- 5 days ago
In Romblon, garden sunbirds have become charming regulars at a local coffee shop, delighting customers with their presence. Meanwhile in Bacacay, Albay, residents are alarmed as their farm animals are mysteriously dying, each found with strange bite marks on their bodies.
What could be behind these two very different wildlife stories? Watch the full episode!
What could be behind these two very different wildlife stories? Watch the full episode!
Category
😹
FunTranscript
00:00Social daw ang mga ibong ito dahil ang kanilang breakfast nakaserve sa mga baso.
00:18Hindi raw bababa sa tatlong daang sunbird ang dumadalaw sa kanilang lugar.
00:23Ito siguro yung mga pinaglalagyan nila ng food ng sunbird.
00:27Abangan natin ano, malamang maya-maya nandito na yan.
00:42Ang mga alaga sa bukit, walang awang inatake.
00:47Ang hinihinalang sa larin, isang grupo umano ng aswang na naghahain yung aso.
00:55Yung mga namatay ng mga kambing ko o, ito pa nga ang tali nila.
01:00Talagang dito yung tama.
01:02Parang ilang ngaipin ba yun?
01:04Nakatusog siya at kanya eh.
01:06Meron isang nila lang ang umaatake dito sa mga alagang kambing at baka.
01:11Sabi ng ilang dito, aswang daw.
01:14Pero ano nga ba yung totoo?
01:16Pag sapit ng umaga, isa-isa nang nagsisilabasan ang makukulay na ibon.
01:31Para mag-almusal.
01:34Pero sosyal daw ang mga ibong ito.
01:38Dahil ang kanilang breakfast, nakaserve sa mga baso.
01:46Sa isla ng Romblon, makikita ang mga garden sunbird o Tamsi na masayang nanginginain sa mga baso.
02:07Kanya-kanya silang pwesto na parabang mga customer sa isang coffee shop.
02:14At ang kanilang almusal, tubig na may asukal.
02:28Finally, nakarating na rin dito sa Sandbird Ridge Coffee Shop.
02:33Matagal ko nang gusto mong puntahan ito.
02:36Ito siguro yung mga pinaglalagyan nila ng food ng sunbird.
02:41Abangan natin. Malamang maya-maya nandito na yan.
02:46Kwento ng mag-asawang Tony at Lynn, isa sa mga atraksyon sa kanilang coffee shop ay ang mga garden sunbird o Tamsi.
02:55How did this concept started?
02:58Really accidental. We then had seen one little tiny sunbird in captivity one time, a sunbird.
03:05And then we came here. We saw the same birds flying in the garden.
03:09And we said, oh, that'd be interesting. Why try and trick them to feed?
03:13Isang wildlife conservationist si Tony. Siya ang nagdala ng mga hayop mula Afrika papuntang Palawan para itatag ang isang wildlife sanctuary sa isla noong 1970s.
03:26Nang manirahan na ang magsawa sa romblon, nakakita raw sila ng apat na garden sunbird sa lugar.
03:35Naisipan nilang tulungan ang mga ibon sa kanilang lugar sa pamamagitan ng supplemental feeding o pagpapakain ng tubig na may asukal.
03:46Dahil matamis din ito gaya ng nectar, madaling naakit ang mga ibon.
03:53So we set up a little system for it and we got the sunbirds feeding in a little canister full of honey.
03:59And from there it develops very very quickly because birds always watch each other.
04:04Sa labing walong taon na supplemental feeding nila para sa mga ibon, hindi raw bababa sa tatlong daang sunbird ang dumadalaw sa kanilang lugar.
04:14It was a long process to get the birds comfortable and come here and feed.
04:20So it took time but slowly, slowly over the years, of course, every bird flying past will spot the sunbirds in and come down and take a look.
04:27Tinatanggal nila ang mga battle feeders tuwing napapansin nilang dumidipende na ang mga garden sunbird.
04:34What is your explanation for feeding these birds, the wild birds?
04:39To do this, what we're doing is supplementing the food.
04:42We're not trying to keep the birds here. They don't live to eat honey all the time.
04:46And we supplement their food during very hot prayers when there are no flies or little insects they can capture.
04:52And now you'll find sunbirds everywhere on this island.
04:55Sa isla ng Romblon, kapansin-pansin ang garden sunbird na ito na sumisipsip ng nectar o matamis na katas ng bulaklak.
05:05Pilit itong inaabot ang bulaklak para makakain.
05:09Pero ang iba niyang kasamahan, sa halip na mahihirapan, nanginginain na lang sa mga basong may lamang tubig at asukal.
05:20Ayon kay Lynn, nakakaubos daw ng walong litro ng tubig na may asukal kada araw ang mga ibon sa kanilang coffee shop.
05:30Ang maliliit at makukulay na mga garden sunbird ay endemic sa Pilipinas maliban lang sa isla ng Palawan.
05:41Gaya na mabubuyog, mahilig din ito sa nektar o matamis na katas mula sa mga bulaklak.
05:54Ang kanilang pakurbang tuka ginagamit nito para sumisip ng nektar.
06:13Habang nanginginain din ang mga ito sa bulaklak, dumidikit sa kanilang katawan ang pollen na makakatulong sa pagpaparami ng mga halaman.
06:26Hindi raw pinapayagan ni Lynn at Tony na hawakan ng mga customer ng coffee shop ang mga garden sunbird.
06:35Natutuwa, nag-i-enjoy, napaka-free nila parang gusto kong maging birds din.
06:41Nakaka-relax din po.
06:42Tsaka isa pa parang may kasabay ka kumakain habang sila pinapanood mo kung paano sila kumakain.
06:50Paalala ng ornithologist o eksperto sa mga ibon na si Dr. Carmela Española,
06:56ang mga ibon ay pollinators o tagapagpalaganap ng buto sa wild.
07:02Kaya ang simpleng pagkain nito, malaking epekto sa natural na pagpaparami ng mga halaman at puno.
07:10Ang resulta noon ay pwede magkaroon din ang disease transmission.
07:15Kasi meron kang konsentrasyon ng mga ibon.
07:20So, naiipon sila sa isang lugar.
07:23Pwede yung may mga sakit ay pwede maghahawa-hawa sila.
07:27Ang another effect noon ay overpopulation.
07:31So, pwedeng dumami sila sa isang lugar.
07:35Another effect would be pwedeng magkaroon ng imbalance.
07:42Dapat pag-aralan ang tamang paraan ng paggawa nito.
07:47No?
07:48Independent ang mga hayop na ito, mga ibon na ito, sa binibigay ng pagkain ng tao.
07:58May metallic blue na balahibo sa dibdib ang mga lalaking garden sunbird.
08:05Itinapakita nila ito para mapansin ng babaeng sunbird.
08:11Kaya na mga garden sunbird mabuhay sa kagubatan at sa hardin.
08:17Itinituring din itong least concerned species ng IUCN Red List of Threatened Species.
08:24Hindi lang mga garden sunbird ang nakikinabang sa supplemental feeding nila Tony at Lynn sa mga ibon.
08:36Nakikisalo rin sa pagkain pati ang ibon na bulbul.
08:41Omnivores o kumakain ng halaman at mas malilit na insekto ang mga ibon na ito.
08:50Nandito lang tayo sa garden and the birds, they feel very comfortable na nagbibuild sila ng nest dito.
08:57So ibig sabihin, they don't feel threatened.
09:00And ito, ang may gawa niyan is bulbul daw ang may gawa ng nest niyan.
09:05If you have a garden like this, tapos sa umaga pag gising mo, dito ka lang.
09:15And papanoorin mo yung mga ibon na nanginginain dyan.
09:20Ibang feeling na nakaka-relax na you see these birds are not afraid.
09:27And it only shows that hindi sila takot dahil alam nila walang panganib sa kanila.
09:35Some will say na we shouldn't interfere with the wildlife.
09:40For me, this is lesser evil.
09:42I don't think it's that bad.
09:45Kasi sa ibang lugar, yan na rin ang ginagawa nila.
09:50Siguro, depende.
09:52Pagka ang panahon kulang sa pagkain, pwede natin isupplement.
09:57Let's say summer, maraming namumulaklak na mga puno.
10:02Kaya nilang isupplement itong mga ibon na ito.
10:05Kung overweight ba sila or parang normal naman yung pangangatuan nila.
10:10Para mas dumami pa ang pagkain ng mga ibon, nagtatanim din sila sa kanilang bakuran ng mga halaman.
10:22Ang pagtulong sa mga ibon ay hindi masama, lalo na sa panahon hirap ito sa pagkuhan ng pagkain.
10:31Pero mas mainan pa rin na magtanim ng mga halaman at hayaan na natural itong maghanap at kumain ng nectar.
10:39Para maghampana ng mga ibon ang kanilang tungkulin sa kapaligiran.
10:44Limang kambing, limang manok at isang baka.
10:57Ang mga alaga sa bukit, walang awang inatake.
11:01At patay na ng matagpuan sa bakay albay.
11:05Ang hinihinalang sa larin, isang grupo mano ng aswang na nag-aan yung aso.
11:11Yung mga namatay ng mga kambing ko o, ito pa nga ang tali nila.
11:16Talagang dito yung tama.
11:18Yung parang ilang ibon ba yun?
11:20Nakatusok sa rak kanya eh.
11:30Ang mga residente, tila di mapakali.
11:33Kasabay ng malakas na buhos ng ulan,
11:38mag-ala-gala raw kasi ang mga atake sa kanilang mga alagang hayo.
11:43Kinabukasan,
11:45ito ang tumambat sa barangay Pili-Iraya.
11:50Halos mahati raw ang katawan,
11:52wakwak ang tiyan,
11:53at tinanggal pa ang lamang loob.
11:56Lahat ng inataking anim ng kambing,
11:58buntis,
11:59at mga nganap na sana ngayon buwan.
12:02Yung mga 2 to 4 am yun eh.
12:04Kaso, lakas ng ulan nun eh.
12:06Hindi namin makon yung pangyayari.
12:09Hindi makalabas eh.
12:10Nakikita na lang pag pagliwanag na,
12:12nakikita namin yung mga kambing patay eh.
12:15Anim sila lahat dito eh.
12:16Yung lima na napatay.
12:18Awang-awa si Felix ang nangyari sa kanyang mga alaga.
12:22Wala na, kalahati na lang natira.
12:25Wala na yung lamang loob.
12:26Yung lima, buntis yun eh.
12:30Agad kong pinuntahan ang barangay Pili-Iraya
12:33para alamin ang sitwasyon doon.
12:35Isang residente ng Bakakay ang nagpost
12:39na meron doon isang hindi na lang
12:41ang umaatake dito sa mga alagang kambing at baka.
12:45Sabi ng ilan dito, aswang daw.
12:48Pero ano nga ba yung totoo?
12:50Ipinakita ng residente si Doris
12:53ang nakalulungkot na sitwasyon ng mga hayop.
12:56Ito sila, linapa ng aso.
12:59Dito, linapa sila.
13:01Kaya dyan yung makita yung postcode.
13:03Dyan sila mga tali ng mga kambing.
13:06Ayan.
13:07Ang pag-atake na sundan pa raw sa kabilang sityo.
13:11Baka nakatulong sa bukid,
13:13natagpo ang patay.
13:15Butas daw ang tiyan
13:16at halos lumabas din ang lamang loob nito.
13:20Enero ngayong taon,
13:21nagsimula raw umatake ang naturang grupo
13:23ayon kay Kapitan Nimfa Baliza.
13:26Actually po ang umami,
13:28hindi lang itong recent nangyari yan.
13:31Pan-twice na po ito nangyari dito.
13:33Una po doon sa porok dos,
13:36ganon din na senaryo.
13:38Kambing din nila pa.
13:39Then, itong huli,
13:41itong limang kambing,
13:43saka isang dingin baka.
13:46Ang pinaniniwala ang grupo umuno ng aswang,
13:49nag-aan yung aso.
13:51May nakakita,
13:52apat daw na aso,
13:54dalawang puti,
13:55dalawang itim.
13:57Pero hindi lang daw malaking hayop
13:59gaya ng kambing at baka
14:00ang nilalapa
14:02baging ang mga alagang manok.
14:06Sa masukal at madabong tirahan
14:08ng mga kambing,
14:09gumat na itong paligid.
14:11Ito sa kanila malinis.
14:12Pero outside of this compound,
14:15talagang masukal.
14:19Maririnig ang tahol ng mga aso,
14:21kasabay ang malakas na ulan.
14:24Noong Sabadong gabi,
14:26super lakas ang ulan.
14:28Tapos, may naririnig daw siya
14:31na mga ingay ng mga kambing.
14:34Akala nang nag-alaga,
14:35ingay lang sa ulan.
14:38Hindi niya pinansin.
14:41Inataakin na pala
14:42ng mga ligaw na aso
14:43ang anim sa labing isang kambing.
14:47Andito pa nga yung mga
14:48ano o,
14:49yung mga namatay na mga kambing ko o.
14:53Ito pa nga ang tali nila.
14:56May bakas na malalalim na kagat
14:59ang mga kambing.
15:00Sa kabila nito,
15:01maswerte namang nakaligtas
15:03ang isang buntis na kambing.
15:05Meron pang natin ang isa buhay pa
15:07kasi hindi nakakatayo eh.
15:08Talagang dito yung tama.
15:10Parang ilang ipin ba yun?
15:12Nakatusan sa kanya eh.
15:14May kagat ito sa bandang likod,
15:16malapit sa binti.
15:18Dito sa binti ang kagat eh.
15:20Siguro kasi,
15:21nanunuwag sila
15:22kaya ang kagat niya
15:23dito sa binti.
15:24Kasi hindi naman makasipa
15:25ito mga ito eh.
15:26Pero maroon sila manuwag.
15:28At masakit yung ano nila,
15:29mga sungay.
15:31Gamutin natin ito maya maya.
15:34Bakit nga ba mga buntis na kambing
15:37ang inaatake?
15:38Probably because,
15:39hindi masyado makagalaw yung mga buntis.
15:42Mas ano sila magumala,
15:43mas susceptible sila.
15:44Pabigat yung pagkilos,
15:46kaya madali sila atakihin.
15:47Ang ilang residente,
15:51hindi raw naniniwala na aswang
15:54na nag-aan yung aso ang gumawa nito,
15:57kundi mga galang aso.
16:00Hindi naman ako nanuniyala
16:02sa mga aswang-aswang na yan.
16:04Wala pa naman tayong nakita ang aswang.
16:06Saan may nakita na,
16:08siguro,
16:09maniniwala tayo.
16:10Pero ito talaga aso ang lumayan.
16:13Sa mandala,
16:14binigyan ko na ng gamot
16:16ang nakaligtas na isang kambing.
16:20Okay.
16:25Ligyan ko siya ng antibiotics
16:26that will help
16:27para mas mabilis gumaling
16:29yung kanyang sugat.
16:31Maganda rin
16:33na linisin natin yung sugat niya.
16:34Hindi lang awin, uurin
16:36para mas mabilis gumaling yung kanyang sugat.
16:40Nasa higit apat na malalaking aso raw
16:42ang nanlapa sa mga kambing.
16:45May mga ganito talaga ng pangyayari
16:47na kapag yung mga feral na aso,
16:50dating alaga,
16:51na wala na mayayari,
16:52tapos nagsama-sama sila,
16:54they
16:55parang switch
16:56apak mentality.
16:58Sumusugod sila
16:59para maghanap ng pagkain.
17:01Parang dati-pregery
17:02yung kanilang pagiging hunter.
17:04They try to start looking for prey.
17:07Ang mga ligaw na aso
17:09na maaaring sumalakay,
17:11posibleng magkakasamang inaalagaan
17:13noon bago ito napabayaan
17:15at naging talaboy.
17:17Dating alaga yun
17:19mga asong yun,
17:20tapos ngayon
17:21di na naaalagaan
17:22kasi yung may ari wala na.
17:24Inaiwan yung mga aso.
17:25Meat daw ang pinapakain dati,
17:27ngayon wala na.
17:28Siyempre kakain sila
17:29ng kaya nilang lapain,
17:31kakainin talaga nila.
17:35Makalipas ang isang linggo,
17:37muli na namang umatake ang mga aso.
17:40Sa pagkakataong ito,
17:41limang manok na may kagat sa leeg
17:43ang natagpo ang patay.
17:45Pero hindi na naabutan
17:47ang mga residente at barangay
17:48ang mga umataking aso.
17:51Ayon kay Kapitan Nimfa Balisa,
17:53dayo lang daw ang mga aso
17:55sa kanilang barangay.
17:56Agad na inireport ng barangay
17:59sa kinauukulan ang nangyari.
18:01Tumawag po ako sa PNP,
18:03Makakai,
18:05para doon po sa
18:07naganap dito
18:08kasi masyada ng alarming.
18:10How much more kung
18:11wala na silang makita dito
18:13na biktima nila ng mga kambing?
18:16How if
18:17kung mga bata na
18:19ang biktima ay?
18:22Sa batas,
18:23lahat ng alagang hayop
18:24ay dapat nakatali
18:25at nakakulong
18:26sa loob ng bakuran.
18:29At ang mga pag-alagang hayop
18:31ay maaaring ma-impound.
18:33Ayon yan sa
18:34Provincial Ordinance
18:35No. 005-2019
18:38o
18:39Responsible Pet Ownership.
18:41Ang gawin na muna
18:43pansamantala,
18:44ikutin ang lahat ng households
18:46para
18:47ma-advise
18:48na may room mandatory
18:50na talagang dapat
18:51ikulong
18:52o kaya
18:53talian yung mga hayop.
18:54Para naman
18:55makilala
18:56kung lahat ng
18:57may owner
18:58ng pet date
18:59na dog,
19:00kung lahat na nakatali
19:01ay merong panggala,
19:02prove na
19:03hindi taga rito
19:04ang kaso.
19:06Bago pa mangyari ang insidente,
19:08regular na umiikot na raw
19:10ang ilang opisyal
19:11ng barangay
19:12para masigurong
19:13walang galang aso
19:14sa kanilang lugar.
19:15Pag implement ng ordinansa,
19:18every Sunday,
19:19nanguhuli po kami
19:20ng mga gala
19:21then ini-impound namin
19:23dyan,
19:24may pinagawa po ako dyan
19:25na kulungan.
19:26After 3 days,
19:27isinosurrender ko po
19:28doon
19:29sa Department of Agriculture.
19:32Gaano man kahigpit
19:33ang pagsunod
19:34sa batas
19:35at pagbabantay
19:36ng mga residente,
19:37hanggang ngayon,
19:38hindi pa rin nahuhuli
19:40ang mga salari na aso.
19:42Ang perwisyong dulot
19:44ng mga asong ligaw
19:45ay patunay na resulta
19:47ng pagpapabaya
19:48sa mga dating alaga.
19:50Now ay magsilbing aral ito
19:52para maging responsable tayo
19:54sa mga alaga natin.
19:56Maraming salamat
19:57sa panonood ng Born to be Wild.
19:58Para sa iba pang kwento
20:00tungkol sa ating kalikasan,
20:01mag-subscribe na
20:03sa GMA Public Affairs
20:04YouTube channel.
Recommended
19:48
|
Up next
0:52
Be the first to comment