Aired (May 4, 2025): MGA KATUTUBONG AETA SA ILANG SITIO SA MT. PINATUBO SA CAPAS, TARLAC,
NAGBARIKADA KAMAKAILAN SA DAANAN NG MGA TURISTA
Nabulabog ang mga turistang umakyat sa Mt. Pinatubo kamakailan nang ang mga katutubong Aeta na nakatira sa palibot ng bulkan, hinarang ang trail paakyat sa crater lake!
Bakit nga ba tila bulkan na sumabog sa galit ang mga katutubo sa Mt. Pinatubo?
Ano nga ba ang kanilang mga ipinaglalaban?
Panoorin ang video. #KMJS
“Kapuso Mo, Jessica Soho” (One at Heart, Jessica Soho) is the Philippines' top-rating news magazine program, hosted by one of the most-awarded broadcast journalists in the country, Jessica Soho. It features human interest stories, food, news personalities, travel, trends and pop culture.'KMJS' airs every Sunday, 8:15 PM on GMA Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes. #KMJS
00:00The people of Aita were in Mount Pinatubo in Capastarla
00:04at the new握 they were fighting.
00:07What is happening in the past?
00:10Why did they take a look at the tourists' life?
00:14We're not in the country, Maquette.
00:16We're in the country.
00:17We're not in the country.
00:20We're not in the country.
00:23What about the people of Aita?
00:25We're in the country, we're in the country.
00:27If you're in the country, we're in the country.
00:29Sige!
00:30Sige!
00:30Sige!
00:30Sige!
00:31Sige!
00:32Ngayon lang ako na pusasan ng ganun.
00:34Sige!
00:35Dadakpinin niyo ang katutubo sa kanilang lupa.
00:38Ano ba ang karapatan?
00:39Sige!
00:40Sige!
00:41Sige!
00:42Sige!
00:46Mga katutubong Aita, may ipinaglalaban.
00:50Kaya, hinarangan nila ang grupo ng mga turista na papunta sana ng Mount Pinatubo.
00:59Ang pagputok nito noong dekada 90 ang itinuturing na second largest volcanic eruption of the 20th century.
01:10Pero makalipas ang mahigit atlong dekada ang mapaminsalang vulkan.
01:19Umaakit na ngayon ng libo-libong mga turista.
01:31Ang dinaanan kasi noon ng rumagasang lahar.
01:41Nag-iwan ang napakagandang tanawin.
01:46Picture perfect!
01:57Lalo na kung binabaybay sakay ng 4x4.
02:01Habang ang view sa crater lake nito, makapigilhin niya.
02:18Kaya naman, beautiful disaster kung ituring ang pagputok ng Mount Pinatubo.
02:29Beautiful!
02:31Wala na po kaming chance umakyat.
02:41Pero nabulabog ang mga turistang umakyat sa vulkan Kamakailan.
02:45Nang ang mga katutubong Aita na nakatira sa palipot ng vulkan, ang siya ngayong nag-alboroto.
02:52Binarang ang trail paakyat sa crater lake.
02:55Ang gobyerno natin ang nasasabi ang pilang maaasahan namin yung INCIP.
03:00Ano nga yun ang ginagawa naman ng INCIP?
03:02Walang ginagawa sa taga ng panahon.
03:04Walang nangyayari na proseso na yan.
03:06Haragi na lang para taniman.
03:08Hindi kami sinusundan sa amin.
03:11Kaya ang daan, nag-traffic sa dami ng natingang 4x4.
03:16Ang hassle nga sa aming mga turista, pero naiintindihan ko po sila.
03:20Maya-maya pa, tumaas ang tensyon nang dumating ang mga polis.
03:26Sasama po namin kayo dun sa baba para mag-usapan po natin kung ano yung problema.
03:30Hindi basta-basta kami sumama ngayon.
03:32Pero yung ginawa po ninyo, bigla-bigla langharang kayo ng mga bisita na naman.
03:36Hindi po nila kami pinakita.
03:40Kaya nga po, nandito po ako.
03:42Uloiting po ha, nakikiusap po ako sa inyo.
03:45Sino ang pwedeng sumama?
03:47Hindi kami sasama.
03:49O kung hindi po kayo sasama, pipilitin namin kayo.
04:00Pinilit nila kami.
04:01Ngayon lang ako nakusasan ng ganun.
04:13Dadakpin ninyo ang katutubo sa kanilang lupa?
04:16Ang goberno natin ang nasasati.
04:18Ang mga batila bulkan na sumabog sa galit ang mga katutubo sa Mount Pinatubo.
04:29Ang mga nangharang sa trail, mga miyembro ng iba't ibang grupo ng katutubong Aita,
04:34na nakatira sa palibot ng bulkan na sakop ng Kapastarla.
04:38Isa sa mga ito, ang mga tigabarangay Maruglo na Sibayani, miyembro ng sumaowang clan, at tumatayong chairman ng grupong Labayku.
04:50Ang ginawa raw nilang pagharang sa mga turista, pagpapakita ng kanilang protesta.
04:55Ang natatanggap daw kasi nilang komisyon mula sa kita, nang isinasagawang tour sa Mount Pinatubo, pulang na pulang daw.
05:04Aliliitan po kami. Hindi rin sapat. Hindi rin po makakatulong doon sa edukasyon, sa kabuhayan.
05:09Pagkaubos po ng pera, wala po.
05:11Ang ilang daanan papuntang Mount Pinatubo, itinuturing na ancestral domain ng mga Aita.
05:17Ang mga kilala nating Aita ngayon ay nakarating sa present-day Philippine Archipelago 20,000 to 30,000 years ago.
05:27Mga Pacific Islanders yung kanila mga ninuno.
05:30At sinasabing ang sila pa ang pinakaunang grupo ng mga tao na nakarating sa Pilipinas.
05:35Ayon sa Indigenous Peoples' Rights Act of 1997,
05:39ang mga katutubo may karapatan sa paggamit, pamamahala at benepisyo mula sa kanilang ancestral domain.
05:46Pag tinawag kasi na ancestral domain,
05:48pulukahang ninuno, ito po ay pag-aali ng isang community na IP.
05:52Nagkaroon po tayo ng memorandum o pag-reed tungkol to sa Mount Pinatubo trekking.
05:57Ayon sa isang pinirmahang kasunduan,
05:59sa bawa 300 pesos na environmental fee na'y binabayad ng mga turista,
06:0475 pesos dito mapupunta at paghahatian ng 37 na mga grupo o clans.
06:11Kung susumahin po natin ang natatanggap na shares ng mga kapatid nating katutubo,
06:17nasa 25% na siya.
06:19Sa kaso ng Cosmic Clan na pinamunuan ni Joseph,
06:22isang porsyento lang mula sa kabuoang komisyon ang natatanggap ng kanilang grupo kada buwan.
06:28Ang isang buwan nasa 5,000.
06:31Ang naghahati po doon ay mga parte po ang pamilya.
06:34Sa makatuwid, kung 5,000 pesos ang napupunta sa kanila kada buwan,
06:38at apat na pong mga pamilya ang maghahati-hati rito,
06:42dumalabas na 125 pesos lang ang natatanggap ng bawat pamilya.
06:47Hindi sapat po sa amin sa pamilya.
06:50Ang natatanggap namang komisyon ang grupo ni Lito, apat na porsyento.
06:54Sa akin kasi 6 yung nahawakan kong pinaka-leader din namin po.
06:5920,000 yung nasir ko, yun ang paghahatian namin ng 6.
07:03Pagdating doon sa kanila, hati-hatiin na naman sa mga pamilya.
07:06Halos umaabot lang pong 200 piso.
07:09Isa naman sa pinakamalaking natatanggap ang clan na pinamunuan ni Armando.
07:14Walong porsyento kada buwan.
07:16Pinakamalaki 30,000.
07:18Ang pinakamahina, nasa 5,000 eh.
07:203,000, ganyan.
07:22Pero 20 pamilya naman daw ang maghahati-hati nito.
07:25Sila rin po ang nag-identify kung kanina mapupunta ang bahaging 1%, 2%, 3%, 8% at 10%.
07:33Hindi po kasi pantay kasi bawa kami dito nasa efekted ng dinadaanan ng 4x4.
07:40Medyo mataas.
07:41Pero kung nasa kabila na hindi inaaba ka ng 4x4, binibigyan na rin namin.
07:45May mga katutubo rin hindi nakakatanggap ng tulong gaya ng pamilya ni Divina na hindi raw kabilang sa anumang clan na nabibigyan ng komisyon.
07:55Ang gusto ko naman po ang buong community makikinabang sila at mapunduhan naman po yung community.
08:01Para po pag may emergency kami, may kukuhaan naman po kami.
08:05Meron naman daw silang kabuhayan ang pagtatanim ng gabi at pag-aani ng puso ng saging.
08:11Hindi na po namin maayos mataniman yan. Buhangin na po yan ma'am.
08:15Kung bisang 500 ang nakikita namin lang. Hindi namang araw-ara yun.
08:18Kaya para may dagdag kita, ang ilan sa kanila nagtutur-tour guide.
08:22Pero maging ang sideline nilang ito, nanganganib.
08:26Marami na raw kasing mga tigapatag na hindi katutubo na pumapasok rin sa ganitong trabaho.
08:32Gusto po namin mangyari sana isang linggo sa katutubo.
08:35Dapat itas yung sa koleksyon at kami na po yung mamamahala sa aming sektor na katutubo
08:43dahil alam po namin sagutin yung mga pangangailangan na individual.
08:47Sana yung patulungan kaming mga ayta. Paano naman yung mga mga katutubo? Wala na bang ikakaangat sa buhay?
08:54Ang hinaing nilang ito, makailang beses na raw nilang ibinulog sa makinauukulan.
08:59Hindi po kami pinapakinggan dahil nga wala po kami pinahawakan na titulo.
09:04Ang hawak po namin yung resolution and bank lang.
09:07Ang titulong tinutukoy na makatutubo ang CADT o Certificate of Ancestral Domain Title.
09:15Approved na po yung CADT. Award na lang po.
09:18Wala pa po kaming update sa level ng ISIP.
09:20Yun lang ang sinasabi po nila. Nahihirapan po sila doon sa usaping overlapping.
09:25Meron silang ownership rights doon sa lupang iniaward sa kanila.
09:29Yung possession ng indigenous people should be recognized and should be respected kahit wala pa itong CADT.
09:35Hanggang sa ang mga naipong hinaing ng mga katutubo para na nga ring vulkan na tuluyang pumutok.
09:42Ang gobyerno natin ang nasasabi ang tilang maaasahan namin yung INSIIP.
09:46Ano nga yun ang ginagawa naman ng INSIIP? Walang ginagawa sa taga ng panahon.
09:52Kaya sila nagprotesta nitong April 18.
09:55Pero dahil sa isinagawang pagkilos, lima sa kanila, pinakip.
10:14Ang sabi nila, harassment, pero sabi hindi kami nakipag-away. Sarili na naming lupa. Bakit wala pa kaming sariling karapatanggol?
10:24Ko, leader ako, leader ako. Kailangan bang ikulong ninyo? Sino pa ang magtatanggol?
10:29Saka po ako katutubo. Kung hindi po kayo sasama, pipilitin namin kayo.
10:33Napusasan po namin sila kasi nga po ang pangamba ko dahil napilitan po silang bababa.
10:38Maka po mamaya tumalun sila doon sa likod po ng aming mobil. Gusto ko silang ibaba para once and for all po matapos po yung usapan.
10:46Kung ikaw pinapaalis mo o hinaharangan mo yung tao dahil pumapasok sa lupa mo,
10:52wala kang krimen na ginagawa dahil ipinagtatanggol mo lang yung karapatan mo bilang may-ari.
10:57Walang dahilan para ka dakipin. Dapat hindi ito ikikriminalize.
11:02Kung wala namang nagsasakitan, walang dahilan para magkaroon ng arestuhan.
11:06Maligal naman po sa tingin po ang pagdakip po namin.
11:09Kasi unang-una po yung pagbabarikada po nila ng mga kahoy po doon sa daanan ng mga sasakyan,
11:14yun po ay papatak po sa grave coercion.
11:17Hindi po sila nakulong.
11:18Pagdating po dito at wala pong kaso na i-final po sa kanila.
11:21Pinasulat po sa amin na hindi na po kami uulit. Pumirma po kami.
11:25Dahil sa pinirmahang kasunduan, tinanggal na ang inilagay nilang harang sa trail.
11:30Wala nang harang.
11:31Balik na rin sa normal ang operasyon ng Pinatubo Tours.
11:34Bukas naman po kami doon sa mga programa nila.
11:37Kung makikinabang po ang tribo at masecure po yung karapantan nila at yung kabuhayan po nila,
11:43handa naman po kami magpag-usap.
11:45Ang National Commission on Indigenous Peoples naman,
11:48ang sangay ng gobyerno na siyang nagsusulong sa kapakanan ng mga katutubo sa Pilipinas,
11:53naglabas ng pahayag hinggil sa insidente.
11:56We have been actively collaborating with the ITA community, the local government unit of Capacer Lock, and other stakeholders to address these concerns.
12:05Nagkakaroon tayo ng ongoing negotiation para maribisa ang kasalukuyang kasunduan.
12:11Magkakaroon na po ng percentage bawat programa sa kalusugan, livelihood.
12:16Willing po ang munisipyo na tulungan sila na magkaroon po sila ng operatiba o natutulong para nga ma-handle ng maayos yung mga shares po nilang natatanggap.
12:25Pantay-pantay na po ang matatanggap ng bawat clan.
12:28Gusto po namin dapat itas po yung sa koleksyon at kami na po yung mamamahala sa aming sektor na katutubo.
12:36Nitong miyerkules, ang NCIP Provincial Office at Tourism Office ng Kapastarla nagpatawag ng pagpupulong kasama ang grupo ng mga katutubong AYTA.
12:48Bakit ba kami pinusas?
12:49Kami ang may lupa. Kami ang maggagay para makinapang ang mga katutubong.
12:54So, hindi nang bumalingan niya. Basta tayong mga kinap want.
13:14Nagbigay ng listahan ng mga katutubo sa nais nilang mangyari at mapatupad sa gagawing bagong kasunduan.
