00:00Ngayong tag-ulan, muli nga tumaas ang banta ng leptospirosis,
00:05isang mapanganib na sakit na nakukuha sa kontaminadong tubig-baha.
00:10Kaya naman bilang tugon dito, na-develop ang isang rapid on-site test kit
00:16na kayang mag-detect ng leptospira bacteria sa loob lamang ng ilang minuto.
00:23At upang bigyan tayo ng malawak na informasyon patungkol dito,
00:27ay makakasama po natin ngayon ang eksperto sa likod ng teknolohiya na ito,
00:31na si Dr. Ruby Gilda Paragisone Alili.
00:35Magandang umaga po, Dr. Ruby Gilda, at welcome po sa Rise and Shine Pilipinas.
00:40Yan, good morning, Doc.
00:42Ayan, magandang umaga po sa lahat ng nanonood sa TV for Rise and Shine Pilipinas.
00:49And mga ka-RSP, ako po si Dr. Ruby Gilda Paragisone Alili,
00:55or Ruby na lang po, profesora at mananaliksik mula sa Central Luzon State University
01:00o CLSU sa Science City of Muñoz, Nueva Ecija.
01:04Ako po isang doktor ng filosofiya sa medical science,
01:08munit hindi po ako isang doktor ng medesina.
01:11Isang malaking karangalan po na maimbitahan sa programang ito
01:15na tunay na nagbibigay ng makabulugang informasyon at inspirasyon sa ating mga kababayan.
01:23Sobrang overwhelming po na nandito sa Rise and Shine Pilipinas
01:27sa pagkakataong maibahagi po namin ang aming proyekto
01:31na makakatulong sa kaligtasan at kulusugan ng mga Pilipino.
01:35Lalo na po sa panahon ngayon ng baha at sa kuna, magandang umaga po.
01:40Ayan. So, namensyon mo dahil panahon yun ng baha
01:44at talaga naman kamakailan lang ay dami talagang bahang nangyari dito
01:48lalo sa Metro Manila.
01:49So, kumusta naman yung status ngayon ng leptospirosis dito sa bansa
01:53at mga ilan na po ang nagkakasakit dito?
01:58Sa ngayon po, patuloy pa rin ang pagtaas
02:02ng kaso ng leptospirosis dito sa Pilipinas.
02:05Lalo na kapag tag-ulan at may baha.
02:08Noong 2024, ikokumpara lang po natin.
02:11Ayon sa Department of Health, umabot ng 5,835 cases
02:17ang naitala mula Enero hanggang Oktubre.
02:19Mas mataas po ito noong 16%
02:23kumpara sa parehong panahon noong 2023.
02:27Pero kahit tumaas ng bilang ng kaso,
02:29mas mababa naman po ang mga namatay.
02:32Pagdating po sa ibang mga riyo,
02:34lahal sa lahat po ay nakaranas ng pagtaas ng kaso.
02:38Ngayong 2025, ayon sa Philippine News Agency,
02:42may 5% na pagtaas ng kaso
02:44kumpara noong nakaraang taon
02:46sa parehong panahon mula Enero hanggang Agosto.
02:50Kaya masasabi po natin na kahit bumaba
02:53sa mga ibang linggo,
02:56overall nananatili pong seryoso ang leptospirosis
02:59at kailangan talaga na ang maagang pagtukoy at pag-iingat
03:04lalo na sa mga lugar na laging binabaha.
03:08Actually po, hindi po,
03:09hindi lang po itong binabantayan ng DOH
03:12pagdating sa mga sakit na nakukuha sa tubig.
03:14Ang schistosomiasis din po,
03:17malamang hindi masyadong pamilyar sa mga Tagalosan
03:19pero common po ito sa Visayas at Mindanao.
03:22So, ito po ay dulot ng parasitikong
03:24schistosoma japonikong naman po.
03:27Ito naman ay, ayon sa DOH,
03:29may 2.5 milyong Pilipino
03:31ang directang exposed sa sakit na ito.
03:34At halos 12 milyon ang nangangalib mahawa
03:37lalo sa mga lalawigan ng tulad ng Leyte,
03:40Northern at Eastern Summer,
03:42Sabuanga Peninsula at Cagayan Valley.
03:45May rapid on-site test kit po
03:48for schistosoma at kit for leptospira po
03:51kayo na na-develop.
03:53Maaari niyo po ba sa aming ibahagi po
03:54ano po ito at paano po ito makakatulong
03:57sa pagpapababa po ng kaso
03:59ng leptospirosis sa bansa?
04:03Kami po sa Central Lausanne State University
04:05ay nakabuo ng dalawang portable rapid test kits.
04:09At tinawag po namin schist on-site
04:12para sa schistosomiasis
04:13at left on-site
04:15para sa leptospirosis.
04:17Ito po ay biosensor kits
04:20na kayang mag-detect ng DNA
04:23ng mga pathogens mula sa tubig-baha
04:25o environmental water
04:27sa loob lamang ng 30 to 45 minutes
04:31kahit walang laboratorio.
04:33Alam po natin ang PCR sa COVID-19 di po ba?
04:37Ganon din po ang prinsipyo nito
04:39pero this time
04:40hindi na nangangailangang itest sa laboratory
04:43at hindi nangangailangang komplikado
04:46at mahal na laboratory equipment
04:48gaya ng PCR.
04:50Ginagamit ito sa pamagitan na
04:52pagkuhan ng sampol ng tubig,
04:54pagsala gamit ng special filter
04:57na nagawa po namin
04:58at saka sinasagawa ang test
05:00gamit ng simpleng device
05:01na may color indicator.
05:03Verde kung positibo
05:05at walang pagbabago sa kulay kung negatibo.
05:08Malaki po ang maitutulong nito
05:10sa pagpabababa ng kaso ng leptospirosis
05:13dahil mas mabilis ang detection,
05:16mas maagang aksyon,
05:17hindi na nangailangang maghintay
05:19ng ilang araw para sa resulta
05:21kaya maaaring agad makapaglunsad
05:24ng preventive measures
05:26ang mga LGUs
05:28at DOH regional offices.
05:30Ang mga kits ay pambihirang gamit
05:34sa active surveillance,
05:36outbreak investigation
05:37at post-disaster assessment.
05:40Lalo-lalo na po sa mga provinsyang
05:42madalas tamaan ng baha.
05:44Sa ganitong paraan po,
05:45magiging or nagiging mas empowered
05:48ang mga DOH regional offices at LGUs
05:52dahil mayroon na silang fields ready,
05:54science-based and affordable tool
05:57na maaaring nilang gamitin kaagad.
05:59Hindi lang para sa diagnosis
06:02kundi para sa proteksyon
06:03ng buong kumilidad.
06:07So paano naman, Doc,
06:09ang proseso nito
06:10at sino-sino po
06:11ang makatuwang ng naturang proyekto?
06:16Ang proyekto po,
06:17nito ay naging posible
06:18sa pakikipagtulungan
06:20sa Department of Science and Technology,
06:24Philippine Council for Health Research
06:27and Development or DOST-PC-HRD
06:30sa pumunguno po ni Direktor Dr. Jaime C. Montoya.
06:34Kami po ay naatasan bilang
06:36implementing agency
06:38sa pamagitan ng Central Lausanne State University
06:41or CLSU.
06:43Nakipagugnayan din po kami
06:44sa mga regional offices
06:47ng Department of Health,
06:49lalo na sa Eastern Visayas,
06:50sa Buanga Peninsula,
06:52sa Cagayan Valley,
06:53upang maisagawa po namin
06:54ang pilot testing
06:55or field validation.
06:57Ang batay sa aming validation survey,
06:59humigit kumulang po ma-300
07:01personnel mula sa iba't-ibang sektor
07:04gaya ng Medical Technologies,
07:06Barangay Health Workers
07:07at Local Health Officers
07:09ang nakagamit na
07:10at nag-evaluate ng kits na ito.
07:13Mahigit 95% po
07:15sa kanila ang nagsabing
07:16madaling gamitin ng kit,
07:18malinaw yung instruction
07:19at mabilis ang resulta.
07:21Kumpara sa mga karaniwang
07:23laboratory-based
07:24diagnostic po school.
07:26Ayun,
07:27paano po ba ito makukuha
07:28at paano po ba yung
07:29magiging proseso po
07:31ng pag-rollout po
07:32ng mga test kits po na ito?
07:36Ang mga kits po,
07:37ito ay kasalukuyang
07:38nasa pilot implementation stage
07:40pero kami po ay
07:42aktibong nakikipag-ungnayan
07:44sa DOH
07:45upang maipamahagi ito
07:47sa mga regional offices
07:49at local health units
07:50sa buong bansa.
07:51Sa panahon po
07:52ng implementasyon,
07:54libre po or subsidized
07:56pakadalasan yung paggamit
07:58at sinusuportahan po ito
07:59ng DOST,
08:01PCHRD.
08:02Pero,
08:02kung ito po ay
08:03bibilhin,
08:05ang isang box
08:06ay magkakalaga ng
08:08naglalaman po
08:10ng 12 test units
08:11and suggested cost po ay nasa
08:14about 4,100 kada bucks
08:16and hindi po,
08:19kumpara po sa RT-PCR,
08:21no, hindi pa around
08:223,000 to 5,000.
08:23So,
08:24ang plano po ay
08:26i-roll out ito
08:27sa pamagitan ng DOH
08:28sa tulong po
08:29ng centers
08:30for health development
08:31para sa,
08:33para maipagamahagi ito
08:35sa mga lugar na
08:35high risk
08:36or endemic.
08:37Bukod pa po rito
08:38ay maaari ring
08:39makipag-ungnayan
08:40sa
08:41Central Los Angeles State University
08:43para sa mga
08:43interasado
08:44lalo na sa mga
08:45LTUs
08:46na nais magkaroon
08:47ng access
08:48sa teknolohiyang ito.
08:50Ayun,
08:50napakaganda po nito ah,
08:52Doc Robbie,
08:53kasi
08:53maganda na
08:55makakatulong ito
08:56lalo na ngayon
08:57dahil,
08:57alam mo naman,
08:58palagi na lang
08:59alam mo ba,
09:00alam mo ba,
09:01alas,
09:01nagkaroon ako
09:02ng story about ito
09:03na isa sa mga
09:04pasyente
09:04ng Leptospirosis
09:06na matay.
09:07Kaya talaga
09:08important.
09:09So,
09:10maraming maraming
09:11salamat po ulit
09:12sa pagbabahagi po
09:13sa amin
09:14ang mahalaga
09:14informasyon
09:15patungkol po dito
09:16sa mga
09:17rapid on-site
09:18test kit
09:19na ito,
09:20Dr. Ruby
09:21Pagadiso
09:22para Gison
09:23Alili.
09:23Thank you,
09:24Doc!
09:24Thank you, Doc!
09:27Thank you very much!
