00:00Merhabalar, ben Yaşar Özer. Hafızaya hoş geldiniz.
00:03Şimdi Türkiye'den dünya gündemine bakınca Amerika, Avrupa, Rusya-Ukrayna savaşı, Suriye, İsrail ve tabii ki Gazze eksenindeki konular önceliğimiz oluyor.
00:14Ancak son yıllarda komşumuz İran'da sessiz bir değişim yaşanıyor.
00:19Bu değişimin başrolünde ise İranlı kadınlar var.
00:22Bu bölümde rotayı İran'a çeviriyoruz.
00:25Hicab, yani başörtüsü zorunluluğu.
00:28İran'da 1979 İslam devrimi sonrasında kademeli olarak yürürlüğe giren bir uygulama.
00:34Ülkede kız çocukları için 9 yaşından itibaren hicab zorunluluğu başlıyor.
00:42Jina Mahsa Amini ise İran'da onlarca yıl içinde rejimin hedefi olan kadınlardan sadece biri.
00:4822 yaşındaki Amini 13 Eylül 2022'de başkent Tahran'da ahlak polisi tarafından gözaltına alındı.
00:56Gözaltı gerekçesi İran'ın zorunlu başörtüsü yasasına uymadığına yönelik iddiaydı.
01:023 gün sonra gözaltındayken hayatını kaybetti.
01:05İddiaya göre ölüm nedeni gördüğü muameleydi.
01:09İranlı yetkililer ise kalp krizi geçirdiğini, doğal nedenlerle öldüğünü iddia etti.
01:14Ancak tanık ifadeleri ve sızdırılan tıbbi belgeler aksini söylüyordu.
01:19Genç kadının beynine aldığı darbeler sonucu, beyin kanaması geçirdiği ve bu nedenle öldüğü öne sürüldü.
01:28Amini'nin ölümü İran'da ve dünya genelinde büyük tepkilere yol açtı.
01:33Kadınlar başörtülerini çıkararak ve saçlarını keserek protestolar düzenledi.
01:38Türkiye ve dünyanın dört bir yanından kadınlara destek geldi.
01:41Amini, kadın hakları mücadelesinin sembolü oldu ve belki de İran'da büyük bir kırılmanın ilk kıvılcımı.
01:54Eylül 2022'de Amini'nin ölümü sonrası başlayan protestolar, kadın yaşam ve özgürlük temelinde şekillendi.
02:02Kadınlar, senin adın artık bir sır ve bir semboldur dedi Amini için.
02:06Protestolar, İran'da uzun zamandır süren işkence, haksızlık, yolsuzluk ve sosyoekonomik sıkıntıların bir dışa vurumu oldu.
02:14Gençler, ölümü göze alarak dışarı çıkıyor, İslam Cumhuriyeti'ni istemiyoruz diyordu.
02:19Protestolar, rejim tarafından şiddetle bastırıldı.
02:2320 binden fazla insan gözaltına alındı.
02:25İdam cezaları ve infazlar peş peşe geldi.
02:28500'den fazla kişi hayatını kaybetti.
02:302023 yılında ise sokaktan sessiz bir direniş başladı.
02:42Toplu protestolar azalsa da bireysel direnişe geçildi.
02:46Kamuya açık alanlara başörtüsüz çıkmak yaygınlaştı.
02:49Üniversitelerde ve iş yerlerinde başörtüsü takmayan kadınlar görüldü.
02:53İranlı kadınlar meydan okuyordu.
02:55Baskıya rağmen sosyal medyada yüzlerini göstererek yasaklara karşı geldiler.
03:00Bu karşı geliş sınıfları da eylemsel anlamda birleştirdi.
03:04Rejimin cevabı ise başörtüsüz kadınlara hizmet verilmemesi talimatı oldu.
03:09Güvenlik kameraları, drone'lar ve yüz tanıma sistemleri devredeydi.
03:14Nazer adındaki vatandaş ihbar sistemiyle baskı sürdürüldü.
03:182024 yılında iffet ve hicap yasası meclisten geçecek,
03:22yasa, saç, boyun ve kolların görünmesini yasa dışı sayacak,
03:25ağır para ve hapis cezası getirecekti.
03:28Sert cezalar öngörülmüştü ancak yasa İran Cumhurbaşkanı Mesut Pezeşkiyan'ın vetosuna takılmıştı.
03:35Pezeşkiyan, yasayı ülkedeki en yüksek karar organı olan Ulusal Güvenlik Konseyi'ne gönderdi.
03:41Konsey yasayı askıya aldı.
03:43Cumhurbaşkanının kararı radikallerle ılımlılar arasındaki güç çekişmesine bağlandı.
03:48Ancak toplumsal direniş de tırmanıyordu.
03:51Kadınların direnişi kültürel bir savaşa dönüştü.
03:53Masa Amini protestoları uluslararası sanat eserlerine, tiyatro ve belgesellere konu olmuştu.
04:00Birçok İranlı sanatçı başörtüsü yasağını reddediyor ve kamuya açık etkinliklere katılıyordu.
04:06Kadınlar sadece kılık kıyafet değil, aynı zamanda eşitlik, eğitim, boşanma ve velayet hakları içinde mücadele ediyordu.
04:13Ve 2025, geride bıraktığımız aylar İran'da direnişin ve değişimin sessiz de olsa iyice hissedildiği zamanlar.
04:23Ülkede şu sıralar toplumsal bir dönüşüm var ve rejim bu dönüşüm karşısında ilk kez bu kadar çaresiz görünüyor.
04:30İran'da kamusal alanda başörtüsü takma zorunluluğu yasal olarak devam ediyor.
04:35Ancak fiili direnişte sürüyor.
04:37Kadınların direnişi toplumsal dinamikleri yeniden şekillendirirken rejimin aygıtları hiç olmadığı kadar etkisiz.
04:44Docevele Türkçe'de yer alan bir habere göre birçok kadın uluslararası medyayla bağlantı kurmaktan özellikle kaçınıyor.
04:51Çünkü bu tür temaslar rejim karşıtı propaganda ya da yabancı güçlerle işbirliği suçlamalarına yol açabiliyor.
04:58Bu anlamda en büyük örneklerden biri ise İranlı bir gazeteci.
05:02Nilüfer Hamedi, Masa Amini'nin ailesinin yaz tutarken çekilmiş fotoğrafını paylaşarak büyük ses getirmişti.
05:09Bunun üzerine 13 yıl hapse mahkum edilmiş, 17 ay cezaevinde kaldıktan sonra 2024'te kefaletle serbest kalmıştı.
05:18Geçtiğimiz Şubat ayındaysa İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney tarafından affedildi.
05:25Uzmanlara göre şu sıralar İran'daki durumu şöyle özetlemek mümkün.
05:29Devlet ne kabul ediyor ne de durdurabiliyor.
05:32Kadın hakları savunucusu ve ilahiyatçı Sedige Vasmagi ise şöyle diyor.
05:37Devlet kadınların direnişini resmen tanımış değil ancak artık bu değişimi geri döndürme gücünden de yoksun.
05:43Vasmagi'ye göre İran devleti şu anda içeride ve dışarıda ciddi sorunlarla karşı karşıya.
05:50Bu nedenle başörtüsü takmak istemeyen kadınlarla özellikle de gençlerle baş edecek durumda değil.
05:58İran'da Masa Amini'nin ölümünün ardından yaşananlar ülkede başörtüsü konusunda bazı eşiklerin aşıldığı şeklinde yorumlanabilir.
06:06Artık zamanı geri almak mümkün değil.
06:09İran rejimi dahi olsanız Yelkovan ve Akrep daima ileriye doğru işliyor.
06:14İranlı kadınlar da artık geri adım atacak gibi durmuyor.
İlk yorumu siz yapın