00:00At sa pagpapatuloy po ng usapin sa mga aksyon at programa ng NAPSEE at ang mga departamento at sa ngay po ng gobyerno laban sa kahirapan,
00:08alamin po natin ang mga hakbang na ginagawa ng NAPSEE Indigenous Peoples Sectoral Council para mapalawak pa ang pagpatupad ng mga programa para po sa ating mga Indigenous Peoples at Indigenous Cultural Communities.
00:20Tututukan pa rin po natin ang convergence o yung pagsasama-sama ng mga programa stakeholders sa patuloy na pagpapaunad po ng mga komunidad at pamayanan.
00:27Dito pa rin sa National Anti-Poverty Commission Action Laban sa Kahirapan.
00:39Makakakwentuhan po natin ngayon dito sa ating programa si Council Member Annabelle Lawagan Flores mula po sa NAPSEE Indigenous Peoples Sectoral Council para talakayin po ang mga isyong kinakaharap pa rin po ng IP sector.
00:51At ganoon na rin po yung tungkol sa Ancestral Domain, Sustainable Development and Protection Plan o ADSDPP.
00:56Ma'am Annabelle, magandang umaga po.
00:58Magandang umaga, Ms. Dayan.
00:59Alright, well Ma'am Annabelle, umpisahan po siguro natin.
01:02Doon pa rin sa mga issue o mga pagsubok pa rin na kinakaharap po ng mga kababayan po natin kabilang sa IP sector.
01:09Ano-ano po ito, Ma'am?
01:10Yes po, Ms. Dayan.
01:11Ang pinaka-main issue dito is yung pagpasok ng mga malalaking kumpanya sa loob ng aming ancestral domain without FPIC, pre-prior and informed consent.
01:22And with that, Ma'am, ano po yung mga papwede pang gawin para po masiguro po natin na mayroon po nitong FPIC na ito?
01:30Kailangan pong paigtingin yung batas, yung IPRA para sa ganoon.
01:35Kasi sa IPRA, nandun na lahat sana eh.
01:38Mahina yung implementation ng batas.
01:41Kaya medyo kawawang mga katutubo.
01:44Okay, so the law is there, the implementation ng ang kailangan pong palakasin.
01:49And you understand the main agency na mag-implement po nito ay ang National People's Indigenous NPIC po ba?
01:56NCIP.
01:57NCIP.
01:58So kailangan talaga tayo yung strong coordination with this agency.
02:02Alright, now let's talk about, Ma'am, itong mga local plans naman.
02:04I understand ay ginagawa po at kinokonsolidate ng ating pong mga IP communities.
02:09Tell us more about this po.
02:10Yes, tama, Ms. Diane.
02:12Bali, ang kabuuan ng ADSDPP na binabalangkas ng mga katutubo is yung unang-una yung pagproteksyon sa ancestral domain.
02:22Tapos yung manatili yung kultura habang gumagawa ng mga plano na nanatili ang kultura at tradisyon.
02:30So meron din dyan yung mga livelihoods, yung edukasyon, andyan po lahat.
02:34Okay, yung mga local government units, Ma'am, paano po makatutulong?
02:38Para masiguro po nga yung mga karapatan po ng ating mga IPs ay naisusulong.
02:42Yan, magandang katanungan, Ms. Diane.
02:45Kasi dapat talaga yung binabalangkas ng mga katutubong ADSDPP, ina-adapt ng ating local government unit para magkaroon ng pondo.
02:54Kaya hindi na-implementa kasi sa kakulangan po ng pondo.
02:59So kailangan po natin ang local government at mga national agencies natin.
03:03Ma'am, yung ating mga IP communities, paano sila nagpa-participate dito sa pagbuo ng plano nito?
03:12Kami mismo, Ma'am, sa tulong ng NCIP at mga NGOs, non-government organizations, tumutulong sila sa amin para balangkasin yung aming mga plano.
03:24Yan kasi ang aming pangarap, yan ang aming boses sa loob ng aming ancestral domain, ang ADSDPP.
03:32Well, going back po sa issue ng ancestral domain, anong-ano po yung mga agencies, bukod po sa NCIP,
03:39ang pwede pong makatulong po sa IP sector para masiguro po natin na talagang nakukonsulta po yung ating mga komunitan?
03:45Ang number one dyan is NCIP, Ma'am, tapos DNR, DAR, DA, DOH, at saka iba pang mga ahensya ng gobyerno na talagang nakakapagbigay ng tulong doon sa loob ng komunidad.
04:03Well, I understand, Ma'am, may mga nakausap na rin ako before dito sa IP sector.
04:08At ang isa rin sa kanilang mga concern dito, yung kapag naanjaan na rin yung mga, kumwari mga companies na papasok,
04:16yung resources ay dapat na ishishare din doon sa mga IP communities.
04:20Yung earnings, I understand, dapat meron din kasali rin yan yung mga IP communities.
04:25Kamusta po ba ito, Ma?
04:25Tama ka dyan, Ms. Diane. May batas na nagsasabi na may share kami dapat doon sa paggamit ng aming resources.
04:33Kaya lang, until this time, wala pang nangyayari.
04:36So, kailangan lang paigtingin o palakasin yung batas na talagang pag ginamit ang resources ng mga katutubo, kailangan may share talaga sila.
04:48Alright. Ngayon po ba sa kasalukuyan, ano po yung mga ilang mga, siguro mga specific examples,
04:55kung saan yung ating pong mga IP communities ay kailangan po po natin masuportahan kapag sa mga diting po dito sa mga issue ng ancestral domain?
05:04Bali, example doon sa amin, Ms. Diane, nagkaroon ng paggawa ng dam, yung Kaseknan Dam.
05:12Bali, foreign ang naggawa nito.
05:15So, pagkatapos, umalis sila.
05:18Kasi yung, ang ginawa nila doon sa Kaseknan River namin, hinarang nila, totally, wala nang umagos na tubig doon sa down river, ano na dati, fishing ground ng mga katutubo doon.
05:33So, nawala na kami ng kabuhayan, wala pa kaming pakinabang.
05:37So, dapat makita ng gobyerno.
05:39Marami na po kaming mga, ano, inidulog na mga usapin sa ating mga iba't ibang presidente na ang nagdaan, pero hanggang ngayon wala pa po.
05:49O paano po, pag nalagay na sa ganung sitwasyon yung ating po mga IT communities, paano po ang livelihood po nyo?
05:55Survival, ma'am.
05:57Talagang, ano, yung old ways, customary ways, practices, nabubuhay talaga kami sa lupa kasi ang lupa karutong ng buhay ng makatutubo.
06:07Root crops, yung mga native rice na itinitanim namin, doon po.
06:12Tapos, yung mga resources namin, dapat nga yung ilog, kahit magpatayo sila ng mga projects, huwag nilang kunin totally sa amin.
06:22Kasi part ng aming kabuhayan yan eh.
06:25Ikinukuha nila, tapos walang pakinabang ang mga katutubo.
06:29At tulad din ng mga minings.
06:31So, sana, ang pakiusap namin sa National Commission on Indigenous People,
06:37is stop yung pagbibigay ng Certificate of Non-Overlap.
06:40Kasi pag nagbibigay sila ng CNO, ibig sabihin, winawala nila kami ng karapatan sa loob ng aming lupang ninuno.
06:49Pwede po bang ipa-elaborate po po sa amin?
06:52Ito po tungkol sa free, prior, and informed consent para po sa mas kaalaman po ng mga nakararami.
06:57Thank you po.
06:58Yan ang pinakamahalagang dapat gawin ng mga kumpanya, government, private, or any entities na pumapasok sa aming lupang ninuno.
07:07Magpaalam, kasi yung free, prior, and informed consent is pagpapaalam sa komunidad para ipaliwanag nila ang kahalaga ng proyekto,
07:17anong mangyayari, yung impact kailangan alam ng komunidad para mapaghandaan.
07:23At saka para mapag-usapan yung sharing na sinasabi natin.
07:27Kasi kapalit nung paggamit nila ng resources ng makatutubo, meron dapat para sa mga katutubo para maugat yung source ng kahirapan pagdating sa usapin ng mga katutubo.
07:41More on convergence, ma'am. Paano makakatulong itong convergence o yung pagtutulong-tulong ng iba't ibang ahensya ng gobyerno para po masiguro po itong karapatang ito ng mga ITs?
07:51Maganda po yung convergence kung sakaling yan ang mangyayari kasi yan yung pagsama-sama ng iba't ibang ahensya,
07:58hindi lang gobyerno ng ibang mga ahensya pa para sa pondo, programa, at saka servisyo papunta dun sa isang layunin para sa kapakanan ng mga katutubo.
08:12Now, mamadagdag na tanong ko namang, ito pong issue naman sa Certificate of Ancestral Domain and Certificate of Ancestral Land Title.
08:20Ano po ang mga kinakaharap po ninyo patungkol po dito, ma'am?
08:23Bali po, sa kakulangan ng pondo ng NCIP na siyang nag-iimplementa ng mga programang ito,
08:32hindi lahat, may mga pending dun sa ano, dun sa pag-survey ang sabi nila.
08:40At saka, mam, pakiusap po sana sa ating presidente na ibalik sa opisina ng presidente ang NCIP
08:48kasi inilagay na nila sa DSWDA.
08:51Para sa ganon, magkaroon ng sapat na pundo yung ating opisina ng NCIP
08:59at matugunan itong problema ngayon ng makatutubo na patuloy sanang masukat ang mga lupa para sa kanila.
09:07Hindi ang pumapasok kasi ngayon is darisplit at saka gawad titulo ng DENR,
09:13which is, hindi dapat. Kasi ang ancestral domain, kahit walang kanti, native title,
09:20since time immemorial, kami na po ang nangangalaga dyan.
09:24Pag-aari po yan ng race, pag-aari yan ng mula sa amin, mula sa aming mga ninuno
09:30at mula sa, papunta sa aming mga anak. Kaya dapat po namin pangalagaan.
09:35Kaya dapat ang lupang ninuno hindi po mawala sa amin.
09:39Walang tatnot, maraming salamat po sa mga ibinahagi po ninyong mga
09:42informasyon patungkol po sa ating mga kasamahan sa sektor po ng Indigenous Peoples.
09:48At muli nakasama po natin, Council Member Annabelle Lawagan Flores
09:51mula po sa NAPC, Indigenous Peoples Sektoral Council.
09:54At ito, mamsamahan po ninyo ako at sama-sama tayong
09:57Umaksyon Laban sa Kahirapan!
