isidro,
00:33:44graba o yung mga batong ginagamit sa pagpapatayo ng mga bahay at gusali.
00:33:50Mula sa aking kinatatayuan, tanaw ang lawak ng operasyon ng quarrying site.
00:33:58Sa drone video na kuha noong 2018, kita pa ang luntiang parte ng bundok, pero makalipas ang pitong taon.
00:34:12Ganito na ang sitwasyon ngayon.
00:34:21Sa hindi kalayuan, may natanawa kong isang gusali na isa palang dating eskwelahan.
00:34:28Ang kwento po sa amin dito, meron dating high school na nandidyan.
00:34:34Ang gusali, itinayo taong 2007, annex building ng Dr. Vivencio Villamayor Integrated School.
00:34:43Noong time na yun, yung building naman ay nagagamit pa noong lakuna ng drone namin noong 2018.
00:34:49At wala pa namang activity. Sa kabilang side pa yung kanilang ginagawang development.
00:34:55Na bakante noong nagka-pandemia, pero hindi na muling nagamit pa ang eskwelahan dahil ang bundok sa likod nito.
00:35:05Natapyas na!
00:35:06Napaka-delikado para sa mga estudyante.
00:35:12Kulang ang mga classroom, pero heto, may isang gusali.
00:35:17Inabando na dahil hindi na ligtas gamitin.
00:35:21May tendency na baka magtulakan yung mga bata doon, malaglag pa doon sa bangin.
00:35:25So pwedeng harangan yun o lagyan, i-fence ng mataas para maging safe.
00:35:29So kailangan ng engineering intervention.
00:35:31Kung magdi-decide, nagagamitin pa yung school building na yun.
00:35:34Hindi lang din daw mga estudyante at mga guro ang apektado, pati na ang mga residente na nakatira malapit sa quarrying site.
00:35:44Ang ilan, nag-alsabalutan na.
00:35:47Isa sa mga apektadong komunidad, ang sityo labahan na nasa babalang ng quarrying site.
00:36:00So sa malapitan, ganito ho pala itura nitong quarry site na ito dito sa Angono, Rizal.
00:36:07Isa ho itong matatawag na extractive industry.
00:36:10Kasi kinukuha yung yaman ng lupa o ng kalikasan para magamit ng tao.
00:36:18Siguro ang sasabihin sa atin, sino ba naman ang niayaw ng mga material na magagamit sa paggawa ng ating mga bahay at ng ating mga gusali.
00:36:28Ayun lang, makikita mo rin dito sa quarry site kung ano yung masamang epekto nito doon sa mga nakatira rito.
00:36:35Kasi masama sa kanilang kalusugan yung alikabok na may at maya nalilikhaan itong quarry site,
00:36:41bukod dyan yung ingay ng mga makina at ng mga gamit na pang-quarry.
00:36:52Katabi ng bundok, ng quarry site, isang sapa o isang maliit na ilog.
00:36:58Ayun lang, pagka malakas yung buhos ng ulan, dumadausdos yung mga nakwari na material.
00:37:03Kung punta dito, nagbabara yung ilog, yung daluyan ng tubig.
00:37:14So ganito pala yung klase ng graba na nanggagaling doon sa bundok.
00:37:19Di ba may sinasabi ho tayo, konting bato, konting simento, monumento.
00:37:25Kaso ang kapalit naman ito, yung pagkasira ng kalikasan at epekto sa kabuhayan ng mga taga rito.
00:37:33Hello po, kayo po si Luz Biminda.
00:37:40Dito ko nakilala ang pamilya ni Luz Biminda.
00:37:43Ang kanilang bahay nakaharap mismo sa hinuhukay na bundok.
00:37:47Anong epekto ho nitong quarry sa inyo?
00:37:51Pagka ganito po kasi maaaraw, maalikabok po.
00:37:55Saka pag umuulan naman po, yung pong daos po nang tubig po.
00:38:00Dito pumupunta siyempre sa inyo?
00:38:02Kaya po narahan po nila yan.
00:38:03Sino ba nauna dito? Kayo o sila?
00:38:09Pwede sila.
00:38:10Sila ang nauna?
00:38:11Doon po kasi kami sa may gulog.
00:38:13Tapos?
00:38:14Noong pong dalawang anak ko po, inabot po nung gumugulong na bato.
00:38:20Kaya po, tinaalis ko nila kami doon kasi dinagaanin ko na.
00:38:23Ah, okay. So, dati na ho kayong taga rito.
00:38:27Nandun kayo sa medyo mataas.
00:38:2814 years pa na po.
00:38:2914 years. Pero nandun ho kayo sa taas dati.
00:38:32Kaso naabutan din kayo ng quarry doon.
00:38:35Kaya lumipat kayo dito, ayun lang, naabutan pa rin ho kayo.
00:38:39Ganun po ba?
00:38:40Dahil naman daw sa alikabok, marami sa kanila nagkakasakit.
00:38:45Anong usual na sakit, nai?
00:38:46Kadalatong po po.
00:38:48Ano bang pakiramdam pagka pinapasabog ho yung bundok?
00:38:52Pagka po kasi nagpapasabog sila, pinapaalis po, minyaka na dito eh.
00:38:56Saan kayo pumupunta na eh?
00:38:57Doon po sa may banda, doon po sa may doon.
00:38:59Malakas ba yung pagsabog? Malakas?
00:39:02May warning naman po sila eh.
00:39:04Ah, nagwa-warning?
00:39:05Tapos po, yung pagpasabog parang hindi po po, ano po yun.
00:39:09Malakas nga ha? Kabingiho ba?
00:39:11Malakas.
00:39:12Yung ano niya po, yung bahay sa lub, may buka.
00:39:16Ah, nabitak dahil doon sa pasabog.
00:39:18Ang non-government organization o NGO na Bayan Rizal
00:39:23at ang samahan ng environmental advocates na Protect Sera Madre,
00:39:29mariing tinututulan ang quarrying sa Rizal.
00:39:31Yan ay malaking pinsalang dinudulot sa mga mamayan,
00:39:34lalong-lalo na po ang vulnerable yung mga malarita.
00:39:37Kaya, total po kami dyan.
00:39:39Bukod pa riyan, nawawasak po ang kalikasan.
00:39:42Maliban sa angono, maraming bayan sa Rizal ang meron ding quarry sites.
00:39:49Katunayan, sa buong probinsya, tatlong kong quarrying operations ang rehistrado.
00:39:55Pangalawa, sa pinakamarami sa Pilipinas,
00:39:59ang nanguna sa listahan, Cebu.
00:40:01Ayon sa datos ng MGB, taong 2022,
00:40:06umabot sa 1.3 billion pesos ang mineral output and sales value ng probinsya ng Rizal.
00:40:14Ang Rizal ho kasi ay strategic na lugar para pagsagawaan ng pagmimina at pagkakwari.
00:40:21Dahil karating lugar niya ang Maynila,
00:40:24na kung saan napakaraming demand sa construction supply,
00:40:28pati na rin ang urbanization rate.
00:40:29Pero ang nakababahala sa kaso ng Rizal,
00:40:33karamihan sa quarry sites,
00:40:35nag-ooperate sa ilang bahagi ng Sierra Madre Mountain Range
00:40:39na itinuturing pamanding backbone of Luzon o tigasalag sa mga bagyo.
00:40:46Ang resulta ng quarrying,
00:40:50kalbong mga bundok.
00:40:52Dahil nga nagkakaroon ng mga pagkasira,
00:40:59yung mga bagyo na dumadaan ay unang humahampas
00:41:03doon sa mga nasirang mga parte o bahagi ng Sierra Madre.
00:41:07Kaya malaki rin yung nagiging epekto doon sa mga adjacent na mga komunidad,
00:41:12lalong-lalo na sa mga komunidad na mga magsasaka
00:41:14at mga katutubo dito sa probinsya ng Rizal.
00:41:17At ang epekto nga nito,
00:41:19nararanasan sa tuwing may dumadaang malakas na bagyo.
00:41:27Matapos magka-landslide at lumubog ang ilang lugar sa Rizal,
00:41:32nung humagupit si bagyong Ulysses taong 2020,
00:41:36sinuspindi ng DNR o ng Department of Environment and Natural Resources
00:41:41ang ilang mga quarry sites sa Rizal.
00:41:43Yung mga quarrying kasi parang lumalabas doon yung mga sediments
00:41:48because of the heavy rains bumaba doon sa river
00:41:52at talaga nag-i-shallow na yung river doon.
00:41:56Pero kalaunan, nagbalik operasyon din ang mga ito.
00:42:00Isa siya sa mga nakaka-apekto sa pagbaha
00:42:02pero hindi siya yung main factor sa pagbaha.
00:42:05Malit lang yung percentage ng laki area ng quarry operation
00:42:09kumpara sa laki ng watershed na mariki na rin.
00:42:13Ang pagbaha muling na ulit nito lang na karaang buwan.
00:42:19Pero sa pagkakataong ito,
00:42:21pinalala pa ito ng pag-apaw naman ng Angono River
00:42:25at ang itinuturong dahilan kung bakit ito nangyari,
00:42:30mga debris o material na galing sa quarry site na bumara sa ilog.
00:42:36Yung ibang part ng lupas, napubunta rito sa part namin.
00:42:40So tuwing tasapin ng tag-ulan talaga, tumataas yung level ng tubig.
00:42:43Kami yung pinaka-affected talaga dito.
00:42:45Umaapaw ito, walang ibang pupuntahan kundi yung mga water tributaries
00:42:47which is primarily yung Angono River.
00:42:49Dinadred siya amin every year to maintain yung containment capacity
00:42:52para hindi mag-overflow.
00:42:54So may mga shield kami na nakukuha.
00:42:56Dahil sa mga problema na dulot ng quarrying operation,
00:43:00Kaya lumalakas ngayon ang panawagan na ipatigil ang mga ito sa probinsya ng Rizal.
00:43:12Bagay na sinigundahan ng LGU o ng Lokal na Pamahalaan ng Angono.
00:43:18Yung po mga nakikita ng mga mining activity dito sa bayan ng Angono,
00:43:22ang munisipyo po ay simula at simula ay meron ng pagtutol dito.
00:43:26Hindi po talaga dapat ang quarry dahil ito ay nagwawasak talaga sa ating kalikasan.
00:43:30Kung marami ang tutol, bakit patuloy ang pagbibigay ng permit sa quarrying companies?
00:43:37Ang kapangyarihan po ng munisipyo, nakakonfine lang sa local government code.
00:43:41May mga national laws po na umiiral na hindi na po saklaw ng kapangyarihan ng ating pamahalang bayan.
00:43:46Ang permit sa pagmimina, ito po ay permiso na kapag limang hektarya,
00:43:52ang lupa na imimina, ito po ay sa provincial government.
00:43:55Kapag mataas po sa limang hektarya, ito po ay sa national government na through the DNR-MGB.
00:44:01Nagpasa na ng moratorium o kaya ordinansa sa pagpapatigil ng small-scale mining simula pa noong 2013.
00:44:10Sumulat na po kami para ipatigil ang lahat ng ito.
00:44:12Unfortunately, ang desisyon ng Korte, walang kapangyarihan ng LGU upang iba-sira ang mining dito sa ating larawigan at nasa DNR ang kakayahan nito.
00:44:24Kinuha namin ang pahayag ng DNR na siyang nakakasakop sa MGB o Mines and Geosciences Bureau,
00:44:32ang sangay ng gobyerno na nagbibigay ng permit para sa quarrying operations.
00:44:36Merong mga batas kasi tayo na pinapayagan ang kahit sino man na Pilipino na mag-apply ng pagmimina sa ating bansa.
00:44:46Subalit, ito ay dapat responsible mining.
00:44:49Dapat may kaakibat na pag-aaral.
00:44:51Patungkol sa pag-iingat sa kalikasan, sa kapaligiran kung saan ilalagay o kung saan magmimina.
00:44:57Ang pagka may mga violations na che-check na agad.
00:45:01As of 2024, mining companies dito sa Rizal, they are all compliant.
00:45:06Dagdag pa ng DNR, may mabubuting na idudulot naman daw ang quarrying operations.
00:45:12May mga iba't ibang gamit ang mga materials na kinukuha sa pagmimina.
00:45:18Yung mga developments natin ngayon, paano natin masusustain kung wala tayong mga aggregates,
00:45:23mga simento, at mga iba pang mga bato na ginagamit para magkaroon tayo ng mga land developments.
00:45:29Hindi na tayo kailangan mag-angkat pa sa ibang bansa.
00:45:32Isa rin nito sa nagiging source of employment ng mga tao sa kapaligiran niya.
00:45:36Kung ayaw natin ang quarrying, saan tayo hukuha ng panggawa ng mga bahay at mga gusali?
00:45:42Ano masasabi niyo doon?
00:45:43Dapat magpumili po ng lugar na hindi naman talaga malapit doon sa kung nasaan na roon ang mga komunidad.
00:45:48Magtalaga sila ng lugar na pwedeng pagkuna ng mga bato na kailangan sa construction para sa prestruktura.
00:46:00Sa gitna ng aming pag-iimbestiga, nalaman ang aming team na ang quarrying site sa tabi ng isang pampublikong eskwelahan.
00:46:09Wala diumanong quarrying permit.
00:46:12Nagpalabas kami ng cease and cease order sa kanila dahil ang sabi namin, anong authority niyo para maggawa dyan?
00:46:18So it turned out na yung ginagamit nila, yung ginagawa nila activity doon, is development ng subdivision.
00:46:24Na yung nakikita na mukhang quarry is incidental doon sa kanilang activity to alter the topography ng lupa.
00:46:30May hawak sila na development permit na in-issue pa 1990s pa ng HLURB.
00:46:35At mayroon rin silang ECC na in-issue 1994.
00:46:38Hindi quarrying permit, sa development permit.
00:46:40Such activity na medyo makikita mo nga, tinitibag yung bundok siguro, napapansin ng mga tao.
00:46:45Pwede nilang pag-isipan nga ng quarrying yung lugar.
00:46:48Mayroon kasi yung mga nakatambak yung mga material sa isang lugar.
00:46:51Dinadala yan down slope hanggang doon sa kapatagan.
00:46:54Yung pagde-deny na ito ay uri ng quarrying, malino na hindi totoo dahil nakikita natin yung systemic process ng pag-e-extract.
00:47:02Meron silang makina na nagdudurog pa ng mga graba.
00:47:06Meron silang mga vehicle na ginagamit sa pagtatransport.
00:47:10Hindi siya aksidente. Kung yan ay gagawing subdivision, edi sana nakakakita tayo ng mga signs na yan ay gagawing subdivisions.
00:47:17Katulad ng mga advertisements, malapit doon sa lugar.
00:47:26Kung sakaling mapatunayang quarrying nga ang ginagawa nila at wala silang pinanghahawakang quarrying permit.
00:47:34Definitely, pahihintuin sila. Kukumpis kayo yung mga aabutang mga materials na nakuha nila.
00:47:40And then, sasampa ng kaso kung sino man ang responsibilidad doon sa pagmimina na yun.
00:47:45Yung mga karanasan natin yung pagbaha, landslide, hindi na po bago ito.
00:47:50Millions of years, nangyayari na po ito sa atin.
00:47:54Nagbabago lang ng intensity or magnitude.
00:47:56So, it's very important siguro na mag-adapt tayo, maging handa tayo yung mga future infrastructures natin.
00:48:05Ay dapat well-adapted na dito sa situation natin.
00:48:08While we are doing yung mga mitigations na pwedeng gawin.
00:48:13Sinasabi nga na new normal ng administrasyon.
00:48:17Pero tayo, hindi tayo naniniwala na ang mga sakunang nararanasan natin sa mga nagdaan ay bagong normal.
00:48:23Dahil ito ay mga trahedya na totoong gawa ng tao.
00:48:28At nakikita natin na ang quarrying ang isa sa maraming dahilan kung bakit marami ang nagkakaroon ng casualty,
00:48:35nagkakaroon ng pinsala sa ari-arian.
00:48:38Hindi yan dahil sa natural na malakas ang mga bagyo.
00:48:41May mas malalim pa na pinagmumulat.
00:48:44At yun nga yung malalim na paghuhukay sa mga bundok ng Sierra Madre dito sa Rizal.
00:48:49Sinawag nga po yan na Sierra Madre bilang ina ng mga bundok, napakalaking bundok yan.
00:48:53Dipinsa po yan sa kalikasan na siyang sumasangga sa pangarib sa mamamayan.
00:48:58Mahabang panahon na po ang pagtatanggol ng Sierra Madre sa mamamayan.
00:49:02Ngunit bakit nila winawasak?
00:49:03Sa bawat batong nahuhukay, may kabuhayan at mga istrukturang nabubuo.
00:49:11Pero may kalikasan ding nawawasak.
00:49:14Mga buhay na napeperwisyo at hanap buhay na nasisira.
00:49:20Huwag nating hintayin tuluyang gumuho ang mga bundok bago natin mapagtanto
00:49:25na sa huli ang epekto at pinsalang na idulot nito sa atin nguyen ang pagsak.
00:49:33Miembro ng isang pamilya sa Malabon, sunod-sunod na namatay
00:49:45dahil daw sa lumang pamahiin na kung tawagin, oro, plata, mata.
00:49:53Sa mga binaha, nagpaplano rin ba kayo na patambakan ang inyong bahay upang tumaas
00:50:01para sa susunod hindi na aabuti ng tubig?
00:50:10Ganito rin ang ginawa ng pamilyang ito matapos nilang mabaha noon.
00:50:17Pero sa hindi may paliwanag na dahilan,
00:50:20matapos daw nilang papaasa ng kanilang bahay,
00:50:24sunod-sunod na namatay ang kanilang mga mahal sa buhay.
00:50:30Hindi po namin expect kasi wala namang po siyang sakit eh.
00:50:34Parang biglaan po na tumaas yung diabetes niya.
00:50:37Lumalaki po yung puso niya.
00:50:40Simpleng bulati lang po.
00:50:42Ang kinamatay niya po, leptopirosis po.
00:50:46May pumutok daw po na ugas sa utak niya.
00:50:49Bakit sunod-sunod kayo?
00:50:50Doon na akong napaisip na may sumasalbahe.
00:50:53Ano ang hinihinala nilang dahilan ng peron sa kanilang tahanan?
00:50:58At matapos itong matambakan,
00:51:02tila nagkasunod-sunod ang kamalasan at kamatayan.
00:51:07Mahigit limang dekada na mula nung ipatayo ng yumaong ama ni Raquel ang kanilang bahay dito sa Malabon.
00:51:20Ito pong lupa na ito, squatter lang po ito eh.
00:51:23Mahal na mahal po ng nanay at tatay ko itong bahay na ito kasi dito po kami lahat nagsimula.
00:51:28Dahil madalas silang bahain, March 2022, tinambakan nila ang sahig nito para tumaas.
00:51:36Hindi pa po siya ganyan. Lupa pa lang po yung pinakasahig niya.
00:51:39Mababa.
00:51:39Pero mula raw nung gawin nila ito, nagsimula ang mga kakakuan nilang karanasan.
00:51:49Masyado na pong maraming nangyari.
00:51:51Makalipas lang ang isang buwan, ang kapatid ni Raquel na si Romelio na stroke at namatay.
00:51:58Hindi po namin expect kasi una na mga po siyang sakit eh.
00:52:01Malik si po siya, napakalakas po.
00:52:02Bitch mo na!
00:52:04Oktubre ng parehong taon, binawian din ang buhay ang kanilang ina na si Maria.
00:52:09Biglaan po na tumaas, ganun yung diabetes niya.
00:52:12Hindi pa man sila nakakapagbabang luksa.
00:52:15Ang pamangki naman niyang si Regina ang nagkasakit.
00:52:18Malaki po at lumiliit po yung puso niya.
00:52:21Bago nagkasakit, si Regina tila nagpapahiwatig na raw.
00:52:26Yung lola ko po at saka si Dito Romel, cremated po sila.
00:52:30Diyan lang po nakalagay. Nagbiro siya na.
00:52:33Yung dalawan po ako na lang yung nahihintayin nito eh.
00:52:35At tila nagkatotoo ang diumano, signos.
00:52:40Dahil September 2023, si Regina ang sunod na namatay.
00:52:47Sa totoo lang natatakot ako.
00:52:49Pero hindi pa raw dito nagtapos ang tila sumpa sa kanilang pamilya.
00:52:54Wala pang isang taon.
00:52:56Magkasunod namang nagkasakit ang pamangki ni Raquel at ang isa pa niyang kapatid.
00:53:01Blow mo na nalit!
00:53:03Agosto nito lang na karang taon, nung bigla raw sumakit ang tiyan ng limang taong gulang na pamangki ni Raquel na si Ryle.
00:53:10Ang simpleng balati ko na sinabi po ng doktor, tapos hindi daw po kagag naagapay.
00:53:15Nagkaroon din po ng komplikasyon rin.
00:53:17Dito namang Nobyembre, ang kapatid ni Raquel na si Rodolfo Jr. nagka-leptospirosis.
00:53:24Ang pinakahuling napabila sa humahabang listahan ng namamatay sa pamilya bose, ang ama ni Ryle na si Raymond.
00:53:54Si Raymond, minsan na rin daw palang napanaginipan ng anak ni Raquel.
00:54:05Mama, doon sa panaginip ko, ang pinagtataka ko, bakit meron siyang isang sanggol?
00:54:10Tapos nito pong namatay po yung kapatid ko si Raymond, puntis po pala yung asawa ni Raymond.
00:54:16Si Rosalina, may hinala, ang nagdadala di umano ng malas sa kanilang tahanan.
00:54:26Walang iba kundi ang kanilang hagdanan.
00:54:30Silangin nyo nga muna yung hagdanan natin kung ilan.
00:54:33Pakamamaya dito sa hagdanan, nagmumula yung mga ganitong pagkakawala ng mga mahal natin sa buhay.
00:54:39Ang tinutukoy ni Rosalina, ang pamahiin ng oro-plata mata.
00:54:44Isa po siyang paraan ng pagbilang at pagkarkula ng mga baitang.
00:54:49Gamit ang mga salitang oro, ginto, plata, pilak, mata, kamatayan.
00:54:56Paulit-ulit po yung tatlong salita hanggang maabot po yung dulo ng hagdan.
00:55:00Pag umabot po sa mata, severe misfortune at saka it was being associated was kamatayan.
00:55:06Wala namang mawawala sa atin kung maliniwala tayo.
00:55:09At nung binilang nga nila ang kanilang hagdan,
00:55:12Oro, plata, mata, oro, plata, mata.
00:55:20Naniniwala ko na may connection po siya sa mga suryos yung pagkamatay po nila.
00:55:25Dati kasi, labing isa o onse lang ang hakbang ng kanilang hagdan.
00:55:30Pero nung tinambakan ang kanilang bahay,
00:55:32nung 2022, natabunan daw ang dalawa nitong baitang.
00:55:36Naging siyang po yung hagdanan namin.
00:55:39Mas nakumbinsi po ako na may konektado po sa hagdanan.
00:55:43Ang hipag ni Rosalina na si Marielle,
00:55:45na di umano, bukas ang tinatawag na third eye.
00:55:50Noon pa man daw, meron nang nakikita.
00:55:52Palakad-lakad sa hagdan.
00:56:02Puro po siya.
00:56:03Tapos minsan tatakbo siya.
00:56:04Yung matanda, divsata siya.
00:56:13Naglalaro sa 60-70 yung edad niyo.
00:56:15Yung suot niya nakabarong.
00:56:20Galit siya.
00:56:21Ayaw niya na kumalis dito.
00:56:24Nakapute, mga babo.
00:56:26Ang mga nakikita ni Marielle,
00:56:31makailang beses daw nagparamdam sa kanya
00:56:33bago at habang ini-interview siya ng aming team.
00:56:37Hindi.
00:56:40Sabi, Mama.
00:56:42Mama,
00:56:44mahilig ba siya sa gatas?
00:56:47Manghingi siya ng gatas.
00:56:50Dede daw.
00:56:52Dede, diata siya.
00:56:57Pagkatapos ng interview,
00:56:58si Marielle,
00:56:59dalawang beses nagsuka.
00:57:01Mabigat lang yung ganto ko ngayon.
00:57:06Dito hindi.
00:57:07Dito lang talaga.
00:57:10Ang ikinatatakot ngayon ng mag-ana.
00:57:13Ang matandang lalaking nakikita ni umano ni Marielle.
00:57:16Meron daw babala.
00:57:26Biglaan lang po yung sa panaginip ko.
00:57:28Bigla siyang nandun na sa taas ng agdan.
00:57:37Parang nakakatakot po.
00:57:38Sino na naman po kayo yung susunod?
00:57:40Natakot din ako.
00:57:41Bata pa po yung mga anak po.
00:57:42Ayoko pa po silang iwan.
00:57:43Kaya ako po naisipan na lumapit sa KMJS.
00:57:47Gusto po sana namin na malalaw ng paranormal expert.
00:57:51Para mabigyang linaw ang misteryo sa pagkamatay
00:57:54ng mahal sa buhay ng pamilya Bose,
00:57:57binisita sila ng paranormal researcher
00:58:00na si Ed Calwag.
00:58:07Okay lang tayo.
00:58:08Bakit ako ha?
00:58:09Yan o.
00:58:09Lumalakas o.
00:58:10Kung mapalo siya ng mas malakas.
00:58:12Yan.
00:58:13Yan ang lakas na.
00:58:14Ito sa agdan.
00:58:18Nagtuturo siya kung nasaan yung nararamdaman yung energies.
00:58:22May shadow eh.
00:58:23May tumawid na gano'n.
00:58:25Ang di umano nakikita ni Ed.
00:58:28Hindi ito tao.
00:58:29Hindi siya kanuluwa.
00:58:30Hindi siya taga dito.
00:58:31Hindi itong hamdan ang may problema.
00:58:34Ang may problema,
00:58:35yung isa sa tao na naririto.
00:58:38Ulitin ko.
00:58:39Kilala mo ba si ate?
00:58:41Siya ba yung sinusundan mo?
00:58:43Yes or no?
00:58:45Ate medyo anong tanong lang ha?
00:58:47Kasi yung klase nung sumusunod sa'yo,
00:58:53hindi siya pangkaraliwan.
00:58:56No?
00:58:57Pero nagpapakita ba?
00:58:59Anong lang boses?
00:59:01Boses lang.
00:59:02Wala pang anino.
00:59:03Wala pang itsura.
00:59:04Wala pang itsura.
00:59:05Yung bata is parang 10 pataas lang.
00:59:11Ang dumaan sa taas na matanda,
00:59:13dating nakatira dito.
00:59:14Babae siya ng mga around 55 pataas to 60.
00:59:19Sabihin mo sa akin lahat na makikita mo ha.
00:59:21And then saka natin tatanggalin.
00:59:24Ang daming malungkot na nangyari sa'yo.
00:59:27Ang lalim eh.
00:59:28Ang daming mong dinadalang emosyon.
00:59:31May nangyari ba na sinisisi mo yung sarili mo?
00:59:36Meron po.
00:59:38Guilt.
00:59:40May guilt na malalim siya ate.
00:59:42Ang bigat eh.
00:59:43Hirap kang patawarin yung sarili mo.
00:59:45Medyo po.
00:59:46Medyo.
00:59:47Kasi kung hindi ka magle-let go,
00:59:50lalapitan at lalapitan ka ng mga ganyang entities.
00:59:54Pinapalakas niya yung feeling of guilt mo.
00:59:56Relax.
00:59:58Deep sleep.
01:00:00Relax.
01:00:01Relax.
01:00:02Pakawalan mo lahat ng negatibong kaisipan na meron ka.
01:00:09Yan ang nagiging lagusan kung bakit ka nakakapunit sa mga hindi tao.
01:00:16Three, two, one.
01:00:23Easy.
01:00:23Ang mustat eh.
01:00:26Gumaan niyang pakiramdam.
01:00:28Gumaan ba?
01:00:29Okay.
01:00:30Cut off ka na sa kanila ngayon.
01:00:33Hindi porket may nakita ka, may namatay, may susunod, may susunod.
01:00:37Kasi the more na iniisip mo yun, the more na yun talaga yung mangyayari.
01:00:41Alala ko dun yung guilt ko na namatay yung father doon.
01:00:45Hindi ko na siya naabutan kasi umalis siya.
01:00:47Tapos nabalitaan na lang namin tangali, patay na siya.
01:00:50Hindi haunted yung hagdaan, hindi haunted yung bahay.
01:00:54Hindi yun na lumalabas, bata.
01:00:55Projection yun ng mind mo.
01:00:57Egregore yung tawag dun sa mga presence po.
01:01:00The more na negative ka, the more na mas marami kang maka-attract.
01:01:05Ikaw yung nagiging tulay.
01:01:06Nagkaroon po ako ng relief.
01:01:07Sabi naman ni Sir Ed, maaring coincidence.
01:01:11Siguro power of the mind lang talaga.
01:01:13Yung mga tao kasi, pag nawalan ng mga mahal sa buhay,
01:01:15dumadanas tayo ng ginatawag na grief.
01:01:17So kumisan, coping strategy natin ito.
01:01:20Na maghanap ng pagpapaliwan kung bakit natin ito naradamdaman.
01:01:24Ano yung mga nagiging sanhin.
01:01:25Hypertension, uso sa Pilipino, nasa lahi natin yan.
01:01:28Namamana.
01:01:29So kung sunod-sunod sa kanilang pamilya nangyari yun,
01:01:31actually, hindi yun nakakagulat.
01:01:33Magpapacheck up pa rin regularly.
01:01:35Akala mo, malakas ka.
01:01:37May problema na pala.
01:01:38Kapag sobrang dilim ng isang bahay,
01:01:41we consider us this one as a yin energy.
01:01:43So ang gusto natin sa bahay,
01:01:44magkaroon tayo ng yang energy instead of yin energy.
01:01:48Abaginong Maria.
01:01:51Sa kahilingan na rin ng pamilya,
01:01:53pinabindisyonan din ang kanilang tahanan.
01:01:55Ang pagbabasbas ng tahanan,
01:01:57ito'y pagpapasok sa presensya ng ating Panginoong Yesu Kristo sa ating tahanan.
01:02:02Kaya napakahalaga ang presensya ng Diyos sa tahanan.
01:02:06Ang pundasyon ng isang matatag na tahanan,
01:02:10hindi takot at pangamba,
01:02:13kundi pagmamahal ng isa't isa.
01:02:18At ang unang hakbang para tuluyang makausad sa buhay,
01:02:24sa kabila ng sakit o lungkot,
01:02:27ang bukas palad na pagtanggap.
01:02:35May parang express lane o shortcut
01:02:39ang mga tiga Zamboanga del Norte
01:02:42para mas mabilis silang makababa
01:02:44mula sa tuktok ng bundok.
01:02:47Nagpapadausdus sila sa ginawa nilang slide.
01:02:52Pero, ligtas ba?
01:02:54Ang view sa tuktok ng bundok na ito
01:02:56sa Zamboanga del Norte sa Mindanao,
01:02:59makapigil hininga.
01:03:04Sa mga gusto raw makita
01:03:06ang kabuoan ng Dipolog City,
01:03:08pumunta lang sa Linabok Peak.
01:03:13Pero halos lumabo na raw ang paningil
01:03:16ng mga nagtatangkang umakyat dito.
01:03:19Bago kasi marating ang viewing deck,
01:03:21kailangan mo nang bagtasin ang hagdang ito
01:03:24na may humigit-kumulang
01:03:263,000 steps
01:03:28at habang 2 kilometers.
01:03:32Parang napaaga ang iyong penitensya.
01:03:36Akma na may Stations of the Cross
01:03:38ang kahabaan ng hagdan.
01:03:40Maski anong oras ka nang mag-hike dito,
01:03:43para malamig ka sa maraming kahoy.
01:03:45Pag nyo na-risk na po yung summit,
01:03:46makikita mo ang dipulog.
01:03:49Maganda mag-jogging dito
01:03:50kasi malamig yung hangin,
01:03:51maganda yung tanawin.
01:03:52Pero bukod sa viewing deck
01:03:54sa tuktok ng bundok,
01:03:55may isang munting komunidad.
01:03:57Tahanan ang halos isang daang mga residente
01:04:00ng mga tiga-baranggay lugdungan.
01:04:02Mayroon tayong 32 household doon.
01:04:06Mayroon silang garden doon, sir.
01:04:07Yung mga gulay at saka yung cobra.
01:04:12Ang mga tiga-baranggay lugdungan,
01:04:14batak!
01:04:16Ang tanging daan kasi
01:04:18para maglabas-masok sa kanilang barangay
01:04:21ang mag-akyat baba
01:04:23sa napakahaba nilang hagdan.
01:04:26Pagbaba halos isang oras din
01:04:28kasi nakakangalay sa paa pagkabumaba.
01:04:30Kaya ang piskarte ng ilan
01:04:31para mapabilis ang pagbaba sa bundok,
01:04:37mag-slide
01:04:38o magpadaustos
01:04:40sa handrail ng hagdan.
01:04:45Ang video ng mga estudyanteng ito
01:04:48na nag-slide sa handrail
01:04:50para mas mabilis na makapasok sa eskwela,
01:04:53pinag-usapan sa linggong ito.
01:04:56Sila, ang magkapatid na Kenneth at Claren
01:04:59at Judicel at Judary.
01:05:01Pare-parehong mga nasa high school na.
01:05:04Dahil nasa paanan ng bundok
01:05:06ang kanilang eskwelahan,
01:05:07inaabot sila ng mahigit isang oras na lakaran
01:05:11bago ito marating.
01:05:12Kapag gumagamit kami ng hagdan,
01:05:14yung paako ay manginginig.
01:05:16Tapos pagrating na mga dun sa ibaba,
01:05:18mukhang wala na kami gana lumakan.
01:05:21Kaya,
01:05:21mas pinili raw nilang magpadaustos
01:05:24sa handrail.
01:05:26Sampu hanggang 15 minutos lang kasi
01:05:29asa baba na sila.
01:05:30Kapag nagpapadaustos kami,
01:05:32hindi namin ramdam yung pagod
01:05:34dahil para lang kami nagsumasakay ng motor.
01:05:38Grade 6 pa lang si Kenneth,
01:05:39gawain na raw niya ito.
01:05:41Pero aminado siyang ito'y delikado.
01:05:44Pag sakay na ako,
01:05:46kusog-kusog kay daga.
01:05:47Kusog na kayog ko.
01:05:48At didit sa railings.
01:05:50Pag break na ako,
01:05:51nanangang kamot ng napilo,
01:05:52nanang.
01:05:53Subalit ito lang daw kasi
01:05:54ang nakikita nilang shortcut
01:05:56sa baba ng bundok.
01:05:58At ng iba pang mga bata sa lugar,
01:06:01ginaya na rin siya.
01:06:06Pero hindi raw laging masaya
01:06:08ang magpadula sa handrail.
01:06:10Ang kanila kasing pantalon
01:06:12na pampasok,
01:06:14takaw-mantsa.
01:06:15Nagsapang umiuggan,
01:06:16shirt up,
01:06:17para dili mabuling.
01:06:19At dahil umiinit daw ang handrail
01:06:21kapag tirik ang araw,
01:06:23para hindi mahirapang prumeno
01:06:25ang diskarte nila.
01:06:26Kumagamit kami ng karton
01:06:28para mas mapalakas
01:06:29ang pag-break namin.
01:06:32Natatakot din ako
01:06:33para sa mga anak ko,
01:06:34baka mahulong.
01:06:35Kasi nahulong na ako
01:06:35isang bisis dyan eh.
01:06:37Nasabihan ko sila
01:06:38na dahan-dahan lang
01:06:40kung pwede,
01:06:41huwag na lang
01:06:42kasi baka mahulog.
01:06:43Delikado pa.
01:06:44Kung dati,
01:06:45alas 6 pa lang ng umaga,
01:06:47pinakailangan na nilang
01:06:48maglakad papasok.
01:06:50Kapag nag-slide sila,
01:06:51kahit alas 7 na sila umalis.
01:06:54Hindi pa rin sila nalilate
01:06:55sa kanilang 7.30am na klase.
01:06:58Pinipili ko namin
01:06:59magpapadaos dos
01:07:00para mas mapabilis
01:07:02sa pagpunta sa school.
01:07:03Parang lang kami naglalaro.
01:07:04Nagpa-slide kami sa hariling.
01:07:06Marami din mga bata dito
01:07:07nagpa-slide.
01:07:08Nainjoy ko.
01:07:08Kasi mostly students
01:07:10and even teachers
01:07:12yung gumagamit dyan.
01:07:13Kailangan lang siguro talaga
01:07:14na parang reorientation.
01:07:16We have to emphasize
01:07:17na mapanganib talaga
01:07:19yung ginagawa nila.
01:07:21Ito rin daw
01:07:21ang diskarte
01:07:22ni Nakenir
01:07:23at ng iba pang mga bata
01:07:24sa lugar
01:07:25sa tuwing inuutosan
01:07:27silang mag-igib
01:07:28sa balon.
01:07:30Kapag naubusan kami
01:07:31ng tubig
01:07:32at summer na,
01:07:33ito po ang dadala
01:07:34ng ming galon
01:07:35para mag-igib kami
01:07:36sa 7 station.
01:07:37Sa totoo lang daw,
01:07:47hindi na bago
01:07:47ang pagpapadausdo
01:07:49sa handrails
01:07:50ng mga residente.
01:07:51Deka-dekada na kasi nila
01:07:52itong ginagawa.
01:07:54Ang mga naunang gumawa nito,
01:07:56batchmates pa ni Minda
01:07:58na ngayon
01:07:5861 anyos na.
01:08:01At magpahanga ngayon,
01:08:02ito pa rin daw
01:08:03ang ginagawa niya
01:08:04sa tuwing siya'y
01:08:05mamamalingke.
01:08:06Minsan wala akong
01:08:08mga bigas,
01:08:09walang pagkain dito
01:08:10sa mga apo ko,
01:08:11tapos magpadayos-os ako
01:08:13para mabilisan ko
01:08:14yung pagdating ko
01:08:15sa baba.
01:08:18Medyo ma-enjoy ka rin,
01:08:20parang mahangin,
01:08:21parang naglalaro ka lang,
01:08:23ganun.
01:08:24Thrilling ko,
01:08:25parang bata pa rin ako.
01:08:27Ito ang
01:08:27lakihan ko
01:08:28ng binili ko
01:08:29sa Bisaya,
01:08:30bukag.
01:08:31Ito,
01:08:31mga listahan ko po
01:08:32sa bebelhen ko.
01:08:35Yung
01:08:38knit na ito,
01:08:40ito ang gagamitin ko
01:08:41pag sumakay ako
01:08:42sa reeling
01:08:43para mabilis ako.
01:08:49Balanced,
01:08:50parang ano,
01:08:51parang nakabike ka lang,
01:08:52tapos
01:08:53maghawak ka sa
01:08:54reeling.
01:08:55At dahil may edad na,
01:08:57hindi raw siya
01:08:58pwedeng mag-apura.
01:08:59Slowly lang
01:09:00para hindi
01:09:01malaglag.
01:09:02Hindi pa po ako na
01:09:03disgrasya sa
01:09:04pagpadula sa
01:09:06handrail.
01:09:07Ingatan ko po
01:09:08yung sarili ko.
01:09:10Pagod pag
01:09:11maglakad.
01:09:12Yung likod mo na,
01:09:12ay ano?
01:09:13Hindi,
01:09:13magaan naman pa.
01:09:14Wala pa akong sakit
01:09:15pag wala pang laman.
01:09:17Mabilis
01:09:18at suwabe man
01:09:19ang biyahe pababa.
01:09:20Kalbaryo naman daw
01:09:30sa tuwing siya'y uuwi.
01:09:32Lalo na,
01:09:33kung dala na niya
01:09:34ang kanyang mga pinamili.
01:09:36Wala kasi siyang choice
01:09:37kundi mano-manong
01:09:39akyatin ang hagdan.
01:09:40Pabalik!
01:09:41Mahirap talaga,
01:09:43lalo na pag marami ka
01:09:44ang mga binili.
01:09:45Tulad ng mga grocery,
01:09:47ubuhate namin
01:09:48mga bigas,
01:09:49isang sako.
01:09:50Masakit yung mga liig namin,
01:09:52yung mga bayuwang.
01:09:53Mahingal ka talaga
01:09:54sa ano,
01:09:54pagod.
01:09:57Marami naman
01:09:58nag-wintamang
01:09:58kasi yung akyat
01:10:00yung mabigat
01:10:00yung dala nila.
01:10:01Madalasan,
01:10:01kinakarga nila ng kabayo.
01:10:03Nasa mga 100 to 150.
01:10:04Sa sobrang dalahe,
01:10:05may bigay sila ng 500.
01:10:08Hirap daw talaga silang
01:10:09mag-akyat panahog sa hagdan.
01:10:11Lalo na,
01:10:12kapag may emergency.
01:10:14Gaya na lang
01:10:15ng sinapit
01:10:16ng anak ni Minda
01:10:17na si Marie Chris
01:10:18na inabutan
01:10:19ng panganganak
01:10:21sa gitna ng hagdan.
01:10:22Sabi ko sa mama ko,
01:10:24Ma,
01:10:24parang di na talaga
01:10:25makaya.
01:10:26Mananganak na ako.
01:10:28Sabi niya,
01:10:28para ka bang
01:10:29ilagay sa duyan,
01:10:30para
01:10:30iano na lang
01:10:32sa balikat,
01:10:33sa bayanihan.
01:10:34Kung hindi,
01:10:34maglalakad lang ako
01:10:35kasi kayo pa naman.
01:10:36Pagdating ko po
01:10:37sa first station,
01:10:38dun ko na po
01:10:39naramdaman na
01:10:40nasa,
01:10:40nakalabas na po talaga.
01:10:42Na-rescue ako doon
01:10:43mga isang oras.
01:10:44Ito pala si Rachel May.
01:10:46Siya po ay
01:10:46dalawang taon na po ngayon.
01:10:48Kakayanin namin
01:10:49kasi wala naman kaming
01:10:50choose.
01:10:51Wala naman kaming
01:10:52ibang uwian.
01:10:53Dito lang
01:10:54ang bahay ko.
01:10:55Ang lokal na
01:10:56pamahalaan
01:10:56ng dipolog,
01:10:57matagal na raw
01:10:58alam
01:10:59ang araw-araw
01:11:00na pinagdadaanan
01:11:01ng mga
01:11:02tiga barangay
01:11:02lugdungan.
01:11:03We have always tried
01:11:04to discourage them
01:11:06na gawin niyang
01:11:07practice na yan
01:11:08kasi parang hazard.
01:11:09Baka may
01:11:10maaksidente sa kanila.
01:11:12But it's pa ganon,
01:11:13nalaglag dyan
01:11:14o nabukulan
01:11:15o nasugatan,
01:11:16napilasan silang ganon.
01:11:17Sabi ko lang po
01:11:18sa kanila,
01:11:19huwag na lang po
01:11:20nilang gayahin
01:11:21para
01:11:21iwas discretion na lang.
01:11:23Ang plano ko,
01:11:24lagyan ng mga stopper
01:11:25yung railings.
01:11:26Hindi na sila
01:11:27makaslide.
01:11:28Nalulungkot pa ko
01:11:29kapag
01:11:30itinig babawal.
01:11:31Dahil wala na kaming
01:11:32mas mabilis na paraan
01:11:33para papunta sa school.
01:11:35Ang hiling po namin sana
01:11:36na magkaroon po
01:11:37ng kalsada po
01:11:38para hindi na po
01:11:39mahirapan
01:11:40ang mga anak namin.
01:11:42May proposal na dyan,
01:11:43may gagawing road
01:11:44patungo dyan,
01:11:45possible by vehicles.
01:11:47Kailangan siguro dyan
01:11:48yung provincial government
01:11:50ang mag-initiate
01:11:52ng project
01:11:52kasi
01:11:53we have to pass
01:11:54through another
01:11:55municipality
01:11:56that's still
01:11:57on the proposal stage.
01:12:00Sa bawat
01:12:01pagpapadulas,
01:12:01parang laro lang
01:12:04ang napakatarik
01:12:05na hagdan.
01:12:07Pero sa dulo
01:12:08ng riles na bakal,
01:12:11nananabik silang
01:12:12maranasan
01:12:13ang mas ligtas
01:12:14at maginhawasan
01:12:14at maginhawasan
01:12:16ng daan
01:12:17paalis
01:12:17at pabalik
01:12:20sa kanilang
01:12:22mga tahanan.
01:12:32Sa Occidental Mindoro,
01:12:35meron daw bahagi
01:12:37ng bundok
01:12:38na lumiliyab.
01:12:40Bakit kaya?
01:12:41Sa hirap
01:12:42ng buhay
01:12:43sa Pilipinas,
01:12:44eh dagdag pa
01:12:45ang kaliwat
01:12:46ka ng mga kalamidad.
01:12:48Pakiramdam
01:12:49ng ilan,
01:12:50malaimpierno
01:12:51ang ating bayan.
01:12:55Guys,
01:12:55tingnan nyo,
01:12:56kumaapin na siya,
01:12:56lumalagat na.
01:12:58Ay,
01:12:59ayan na!
01:13:00Ayan na!
01:13:00Ayan na!
01:13:00Ayan na!
01:13:01Ay,
01:13:01ayan na!
01:13:02At kung
01:13:03pagbabasehan
01:13:04ang napuntahan
01:13:06ni Nelson,
01:13:07parang
01:13:07nasa
01:13:08Pilipinas
01:13:08nga raw
01:13:09ang pinto
01:13:10patungong
01:13:11impyerno.
01:13:13Grabe,
01:13:13umaapoy talaga.
01:13:15Sa napuntahan
01:13:16niya kasing
01:13:16isang liblib
01:13:17na gubat,
01:13:18may isang bahagi
01:13:19ng lupa
01:13:20roon
01:13:21na
01:13:21nagliliyab.
01:13:23Talagang
01:13:24umaapoy ka agad.
01:13:25Hindi na siya
01:13:26talagang sinindihan.
01:13:28Nagluto po kami
01:13:28doon ng itlog.
01:13:29Kumukulo na siya
01:13:30dahil.
01:13:30Diba?
01:13:33Sa gitna
01:13:33ng isang disyerto
01:13:35sa bansang Turkmenistan
01:13:36may isang bukay
01:13:37na nagliliyab
01:13:38ng tuloy-tuloy
01:13:40mula pa noong 1971
01:13:41kaya
01:13:42pinansagan itong
01:13:43Gates of Hell.
01:13:45Nasa Pilipinas
01:13:47nga rin kaya
01:13:47ang isa pang lagusan
01:13:50patungo
01:13:50sa impyerno?
01:13:55Ayon sa
01:13:56nakausap ni Nelson,
01:13:58ang maituturing na
01:13:59di umano
01:14:00Gates of Hell
01:14:01sa Pilipinas
01:14:02matatagpuan
01:14:03sa bayan ng Rizal
01:14:04Occidental Mindoro.
01:14:06Yung lugar na yun
01:14:07ay napaka-delikadong
01:14:08puntahan lalo
01:14:09kung mag-isa ka lang.
01:14:10Kaya
01:14:10sa pagsadya niya rito
01:14:12nagpasama si Nelson
01:14:13sa kaibigan niyang
01:14:14si Kerr.
01:14:15Naisip ko
01:14:16totoo ba talaga ito?
01:14:18Nitong Abril
01:14:18nag-trek sila
01:14:20paakyat ng bundok.
01:14:23Ang trail
01:14:24napakasukal.
01:14:26Grabe
01:14:26sobrang tinik
01:14:28tingnan yun.
01:14:30Aray!
01:14:30Aray!
01:14:30Aray!
01:14:30Aray!
01:14:32Makalipas
01:14:32ang dalawang oras
01:14:33narating nila
01:14:34ang bahagi
01:14:35ng gubat
01:14:36kung saan
01:14:36ang lupa
01:14:37at ang halaman
01:14:38sa paligid nito
01:14:39tuyong-tuyo.
01:14:42Senyales na raw ito
01:14:43na malapit na sila
01:14:45sa kanilang pakay.
01:14:47Ayan.
01:14:48Ang T.O.D. na nilang
01:14:48hinahanap
01:14:49yung kumukulong lupa.
01:14:52Baka mamaya
01:14:53matapakan natin dito
01:14:54ay
01:14:55malusubot tayo.
01:14:57Hanggang sa
01:14:58meron na silang
01:14:59naispatan.
01:15:00Saan?
01:15:02Saan?
01:15:03Saan til mo?
01:15:05Umaapoy?
01:15:06Ay, umaapoy nga.
01:15:08Oh my God.
01:15:10Kinalabutan ako guys.
01:15:12Ito na guys.
01:15:13At nung lapitan
01:15:14na nila ito.
01:15:17Umaapoy talaga siya.
01:15:19Tumambad sa grupo
01:15:20ang nagliliyab
01:15:22na lupa.
01:15:23Talagang
01:15:23umaapoy ka agad.
01:15:25Hindi na siya
01:15:25talagang sinindihan.
01:15:27Sobrang lakas
01:15:27talaga ng apoy
01:15:28na aktuhan namin
01:15:29na lumalagablab
01:15:30talaga yung apoy.
01:15:33Grabe umaapoy talaga.
01:15:35Meron din daw sila
01:15:36na amoy.
01:15:38Grabe amoy gas.
01:15:42Naamoy po namin
01:15:43yung gas
01:15:43mismo.
01:15:44Nagluto po kami
01:15:44doon ng itlog.
01:15:46Ayan guys,
01:15:46naglaga tayo.
01:15:50Laga tayo ng itlog guys
01:15:51para mapatunayan
01:15:53sa inyo na hindi fake.
01:15:55Tumukulong na.
01:15:56Mga 3 minutes po kami
01:15:58nagluto ng itlog.
01:16:00O diba?
01:16:01See?
01:16:02Kwento ng kanilang guide
01:16:03na si Totoy
01:16:04matagal na raw nilang alam
01:16:06ang tungkol
01:16:07sa nagliliyab
01:16:08na lupa.
01:16:09Nung maliit pa po,
01:16:10andyan na yung
01:16:11bundok na yun
01:16:11ang maapoy.
01:16:15Liliyab pa rin siya.
01:16:16O ayan o.
01:16:17Yun po ang
01:16:18naging dahilan
01:16:19kung bakit
01:16:20tinawag na
01:16:21panlabayan.
01:16:22Labay
01:16:22ibig sabihin
01:16:23sa Tagalog
01:16:23apoy.
01:16:24Noong una,
01:16:25ikinabahala
01:16:26raw nila ito.
01:16:27Grabe umapoy talaga.
01:16:29Kanyang katabi gubat
01:16:30tapos kung malakas
01:16:31pa po ang amihan
01:16:32ay posibleng pong
01:16:33magkaroon ng sunog
01:16:34sa gubat.
01:16:34Bahit lagyan natin
01:16:35ng tab***
01:16:36init.
01:16:38Tinatabonan po namin
01:16:39ng lupa
01:16:39pero humahala po po
01:16:40talaga siya
01:16:41ng singawan.
01:16:43Kalaunan,
01:16:44sa halip ng
01:16:45mangamba,
01:16:45kanila itong
01:16:46pinakinabangan.
01:16:48Diyan kami
01:16:48nagluluto eh
01:16:49ng sinaing.
01:16:50Talagang naluluto po naman.
01:16:52At sa paglipas
01:16:53ng mga taon,
01:16:54hindi raw talaga
01:16:55naaapula
01:16:56ang apoy
01:16:57sa lupa.
01:16:58Ayan o,
01:16:58o,
01:16:59tignan nyo,
01:16:59tignan nyo ha.
01:17:00Diba ang kulay
01:17:00ng apoy ko nyo?
01:17:01Ayan.
01:17:01So mamaya-maya,
01:17:02tignan nyo,
01:17:03aapoy ulit yan
01:17:04pag silindihan.
01:17:05Ayan.
01:17:06Umapoy na.
01:17:07O,
01:17:07ayan umapoy na.
01:17:08Diba?
01:17:08Uy,
01:17:08lakas.
01:17:08Ang lakas lalo.
01:17:09Kahit nga po ako
01:17:10nagtatakay hanggang
01:17:11ngayon,
01:17:11bakit may apoy yung
01:17:12bundok niya?
01:17:12Ano kaya ang meron?
01:17:13Lahat ng dumadaan niya
01:17:14kung minsan
01:17:15kasi ginabawal ko,
01:17:16maaari baka
01:17:16kaya nila.
01:17:17Hindi kaya ito,
01:17:18ano,
01:17:18lumiyab o sumabong.
01:17:20Sina Nelson at Kerr,
01:17:21may kanya-kanyang teorya
01:17:23sa pinagmumulan
01:17:24ng apoy.
01:17:25Pumasok sa isip ko
01:17:26yung vulkan.
01:17:27Binagsakan daw talaga
01:17:29ng bulalakaw yan.
01:17:31Lalot sa kasaysayan,
01:17:33may bumagsak na rin
01:17:34bulalakaw noon
01:17:35sa kalapit na
01:17:36probinsya
01:17:37ng Oriental Mindoro.
01:17:38Dalawang buwan
01:17:40makalipas ang una
01:17:42nilang pagpunta
01:17:43sa sityo.
01:17:43Muling binalikan
01:17:44ni na Nelson at Kerr
01:17:46ang lugar.
01:17:47Dahil umuulan
01:17:48nung araw na yon,
01:17:49ang trek
01:17:50mas naging mapanghamon.
01:17:53Pero pagdating nila roon,
01:17:55mismong kami
01:17:56nabigo
01:17:57dahil
01:17:57pagdating namin doon,
01:17:59walang apoy.
01:18:00Gayun man,
01:18:01grabe o,
01:18:02amoy ano talaga,
01:18:03ibang klase.
01:18:03Ramdam namin
01:18:04at naamoy talaga namin
01:18:05yung tindi
01:18:06ng uso
01:18:07parang sumisipol siya
01:18:09tapos maamoy mo
01:18:10yung gas.
01:18:11At nung sinubukan
01:18:12daw nilang
01:18:12sindihan
01:18:13ang bitak
01:18:14ng lupa
01:18:15kung saan
01:18:15lumalabas noon
01:18:16ang apoy.
01:18:18So, ayan na.
01:18:19Grabe.
01:18:20Nagulat kami
01:18:20pag sindi ng lighter
01:18:21talagang doon
01:18:22sumiklab.
01:18:24Uy,
01:18:24ayan na.
01:18:26Uy,
01:18:26ayan na.
01:18:29Grabe.
01:18:32Grabe,
01:18:32tignan nyo naman.
01:18:33Buhay na buhay na
01:18:34buhay na sila ulit.
01:18:35Pero bakit nga ba
01:18:36nagliliyab
01:18:37ang lupa?
01:18:38Narito nga ba
01:18:39sa Pilipinas
01:18:40ang lagusan
01:18:41patungong
01:18:42impyerno?
01:18:44Oh my God!
01:18:46Kinalabutan ako guys.
01:18:47Guys,
01:18:48tignan nyo.
01:18:49Tumaapon yan na siya.
01:18:49Lumalagat na.
01:18:50Bubuksan na natin
01:18:51ang pinto
01:18:52ng kasagutan
01:18:53sa aming
01:18:54pagbabalik.
01:18:57Ayan na.
01:18:58Ayan na.
01:18:58Wala.
01:18:58Lumiyap.
01:18:59Ayan na.
01:19:00Sa isang liblib
01:19:07na bahagi
01:19:08ng bubat
01:19:09sa Rizal
01:19:09Occidental Mindoro,
01:19:11nagliliyab
01:19:12ang lupa.
01:19:13Ayan na.
01:19:15Kaya ko.
01:19:16Wala.
01:19:16Lumiyap.
01:19:17Umaapoy nga.
01:19:18Oh my God.
01:19:19Pinalabutan ako guys.
01:19:21Talagang
01:19:21umaapoy ka agad.
01:19:23Nabi,
01:19:24tignan nyo.
01:19:24Umaapoy talaga siya.
01:19:27Hindi na siya
01:19:27talagang sinindihan.
01:19:29Sobrang lakas talaga
01:19:30ng apoy.
01:19:32At sa tinagal
01:19:33ng panahon,
01:19:33hindi raw ito
01:19:34naaapula.
01:19:36Ayan oh.
01:19:36Tignan nyo.
01:19:37Tignan nyo ah.
01:19:38Aapoy ulit siya
01:19:39pag sinindihan.
01:19:41Ayan.
01:19:41Ayan.
01:19:41Umaapoy na.
01:19:42O.
01:19:42Ayan.
01:19:42Umaapoy na.
01:19:43Di ba?
01:19:43Uy, lakas.
01:19:43Ang lakas lalo.
01:19:44Nung maliit pa ako,
01:19:46andyan na yung
01:19:46bundok na yun
01:19:47na maapoy.
01:19:48Tinatambunan po namin
01:19:48ng lupa
01:19:49pero humahalap po
01:19:50talaga siya
01:19:50ng singawan.
01:19:51Liliyab pa rin siya.
01:19:52O.
01:19:52Ayan oh.
01:19:52Marami na pong
01:19:53government agency
01:20:01Para mabigyang linaw
01:20:03ang misteryo
01:20:04ng nagliliyab na lupa
01:20:06sa sityo panlabayan,
01:20:08binisita ito
01:20:09ng mga kawanin
01:20:10ng Environment
01:20:11and Natural Resources Office.
01:20:13Parang medyo
01:20:14ano po siya,
01:20:15ano?
01:20:16Diesel.
01:20:17Diesel.
01:20:18Ang may nire-release
01:20:19kung siya galing sa lupa.
01:20:21Kung hindi kumakalad,
01:20:22ito wala pong nangyaring
01:20:23sakunan na mangla.
01:20:26Kung sakaling
01:20:27itry nating
01:20:28sindihan siya ngayon,
01:20:29sisindi kaya.
01:20:29Ang lupa,
01:20:31sinuri.
01:20:32Yung kailangan
01:20:33Ayan na.
01:20:35Ayan na.
01:20:36Ayan na.
01:20:36Yung mga singaw oh.
01:20:38Ayan ba oh.
01:20:39Ayan,
01:20:40mas lalakas.
01:20:42At napatunayan nilang
01:20:43wala raw ditong vulkan.
01:20:45Hindi rin daw ito
01:20:47binagsakan
01:20:47ng bulalakaw
01:20:49o meteor.
01:20:50Kundi,
01:20:51may posibilidad
01:20:52na meron ditong
01:20:53deposito
01:20:54ng natural gas.
01:20:56Parang may tinggas.
01:20:57Ito na may hakaka lang
01:20:58na mga fossil
01:20:59natin noon.
01:21:00Nagre-release kasi
01:21:01yan ng mga
01:21:01parang maintain gas.
01:21:03Every
01:21:03hukay na gagawin mo,
01:21:05the more na lalim siya,
01:21:06the more din yung apoy
01:21:07na lumalaki.
01:21:08May possibility na
01:21:08merong talagang
01:21:09source
01:21:10ng apoy
01:21:10dito sa area na ito.
01:21:12Itataas natin ito
01:21:13sa opisina.
01:21:14Investigaan pa,
01:21:15verification na
01:21:16ano talaga
01:21:17o mapapakinabangan
01:21:18ba ng gobyerno natin.
01:21:19Ang tanong,
01:21:21may dapat ba silang
01:21:22ikabahala
01:21:23sa uma-apoy
01:21:24na lupa?
01:21:25Sa hinaba-haba
01:21:26ng panahon,
01:21:27yan ay naandyan na
01:21:28wala pa kaming narinig
01:21:29na naging prone
01:21:30ng wildfire.
01:21:31Makikipag-coordinate
01:21:32tayo sa barangay,
01:21:33sa municipality
01:21:34o bisal
01:21:35na nakakasap
01:21:36sa area na ito
01:21:37para mabigyan natin
01:21:38kung ano yung
01:21:39precautionary measure
01:21:40para hindi kumalat.
01:21:41Kung yan ay matutukan
01:21:43ng ating
01:21:44ahensya ng gobyerno
01:21:46at mayroong posibilidad
01:21:47na yan ay magiging
01:21:48isa sa resources
01:21:49ng teknolohiya,
01:21:50maganda.
01:21:51Ang laki talagang tulong
01:21:52yan sa tao
01:21:53kung yan talaga
01:21:53ay magagamit
01:21:54sa pang-araw-araw
01:21:56na buhay
01:21:56ng mga presidente.
01:21:58Sa unang tingin,
01:21:59parang impyerno
01:22:00ang lupang ito.
01:22:01Umaapoy
01:22:02at ang dalay
01:22:03takot.
01:22:05Grabe umaapoy talaga.
01:22:07Pero kung
01:22:08ang init na ito
01:22:09ay mapag-aaralan
01:22:10at mapapakinabangan
01:22:12Ah, yan na.
01:22:13Ayan na.
01:22:14Yung mga singaw,
01:22:15o.
01:22:16Baka sa ilalim
01:22:18ng apoy
01:22:18na kinatatakutan,
01:22:20may nakatagong biyaya
01:22:22na pwedeng
01:22:23gawing liwanan.
01:22:25Minsan,
01:22:26ang inaakalang impyerno
01:22:28pwedeng may
01:22:30dala palang
01:22:31langit.
01:22:36Thank you for watching
01:22:38mga kapuso.
01:22:39Kung nagustuhan
01:22:40niyo po
01:22:40ang video
01:22:41ito,
01:22:42subscribe na
01:22:43sa GMA
01:22:44Public Affairs
01:22:44YouTube channel.
01:22:46And don't forget
01:22:47to hit the bell
01:22:48button
01:22:48for our latest
01:22:50updates.
01:22:50o
01:22:57si
01:22:59o
01:23:01si
01:23:01o
Recommended
1:24:06
|
Up next
1:09:32
1:14:55
1:14:16
1:08:18
1:21:47
Be the first to comment