Aired (October 5, 2025): What would you do if wild animals suddenly became your unexpected housemates? In Palawan, monitor lizards roam freely in a backyard that has become a popular spot for tourists. Meanwhile, in Cavite, residents are startled by strange noises coming from their ceiling-- only to discover a rare Southern Luzon cloud rat! Watch the full episode!
00:12We're going to observe that when we're going to eat,
00:16we're going to go first to Kainan.
00:20Besides Tyson, he's going to have to eat.
00:24He's one of the Karibali Tyson.
00:28Maya maya pa.
00:40Nagtatagisan ang dalawang bayawa dahil sa pagdain o teritoryo.
00:51Parang tao siya naglalakad.
00:54Something bothered you at night?
00:56Yes, only during the night.
00:58It's a background po
01:00na nagba-black-black.
01:02Noong una po, isa lang nakakita namin.
01:04Noong nahuli na namin yung isa,
01:06meron pa ulit sumunod
01:08na isa pa ulit.
01:10Oh!
01:12Ang inaakalan nilang Buswang.
01:14Ah, yun!
01:16It's a Southern Luzon giant cloud rat.
01:18Hmm!
01:20Sa Black Island sa Buswang, Gamalawan,
01:30kilala raw na Siga si Tyson.
01:34At ang sino mang magtangkang lumapit sa kanya,
01:40mapapaaway.
01:42Cold-blooded ang mga bayawak at kailangan itong magpaaraw para tumaas ang kanilang temperatura.
01:56Nagsisilberin itong warm-up para sa pinakamahalagang parte ng kanilang araw, ang pagkahanap ng pagkain.
02:18Dahil scavengers,
02:28mga nabubulok mabagay sa gubat ang lagi nilang target.
02:36Pero hindi pala sa gubat ang kanilang punta,
02:40kundi sa bakurang ito kung saan malapit sa mga tao.
02:48Dahil sa pagdami ng pagdating ng turista dito sa Black Island,
02:57kasama na dyan yung mga naiiwan nilang pagkain.
03:00Naging dependent na tuloy yung mga bayawak dun sa pagkain na available para sa kanila.
03:07Yung mga bayawak, kapag dilapitan natin sila,
03:10hindi tayo makakalapit ng ganito.
03:12Kasi talagang tatakbo na yung palayo ka agad.
03:14Siguro, over time, nakondisyon na rin sila na
03:19they don't feel threatened here.
03:21Nasanay na rin sila.
03:28Kailangan mag-double time ng mga bayawak sa pagkain
03:31dahil parating na ang sigang bayawak ng si Tyson.
03:35Naobservahan natin na kapag may dumating na pagkain,
03:48siya yung unang pupunta dun sa kainan.
03:50Palawan Water Monitor ang species ng bayawak na nandito sa Black Island.
04:12Endemic o sa Palawan lang din sila makikita.
04:15Sabi nung mga taga-banday dito,
04:23may isang araw daw na bumaba halos 50 na bayawak na nandito sa Black Island.
04:31Ang feeding area isa ring battleground kung saan ang pinakmalakas ang siyang nakakalaman.
04:37Bukod kay Tyson,
04:49palagi ring nangunguna sa kainan si Ray.
04:53Isa siya sa karibali Tyson pagdating sa pagiging leader.
04:56Maya-maya pa, may mas maliliit na bayawak na lumapit sa kanya.
05:03Sa unang tingin,
05:15kaakalaing nag-iaya ka pa ang si Ray at isa pang bayawak.
05:21Wrestling Behavior ang tawag dito.
05:23Nagtatagisan ang dalawang bayawang dahil sa pagkain o teritonyo.
05:34Patibayan ang katawan at ang maunang mawala na lakas.
05:37Siya ang talo ko.
05:43Siya ang talo ko.
06:07Sa huli, si Ray pa rin ang nanalo.
06:22Isa sa mga una naming napansin,
06:25yung ilan sa mga bayawak dito,
06:27in fact, yung mga malalaki at yung mga healthy the big ones,
06:31sila yung may putol dun sa kanilang buntot.
06:33Napansin natin ito kay Tyson at dun sa mga ibang mga malalaking bayawak na naandun.
06:39Itong mga sugat na naghilom sa buntot ng mga bayawak
06:44are actually battle scars.
06:46Sa pakikipag-away nila, sa pakikipaglaban nila,
06:49na susugatan yung kanilang buntot.
06:51May ilan sa kanila nakikita natin,
06:53may mga mapuputing area sa batok nila
06:56na parang kakahilom lang, kakagaling lang,
07:00pero nagiiwan ito ng mga scars.
07:03Kung tutuusin, nasa natural habitat pa rin itong mga bayawak na ito.
07:10Nandyan yung kabundukan, saan sila talaga na nakatira.
07:13Kapag binago natin yung feeling behaviors,
07:16nakakala natin, nakakatulong tayo sa kanila,
07:18but we're actually changing their behaviors,
07:20making them less wild and more dependent on the ratios that we give as being human.
07:25Sa cellphone video na ito, nakuha sa Laguna,
07:31makikitang may hinuhugot at pilit na tinatanggal ang isang lalaki mula sa kanal.
07:35Bumabara daw kasi ito at inipigilan ang pagbaba ng tubig.
07:41Ayan, magandang araw po!
07:42Hello!
07:43The perch is born to be wild, no?
07:44Saan po yun?
07:45Dito po!
07:46Ayon kay Robilin, na kapatid ng lalaking nasa video,
08:01laking gulad daw nila nang makita ang nakatirang hayop sa kanilang tanal.
08:06Dekwatro po na to.
08:09Naglalama po yung papa ko nung gabi.
08:11Ngayon, nung nakita po nung kuya ko yung bonto, hinila na po niya.
08:16Ang pilit na hinihila, nakumpirma na ang bumabara sa kanilang kanal ay isang bayawak.
08:31Nakita natin doon kung paano niya i-manhandle yung isang wildlife, yung bayawak, no?
08:36The best is just to really ilagay siya sa isang sako
08:39or kung hindi niya kaya, tumawag ng kasama para hulihin niya.
08:43Na-turn over na rao ni Robilin ang bayawak sa Department of Environment and Natural Resources, or DNR.
08:50Ang isa sa mga theories natin is yung baka sinusundan niya yung mga daga na pwedeng nakatira
08:58nandun sa loob ng mga drainage na yun, which is highly likely.
09:02Noong nag-i-visite kakabito sa paligid nila, nakita natin ang area, medyo swampy, lalo na kapag bagong tapos ang ulan.
09:10At may mga hayop din na nakatira doon sa paligid, like yung mga manok, mga bibe, na pwedeng kainin, pwedeng maging source ng pagkain itong mga bayawak.
09:19Ang nakungha nilang bayawak ay dinala sa Calabarzon Wildlife Rescue Center, ang otorizadong pasilidad sa regyon na maaaring pagdalahan ng mga narescue na buhay lang.
09:30Pinuntahan natin, chinek natin yung bayawak.
09:35O, lalaki.
09:37Lalaki, o. Tignan mo.
09:38One, two, three.
09:40Kita mo?
09:41Kita mo?
09:42Ayan, lalaki.
09:44This is still very young, no?
09:47Kasi, tignan mo yung size niya, yung belt and all.
09:51Slim pa siya at saka napakaligsih.
09:54Kitang-kitang mo yung wild instincts niya, nandiyan pa.
09:57So, we're just gonna check yung kanyang bibig.
10:01Okay naman yung kanyang oral cavity.
10:03Very healthy yung itsura.
10:05Malaki ang tsansa na ito na mabuhay sa wild.
10:08Kung may bayawak na makikita sa ating mga kabahayan,
10:12itawag agad ito sa mga otoridad para sa tamang paghandle nito.
10:18Nakakatulong ito sa pagbalanse ng environment,
10:21tsaka yung pag-control ng ibang population ng mga animals.
10:24Unaan dito.
10:25So, if they're not going to do that,
10:27we are tipping the balance.
10:28And we may not see the effects right now,
10:30but definitely in the near future.
10:33Sa Cavite, may mga nilalang daw na kulay itim at bumibisita sa mga kabahayan.
10:51Kinatatakutan daw ito ng mga residente.
10:58Parang scratching sound.
11:00Papayag ka ba na nasa bahay mo?
11:03May iba pang nakatira.
11:05Magandang umaga.
11:18Kwento ng caretaker na si Marlon, hindi raw siya nakakatulog ng maayos.
11:24Dahil sa mga naririnig niyang kaluskos sa kanyang tisame.
11:27Ito ang background po na nagbablock-black sila lang sila.
11:32Noong una po, isa lang nakakita namin.
11:34Noong nahuli na namin yung isa,
11:36meron pa ulit sumunod na isa pa ulit.
11:39Sa paintulot ni Marlon, pupunta namin ang kanilang ati.
11:44Ito raw ang paboritong tambayan ng naturang nilalang.
11:48So, akit tayo, no?
11:50Kasyang-kasya naman ako siguro dyan, no?
12:06Malawak ang ati.
12:07Kasyang-kasya rito ang anumang nilalang
12:10na magtatangkang pumasok sa kanyang bahay.
12:13Dito nila inaabangan na magpakita ang maitim na nilalang.
12:17So, saan mo nahuli yung isa?
12:20Doon sa dumadaan.
12:22Tapos yung isa, saan mo nahuli?
12:24Sa Gater na.
12:28Ang inaakalan nilang aswangan.
12:32Mga Southern Luzon Giant Cloud Rap o Buor pala.
12:36Ah, yun! It's a Southern Luzon Giant Cloud Rap.
12:40Ayun! May anak pala.
12:42Nakadikit yung anak niya.
12:43Dyan na po sila nanganak sa kulungan.
12:45Sa kulungan na.
12:46Dalawa lang nung nakuha mo.
12:48Tapos biglang nanganak na siya.
12:51Ayun, ayun, ayun.
12:52Ang cute ng anak niya.
12:54Black na black!
12:55Black na black!
12:58Marites at Sunday ang ipinangalan nila sa mag-asawang Cloud Rat.
13:03Hinog na mangga galing sa bakuran ang pinapakain nila sa mga ito.
13:08Sa talas ng kalangkoko at nitin, kaya nitong ngat-ngatin ang prutas.
13:19Kapansin-pansin din ang pagsunod ng maliit na buot sa kanyang ina.
13:24Tumidede pa kasi ang batang Cloud Rat dahil hindi pa nito kayang kagatin ang mga pagkain.
13:29Mga Southern Luzon Giant Cloud Rat o buot pala ang may-ari ng bahay na sina Leonor at Alexander.
13:39Gusto nang mayalis o i-relocate ang mga Cloud Rat.
13:42Something bothered you at night?
13:44Yes, only during the night.
13:46Very much trouble under the roof.
13:49Parang tao siya.
13:51Naglalakad.
13:52Unang dating namin, hindi kayo makatulog.
13:55Kasi ang ingay-ingay.
13:57Kinumbinsi ko ang mag-asawa na hayaan na lang ang mga Cloud Rat na mabuhay sa kanilang bakuran.
14:03Marami kasi itong fruit-bearing trees na pwedeng tirahan at kainin ng mga buot.
14:09Perhaps to close all the holes, not directly connected with the humans.
14:18Kinausap ko rin ang kanilang lokal na barangay para sa kaligtasan ng mga Cloud Rat.
14:22Kung linipat natin sila sa iniisip nating protected area, may gubat.
14:28Pag dinala natin itong mga wildlife na ito, hindi nila kabisado yung lugar.
14:32Ang chances nila, mabuhay doon sa paglilipatan nila.
14:36Mas rumiliit kaysa sa lugar na kinalakihan nila.
14:39Sa isang semi-wild farm nila Leonor at Alexander, napiling pakawalan ang pamilya ng Cloud Rat.
14:46Of course, before every release, we need to examine the wildlife.
14:55Not necessarily that I have to handle them, but I'll try to look at them closely.
15:01Mukhang kompleto naman yung kanilang mga daliri. Wala namang sugat.
15:06Dahil malusog ang pamilya ng Cloud Rat, fit for release ang mga ito.
15:19Agad umakyat ng puno ang lalaking Cloud Rat na si Sunday.
15:24Sunod na lumabas ng kulungan ang nanay na si Marites na sinundan naman ng kanyang anak.
15:38Pero, imbis na umakyat ng puno, tila naghanap muna si Marites ng lugar kung saan maaari siyang gumawa ng pugad.
15:46So, finally, nakakita ng parang nest niya, natural nest, itong buot na ito at saka yung anak nila.
15:59Sa lugar na ito, nakita at ni-rescue ni Jason ang isang Cloud Rat na mukhang nangihina.
16:05Kinala ni Jason, kinagat umano ito na mga galang aso sa kanilang lugar.
16:30Agad itinawag sa amin ni Jason ang kondisyon ng nakakaawang Cloud Rat.
16:34Isang Northern Luzon Giant Cloud Rat ang aming pasyente.
16:40Dahil malalim ang kanya mga sugat, nakipag-ugnayan kami sa Department of Environment and Natural Resources sa Rizal para dalhin ito sa klinik.
16:50Sa tulong ng aking partner na si Doc Ferds, agad niyang sinuri ang kalagayan ng Cloud Rat.
17:04Ayun, gabi, may sugat pala siya dito talaga, oh.
17:10Pero, hindi raw ito kagat ng aso, kundi posibleng tinaga raw ito ng tao.
17:15Bakad that? Oh, no.
17:17Bakad that, oh.
17:18Talagang nataga ito.
17:19Pero malalim.
17:20We need to stitch this up.
17:22Halos umabot na raw sa buto ang lalim ng sugat ng buot.
17:26Ang Cloud Rat ay isang uri ng daga.
17:31Pero, hindi ito kagaya ng mga daga na nakikita natin sa syudad at ilang kabahayan.
17:38Endemic o tanging sa Pilipinas lang matatagpuan ang mga Northern Luzon Giant Cloud Rat.
17:44Kaya, mahalaga na maisalba ang kanilang lahi.
17:53Base sa resulta ng x-ray, napag-alaman naming bali ang buto ng buot.
18:05Kinailangan din na lagyan ito ng bakal o metal implant sa kanang kamay at kaliwang paa para muli itong makalakad.
18:15Sa lalim ng kanyang sugat, posibleng kumanat ang impeksyon na maaaring niyang ikamatay.
18:39Matapos ang dalawang linggo,
18:41nakalakad ng maayos ang buot.
18:45Mayroong original disposal committee kami.
18:51Sila magbibigay ng clearance before releasing to the wild.
18:54Case na kwan nga, fit to release nga na pwede nang makalakad na siguro yung cloud rat, so we will recommend siguro for the release to the wild.
19:04Ang bawat hayop na ating naililigtas at na ibabalik sa kanilang natural natahanan ay panibagong pag-asa para sa ating kalikasan.
19:17Ako si Doc Nielsen Donato.
19:18Ako si Doc Fertz Resyo.
19:20Ako si Doc Fertz Resyo.
19:21Born to be wild.
19:22Maraming salamat sa panonood ng Born to be wild.
19:23Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan, mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
19:35Maraming salamat sa panonood ng Born to be wild.
19:40Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan, mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
Be the first to comment