The Alpha Monkey and the Philippine Flying Lemur | Born to Be Wild (Full Episode) - video Dailymotion

GMA Public Affairs

Aired (September 7, 2025): Doc Ferds Recio takes us to discover the Philippine flying lemur, a rare gliding mammal found only in the Philippines, while Doc Nielsen Donato investigates the story of an aggressive monkey in Morong, Bataan, recognized by residents as the alpha of their community. Watch the full episode now!

Transcript

00:00It's hard to see, but it's hard to see.

00:06When it's in the pool of this cubby,

00:10we're going to be able to see it.

00:14We're outside the protected area.

00:16There are many mammals,

00:18and many animals.

00:19They're here to establish their nesting sites.

00:30Kada grupo ng mga unggoy,

00:34may pinuno o alpha.

00:41Pero ang itinuturing na alpha sa barangay,

00:44binaritan, murong bataan.

00:47Wala umanong tropa.

00:49At ang balita, agresibo ito.

00:52Yung unggoy, nandito!

00:54First time ko nakita yung monkey.

00:56Malaki siya.

00:58Mahuli pa kaya ang unggoy na si alpha?

01:11Pagputok ng liwanag.

01:14Kanya-kanyang pwesto na sa itaas ng mga puno.

01:21Palipat-lipat para maghanap ng perfect spot

01:24sa kanilang tulugan.

01:28Kadalasan, sa umaga,

01:30tulog ang mga Philippine Flying Lemo o kagwag na ito.

01:34Pero may kakayahan nga bang lumipad ang mga kagwag?

01:38Sa puno ng kubi,

01:58halos hindi makita ang batang kagwang dahil takulay nito ang balat ng puno.

02:03Gamit ang gila,

02:05nililinisan niya ang kanyang sarili.

02:13Pero nang makaramdam ng anto,

02:16pumupungay na ang mga mata nito.

02:18Pero may gumagambala sa kanyang pagidlik.

02:22Isang lamok na ayaw tantanan ang kanyang ilong.

02:28Kaya hinayaan na lang niya ito.

02:30Sa pagpapahinga niya dito,

02:32konti naggugroon.

02:34Kahit nga yung mga lamok na dumadapo sa kanya,

02:37hindi natin, hindi niya na pinapakailaman.

02:40Pero kung babaybayan mo itong puno,

02:42mahirap makita.

02:44Hindi ka sanayin.

02:45Nakaakap siya dito sa puno ng kubi na ito.

02:48Nagpapahinga kalina pa siya dyan.

02:50Hinihintay namin gumalao pero parang pagod pa siya o puyat.

02:57Sa kabilang puno,

02:59isang babaeng kagwang ang kapitokong nagpapahinga rin.

03:02Pero hindi siya nag-isa.

03:10Dahil ang kanyang munting suklib,

03:13pasilip-silip mula sa kanyang patagyong o furt-covered membrane

03:17na ginagamit niya sa pag-glide sa mga puno.

03:21Ang mga kagwang, they're covered with thick fur.

03:23Wala naman silang pakpa kaya silang nakakapag-transfer

03:25o parang nakakalipad.

03:27Pero may silang patagyong.

03:29Parte ng kanilang balat.

03:31May isang modification ng kanilang skin

03:33so that they can be able to glide

03:36from one tree to another.

03:38Nag-glide sila hindi lumilipan.

03:41Ang batang kagwang, nakikiramdam.

03:44Mukhang mahihain ito kaya agad itong nagtago.

03:50Sa pag-obserba namin,

03:52pasulyap-sulyap ang batang kagwang.

03:56Ninidilaan o nililinisan din siya ng kanyang nanay.

04:02Isang pap o anak lang ang pinapanganak ng kagwang

04:06kada pagbubuntis.

04:07Pero kaya nilang manganak ng mahigit sa isang pap kada taon.

04:12Tahimik silang naninirahan dito.

04:14Makikita ang kagwang sa ilang parte ng Visayas tulad ng Bohol, pati na sa Mindanao.

04:24Nasa labas tayo ng protected area.

04:26Pero yung ibang mga mammals, laki mga kagwang,

04:29dito pa rin pinipiling madirahan.

04:31Mag-establish ng kanilang mga nesting sites dito sa Bohol Biodiversity Complex.

04:36Maswerte ang mga kagwang na nakahanap ng paraiso sa loob ng Bohol Biodiversity Complex.

04:45It started in 2002.

04:47And then, start ng project is we established the Endemic Plant Nursery.

04:52We wanted to change the strategy in reforesting or renewed forest.

04:57Dating pastulan ng Bohol Biodiversity Complex.

05:02Halos wala raw kapunong-puno rito dati.

05:06Kaya introduced species daw o mga uri na halaman na hindi natural na nabubuhay sa lugar na ito.

05:13Ang mga nakatanim dito noon dahil mabilis ito tumubo.

05:17Halos walang wildlife o hayop na nakatira.

05:21Sa di kalayuan, may napadsin ako.

05:24Dito sa lugar, madami tayo nakikita mga putol na puno ng mahogany.

05:29Ayan, malalaki na ito eh.

05:31Pero pinuputo nila kasi introduced yung mga mahogany.

05:34They are introduced species.

05:36Invasive pa dito.

05:37They grow so big.

05:39They compete with the nutrients and the space and their local trees.

05:43Hindi sila masyado makakumpit kasi ang bilis na lumaki.

05:46At saka ang lakas nilang kumuha ng nutrients from the soil.

05:50Ang mga pinutol na mahogany,

05:51papalitan nila ng native na puno.

05:55So nakita natin na using the exotic species for reforestation,

06:00hindi talaga maganda.

06:02Dahil mawawala yung biodiversity natin eventually.

06:05Nang nagsimula sila magtanim ng native na puno taong 1998,

06:12nagsibalikan daw ang mga hayop at sigla ng kanilang guba.

06:16With the kaguang, we found out in 2016 ata yun or 2015.

06:21Kita namin na andito na.

06:23O hindi na umalis.

06:24Tapos nagpaparami na.

06:26Mayroon daw pitong kaguang na namomonitor nila sa Buhol Biodiversity Complex.

06:31Ayon sa biologist ng si Bracel,

06:34posibleng galing sa ibang lugar ang mga kaguang na naging residente na rito.

06:38Yung reason na andito sila ngayon,

06:41we can see some sightings

06:43kasi most probably galing to sila from Dobok Watershed Forest

06:48or perhaps galing sila sa RSPL.

06:51Most probably, they move out and look for other territories.

06:56Unpassable kasi nga yung reproductive rates na nasa RSPL ay dumadami na.

07:06And territorial din kasi yung mga flying limo.

07:10Pagsapit ng gabi, biglang naging aktibo ang mga kaguang.

07:16Ang nanay na kaguang agad na umakyat sa puno at naghanap ng makakain.

07:26Pero nagulat ang aming team ng kumain ito ng dahon ng mahogany.

07:32Ano yung kaguang o?

07:35Ang makain?

07:39Hindi kasi ito kadalasang parte ng kanilang diet,

07:42lalo na at introduced species ang mahogany.

07:46Nilantakan ng kaguang ang dahon,

07:49habang ang anak naman niya ay tila nakikigaya at nakikikain na rin.

07:56Apat na taon nang nagtatrabaho rito si Alfredo,

08:08at ito rin ang unang beses na makita nila kumakain ang kaguang na hogany.

08:14Ngayon lang po namin alaman na kumakain pa lang siya.

08:17Ngayon lang kami nakapag-observe ng gabi habang kumakain siya.

08:20So ang alam namin is yung mga may dagta na puno, yung kubi at saka yung langka,

08:27yun yung alam namin kinakain nila.

08:29As we know that yung food nila, yung young leaves and sometimes yung mga fruits,

08:36siguro dahil nandito sila ngayon, it could be a good source for them when it comes to forage.

08:43Sa ngayon, kundi pa lang daw ang pag-aaral tungkol sa mga kaguang.

08:48Unfortunately, wala talagang nag-aaral ng Flying Limor dito sa Bohol.

08:52And that is really my desire or my goal na encourage our students in Bohol Island State University to conduct such study.

09:02Dahil hindi protected area ang lugar, mas vulnerable sila sa banta tulad ng hunting.

09:09Since nakikita namin na dapat talagang proteksyonan, dahil pag hindi mo proteksyonan, baka mawala lang.

09:19Dahil may mga nag-hunting.

09:22Actually, it's owned by the provincial government, pero pinapalibutan ng mga private lands.

09:26Nag-hire kami ng security guard.

09:29Two room around.

09:30Ang tahimik nilang mundo rito.

09:36Sana'y mapanatiling ligtas.

09:40Lalo na't bikira ng makahanap ng maituturing na pareiso ang mga hayop ngayon.

10:00Sa komunidad na ito, ang kanilang galaw, limitado.

10:11Lalo na't nakakadena ito.

10:14Kada grupo ng mga unggoy may pinuno o alfa.

10:35Pero ang itinuturing na alfa sa barangay binaritan murong bataan.

10:41Wala umanong tropa.

10:44At ang balita, agresibo ito.

10:48Ang ikinababahala nila, ang unggoy nakakawala.

10:53Halos apat na buwan na raw nila itong pinoproblema.

10:59Again, gagawin ka!

11:01Itong unggoy, kinain itong abukado natin!

11:04Diyan ka lang!

11:06Yung unggoy, nandito!

11:07Nasa gate!

11:11Bukod sa nunguhan ng mga prutas,

11:14natutun na rin daw itong umatake sa mga aso

11:18at maging sa tao.

11:20Itong unggoy, nangangaway!

11:26Hi sir! Good morning!

11:27Doc Nielsen po!

11:28Kasama ang pamunoang barangay ng Binaritan,

11:31Murong Bataan,

11:32at City Environment and Natural Resources Office o Senro Bagak,

11:37susubukan naming ligtas na may alis ang unggoy na si alfa.

11:41Inahanap po namin kung saan po talaga siya nag-i-stake.

11:44Alos araw-araw po, may report po kami dito sa unggoy.

11:50Nay, nabalitaan nyo ba yung unggoy na nakakawala dito?

11:52May merwisyo nga, pati ako nape-perwisyo dito.

11:55Ay gano'n, paano kayo piniperwisyo?

11:57Ito mga talagang away yun to.

11:59Pinaaway, ha?

12:00Talagang pinakagat yan.

12:04Aborito raw bisitahin ni alfa ang mga nakakade ng unggoy.

12:09Inggoy!

12:11Halos isang taon ang alaga ng pamilya ni Nida si Ingo.

12:15May sugat nang ibigay sa amin niya.

12:17Kaya sa leig nyo na kinapit yung tali.

12:20May pagkain dito na alam niyang easy food.

12:23Siguro kaya binibisita. Babae kasi ito.

12:26Halos araw-araw nga, eh andi dito yun eh.

12:30Hindi natin in-encourage yung pag-alaga ng wildlife kasi

12:34malaki ang epekto nito sa mga unggoy.

12:38Pag lumalaki, hindi na nila na-handle dahil tumatapang.

12:42Tulad na lang nang hinahanap natin dito ng unggoy.

12:47Maya-maya pa, nagpakita na ang unggoy na si Alpha.

12:52Nandito na lang yung unggoy.

12:53Tara, punta tayo.

12:54First time ko nakita yung monkey. Malaki siya.

12:59Mag-aspirate ako ng anesthetic na ilalagay natin doon sa tranquilizer natin.

13:03May lisensya ito, no?

13:10Andan pa?

13:11Ang hirap niyan sundan.

13:20Alam niya yung baril.

13:26Na-recognize niya eh.

13:28Parang may experience na siya na nasaktan siya ng ganitong rifle.

13:35We lose sight of our target.

13:38Sa kulungan na ito, patibong daw para mahuli ang agresibo at nakakawalang unggoy na si Alpha.

13:47Subukan nila lang itrap yung unggoy na nakawala.

13:50So, ine-effort naman palang hulihin.

13:52Pagka na-track yung nakawalang unggoy, pumasok dito, hihilain nila yung tali.

13:58Dito rin nakakadena ang isa pang unggoy na si Asyang.

14:08Alaga rin ito ni Nida.

14:10Alam niyo po bang bawal mag-alaga ng mga ganyan?

14:12Ay oo, alam ko naman.

14:13Kaya nga dito, naka ano nga yan.

14:15Dalawa yan nga doon yung isa.

14:16Ay kung kukunin niyo ay pabor sa akin.

14:20Ang pagtali nila hindi sa bewang, sa leig.

14:24Kadena ang ginagamit, siyempre.

14:26Nakakaawa tignan din.

14:32Mahigpit na ipinagbabawal ang iligal na pag-aalaga ng buhay ilang

14:36ayon sa Wildlife Resources Conservation and Protection Act o Republic Act 9147.

14:44Ang sino mang lalabag dito ay maaaring makulong at magbayad ng danyos.

14:50Yung ganyang body language, pinapakita ng ngipin nila.

14:54Tapos yun, medyo yung lips nila nagre-retract.

14:59Ibig sabihin, ano sila, kabado.

15:03Ang kadena halos bumaon na sa dugoang leig ng unggoy.

15:08We're gano'n sedated para less stressful sa kanya.

15:10Oh my gosh! Look at that! Oh my gosh! Oh my gosh!

15:20This is where we'll see how bad the injury is. Oh my gosh! Look at that!

15:30Parang bumaon na yung mga ano, kadena oh. Oh my God! Oh, pumasok na yung laman dun sa kadena oh.

15:39Loose naman siya. Kung mahigpit talaga to, dapat pati dito.

15:44Aabot sa isa hanggang dalawang pulgada ang sugat nito sa leeg.

15:50Kailangan natin itong tahiin dahil this will heal for a long time. Look at that! Ang lalim!

15:56Ititrim ko yung mga edges ng sugat na necrotic or nabubulok.

16:09So yan, na-closen natin yung mga wounds niya.

16:15Yung mga tahi na ginawa ko, mga natutunaw yan. Tuturukan natin ito ng antibiotics.

16:21And our final treatment is anti-maggot. Para hindi siya langawin, ano.

16:31We may not be successful in trying to capture itong nakakawala na unggoy.

16:37Pero maghanap tayo ng ibang paraan para maprotektahan naman yung mga nagre-reklamang mga residente dito.

16:44May nakita kong staff na laroan na snake. And usually, in the wild, monkeys are afraid of snakes, particularly yung mga python.

16:56So tignan natin kung likas sa kanyang instincts ang matakot sa ahas.

17:01Susubukan natin ilapit ang laroan na ahas kay Ligo.

17:10It's effective ha.

17:12Ayaw ka nang mag-desensitize siya dito.

17:16Pag nasanay siya, baka wala ng epekto to.

17:18Ito na yung magiging non-invasive o yung hindi mapanakit na paraan para maitaboy yung mga monkeys natin.

17:28So dadalina natin ito sa rescue center.

17:36Ang pamilya ni Nida, humayag na i-turn over ang mga alagang unggoy sa otoridad.

17:42Naalulukot.

17:44Siyempre ba na ganyan namin nakasama?

17:46Kaya nung makitapang yun na yung sugat ng unggoy, lumayo na agad dito.

17:51Parang nasa sa anak.

17:53Bibigay na kita, daw magiging alis.

17:55Para namin anak na ilalaga.

17:57Pero willing naman din ba ang kasama ko na ibigay.

17:59Let's just hope na sila ma-rehabilitate.

18:03Makabugo siya ng troop niya, bagong pamilya.

18:06And ma-release siya ulit sa natural na tahanan nila.

18:11Let's go.

18:12Let's go.

18:13Let's go.

18:14Let's go.

18:15Let's go.

18:16Let's go.

18:23Karamihan pong hanap buhay ng mga kabarangay ko ay nasa farmers.

18:30Mga magsasaka po sa bundok po.

18:33Kaya nakakahuli po sila ng unggoy.

18:36Hindi naman po natin namumonitor na nakakapag-alaga sila.

18:39Kaya so lumalaki po ng ganong kalaki.

18:42Alam naman din po natin may batas para dyan.

18:44Kung gusto po namin mangyari dyan yung maturn over po sa kanila.

18:47Bago kami umalis, tinuruan din namin ang ilang miyembro ng barangay at senro kung paano nila ligtas na mauhuli ang unggoy na si Alpha.

19:02Pag inaabot ng unggoy yung food, hindi niya maabot. So kailangan umakit siya. Pag umakit siya, makikita niya yung food. Tatalon siya ngayon dito.

19:11Ang unggoy na si Nainggo at Asyang, dinala namin sa accredited rescue center ng Senro Bagak Bataan.

19:21Pareho silang female.

19:24After ng quarantine nila at pwede na silang mag-survive into wild, siguro i-re-release din namin with Senro office.

19:35Samantala, matapos ang dalawang araw, ibinalita sa amin na natagpuan na si Alpha pero wala nang buhay ang unggoy.

19:49Wala naman siyang sugat eh, no?

19:51Kaya nga, nilaasin niyan.

19:53Nakita ito ng ilang residente na hindi na humihinga sa masukal na likod ng bahay.

19:59Agad din itong inilibing sa kanilang barangay.

20:03Sana, this is the time that we coexist.

20:07We know that the monkey can be harmful also.

20:10Pero ganito na lang ba yung mangyayari sa atin every time there are wildlife that is in our environment?

20:17Ang tahanan ng unggoy ay ang kagubatan, hindi ang ating pamayanan.

20:24Mahalagang huwag silang gawing alaga.

20:27Hayaan silang manatili sa kalikasan.

20:30Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.

20:34Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,

20:38mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.

20:42GMA Public Affairs YouTube channel.

20:44GMA Public Affairs YouTube channel.

The Alpha Monkey and the Philippine Flying Lemur | Born to Be Wild (Full Episode)

Category

Transcript

Be the first to comment

Recommended