Silkworm Silk Secrets ; Life with Crocodiles | Born to Be Wild (Full Episode) - video Dailymotion

GMA Public Affairs

Aired (July 6, 2025): Did you know that silk from silkworms is among the most valuable fabrics in the world? What makes it so special?   Meanwhile, in Balabac, Palawan, there's a community that coexists with crocodiles every day. How do they do it?   Watch the full story in this episode of Born to Be Wild.

Transcript

00:00There are a lot of people in our hearts.

00:06Every colony may queen.

00:08One colony is one queen.

00:10Industria and kultura.

00:12They are the ones who have forgotten about the Ahas.

00:15When they lose their ala, they become an Afrodisiac.

00:18Their contribution to the world,

00:20it's possible to be among them.

00:23They are the ones who have reached their life span.

00:26Oh no! This must be a victim of trapping.

00:32Kaya ang kanilang presensya.

00:35Oh my God! Why a nakaga?

00:37Ang pakay naming makunan.

00:40Oh my God! Kita-kita!

00:44Napaka-fulfilling na makatulong at makapagbigay ng assistance.

00:48Habang nandito ang born,

00:50nandyan kami para mas lalong maintindihan nila

00:53kung bakit kailangan mag-exist itong mga wildlife.

01:03Sino ang mag-aakala na sa manipis na hibla

01:05mula sa laway ng uhut?

01:09Katumbas ang pinakamahal na seda sa buong mundo.

01:14Pero sa bawat hibla, buhay ang nakataya.

01:23Sa Kapangan Benguet,

01:26may tinig na naririnig.

01:33Kapag pinakinggan mo ng maiging,

01:35galing ito sa libo-libong silkworm.

01:41Sarap na sarap sila sa pagkain ng dahon ng Malberry.

01:44Ang isang ito, slowly but surely ang pagkahanap ng dahon.

01:57Bulag ang mga silkworm.

01:59Kaya umaasa sila sa amoy ng mga dahon ng Malberry.

02:03Sa loob ng tatlong linggo,

02:09wala silang ibang gagawin kundi kumain ang kumain.

02:20Wow! Sana all!

02:22Don't worry dahil mabilis ang kanilang panunaw.

02:25Lalo na't kailangan nila magpalakas para sa malaking isyo.

02:34Nakilala ko si Mang Joseph,

02:36nagaalaga ng mahigit tatlong libong silkworm sa kanyang bahay.

02:40Ito lang ang kinakain nila.

02:44Ito lang ang gusto nila.

02:45Ito lang ang gusto nila.

02:46Oo, wala nang iba.

02:47Yung Malberry pala.

02:49Magaspag yung ano.

02:50Parang isiis yung dahon ng isiis yung panglilis natin sa probinsya sa mga kaldero.

02:55Ito yung gustong kainin na natin yung mga laba.

02:57Ito lang ang kinakain nila.

02:59Wala nang iba.

03:00So, sa isang dahon,

03:01may kukupisa sila dun sa gilid.

03:03Ito, sa ganito na dahon,

03:04sa gilid ng dahon,

03:05kinakain nila isa-isa

03:07hanggang sa maubos nila yung buong dahon.

03:10Kaya makikita mo,

03:11yung isang ganitong dahon,

03:12sabi nila,

03:13three times a day sila magpakain.

03:16Galing daw ang mga silkworm

03:17sa Department of Science and Technology,

03:20Philippine Textile Research Institute

03:22o DOST-P3

03:24bilang kabuhayan.

03:27Babayaran namin ito

03:28yung silkworm

03:29ay pag-alolag kukun.

03:32Araw-araw niyang sinisiguro

03:34na hindi basa ang dahon

03:36na ipapakain sa silkworm.

03:37Kung basa yung dahon,

03:39magkasakit yung ano?

03:40Most likely because of fungal.

03:42O, fungal.

03:43Kasi yung change in color,

03:46kapag mataas nga naman yung moisture content

03:48nung pinapakain natin,

03:50it breeds the growth of fungi,

03:54which eventually affects them.

03:55So, kapag naapektuhan sila,

03:58umamatay.

03:59Kaya binibitin namin yung kapag...

04:03Pagbasa.

04:04Pagbasa.

04:05Pagbasa, ganun na lang.

04:06Ah, hanggang sa matuyo.

04:08400 pesos.

04:10Kada kilo ng kukun ang kita ni Mang Joseph.

04:13Ang ganitong karaming silkworm,

04:15maaari raw makabuo ng isang pure silk barong

04:18sa halagang 50,000 pesos.

04:21Kain dito, kain doon,

04:24yan ang buhay ng mga silkworm.

04:26Pero habang sila ay lumalaki,

04:29gumagawa sila ng kahangahangang bagay.

04:32Pagkatapos kasi ng tatlong linggong

04:35mala-eat all you can,

04:39unahan na sila sa paghahanap ng espasyo

04:45para gumawa ng kanilang kukun.

04:47Kamit ang tila laway na lumalabas sa kanilang spinnerets,

04:53ang orga na naglalabas ng silk,

04:57mas manipis pa raw ito sa buhok ng tao

05:00at posibleng kasing tibay ng alambre.

05:05Magpapaikot-ikot ang silkworm

05:08ng mahigit tatlong daang libong beses

05:11hanggang sa mabuo ang malasapot ng kukun.

05:15Buti na lang hindi sila mahiluhin

05:19para itong sapot ng gagamba

05:21na binabalot sa kanilang sarili.

05:25Ginagawa nila ito bilang proteksyon

05:27o takib sa mga predator.

05:31Mananatili siya doon hanggang dalawang linggo.

05:34Pagkatapos,

05:35magiging ganap na butterfly moth.

05:38Pero nakakalungkot,

05:40hindi na niya mararanasan ang magkapakpak

05:45dahil hindi maaaring maputol

05:47ang malasinulid na kukun.

05:54Kailangan na silang lutuin

05:55para makuka ang hipla ng seda o silk.

05:59Naririnig mo na na may laman sa loob.

06:01Ibig sabihin yung kukun,

06:03etong kukun na to,

06:04yung laman sa loob dried na rin.

06:06Dahil dry na siya,

06:07yung dating larva natin,

06:09ayun na,

06:10nasa loob na,

06:11nag-dry up na.

06:12Alam nyo ba,

06:13kapag hinimay-himay natin yan,

06:16na yung mga hibla tayo makukuha dyan eh,

06:18pag hinimay-himay nyo yung mga hibla na yan,

06:20kaya niyang umabot ng 800 to 1,500 meters.

06:26Isa't kalahating kilometro yung pinakamahaba.

06:29Karabing haba no,

06:30ginawa lang niya yun for 3 days.

06:33Dadalhin ang mga kukun sa processing machine

06:35para gawing silk fiber sa La Union.

06:38Yung mga kuku na nakuha natin sa Benguet,

06:39dadalhin niya dito eh,

06:40bababa dito sa La Union.

06:41Dalagay nila dito sa mga makina kagaya nito,

06:42at ibababa dyan na sa tubig para lumambot.

06:43Ito yung mga kuku na nakuha natin sa Benguet,

06:46dadalhin niya dito eh,

06:47bababa dito sa La Union.

06:49Dalagay nila dito sa mga makina kagaya nito,

06:51at ibababa dyan na sa tubig para lumambot.

06:54Ito yung mga natira,

06:56na mga hindi na nila makuha.

06:58Pag wala na sila makuha ng hibla,

06:59ito nila.

07:00Dahil sa loob niyan,

07:01naandyan yung pupa.

07:04So, ito yung mga pupa.

07:06So, dahil kinuha natin sila,

07:08hindi na nila na-complete yung life cycle nila.

07:13Ang daming proseso mula dun sa kukun,

07:20mula dun sa pagharvest natin.

07:24Pagkatapos,

07:25mano-mano itong hahabiin,

07:27hanggang sa maging tela.

07:35Nagsimula ang industriya ng silk sa China,

07:38limang libong taon na ang nakararaan.

07:40Imbis na sa wild ang mga silkworm noon,

07:44ginagawa itong domesticated o hawak na ng tao ang buhay nila.

07:51Hanggang ngayon,

07:52kinigilala pa rin ang ganitong industriya.

07:54Ito yung ngayon, yung nagawin nila bilang damit.

07:59Yung Pilipinas daw is one of the best producers of silk textile in the whole world.

08:06Kumpara sa mga plastic na sangkap ng ilang damit,

08:09mas environment friendly raw ito.

08:11Ang silkworm ang gumagawa ng silk which is a protein fiber.

08:16Ito ay hindi katulad ng polyester na hindi nade-degrade.

08:20Ang ating silk ay nade-degrade in time.

08:24Bukod sa paggawa ng seda,

08:26ginagamit din ang silk sa medisina

08:28gaya ng sinulid na gamit sa pagtahi ng sugat.

08:32Ang mga patay na view pa naman,

08:34pinag-aaralan pa kung paano magiging protein source o pagkaya ng tao.

08:40Habang pinagmamastad ko ang maliliit na nila lang na ito,

08:44napahanga ako sa kanilang abilidad.

08:46Lalo na sa sakripisyon na kailangan nilang gawin para makagawa ng silk fiber.

08:53Talagang that's incredible!

08:56Kaya sa bawat seda na ating suot,

08:59lagi nating isipin at pahalagahan

09:03ang mabusisi at masinsi na trabaho

09:06ng mga muntik nila lang.

09:16Sa Balabak, Palawan,

09:22tila may aninong palaging nakasunod sa mga dumaraang bangka.

09:36Ang ilog ng Rabor,

09:39hindi lang daw highway para sa mabangka.

09:41Kundi pati sa mga buhaya.

09:47Oh my God!

09:48Buhaya na ka!

09:49Naka ano siya?

09:50Nakabahan.

09:52Habang nila na kanil,

09:54hinahanap ko yung sapa.

09:55Ito yung nakita mo.

09:57Paglakad ko pa lang nilang gano'n.

10:00nakita ko na itong reptile.

10:01May stripes sa buntod.

10:02Like, oh my God!

10:04Siguro, akala na mga kasama ko nang nabibiro ko.

10:07This is it.

10:09Tunay.

10:10So maybe this is around 6 to 7 feet.

10:13It's a reptile.

10:14It's a striped so it's like, oh my God.

10:17I think I'm going to think that my friends are going to be able to do it.

10:21This is it tonight.

10:23So maybe this is around 6 to 7 feet.

10:28If I can't do that, I can't do that.

10:32I can't do that.

10:34Busog, but you have to do it.

10:37You have to do it.

10:38Ang diskarte, pagpapainit o basking.

10:44Kung sa tao, para lang silang nagpapapawis.

10:49Kaya ang ilang buhaya, sa init, nakabuka pa ang bibig.

10:54Pero mas madali raw magpalamig kung nakalublub sa ilog.

11:00Ang ilog ng rabor, sanktuaryo para sa mga buhaya.

11:04Panganib man para sa iba ang kanilang presensya.

11:10Pero sa mga taga-balabak, normal lang na makasabay at makita nila ang mga buhaya.

11:17Pagdating sa barangay, kabi-kabila ang babalak na aming nakikita.

11:26Maya-maya pa, isang buhaya ang bumungan sa amin.

11:30Ito dito, it's very near the screen.

11:36Kaya may mga signages doon na babala, may buhaya.

11:40May mga barbed wire na silang linagay.

11:43But that only shows na the community is coexisting with the crocodile

11:49with certain warning, dapat huwag pupunta dito sa area,

11:55lalong-lalo na yung mga bata.

11:57Ang buhaya mukhang mahiayin.

12:03Agad din itong bumaba at lumoblob sa ilog.

12:11Pero may isang malaking buhaya raw na nakunan na mukhang nakikipag-away.

12:17Siya, si Tim, kung tawagin ang mga taga rito.

12:33Naglagay kami ng camera trap sa paborito niyang pahingahan

12:36para makunan ang kanyang kilos.

12:39Ang buhayang si Tim, halos araw-araw raw nilang nakikita at tila lumalapit sa komunidad.

12:50May parte po na minsan natatakot rin po sila,

12:54pero parang normal na rin po sa kanila kasi kadalasan na po nandyan na po yan sila.

12:58Ayon kay Kiram, wala pang naitalang pag-atake sa kanilang barangay

13:04dahil hindi nila ito pinapakilaman.

13:07Pag sa amin pong mga tribong mulbog po, bawal po silang pasakitan po

13:13kasi po ang kasabihan po sa mulbog ay gumagante po.

13:18Bawa yan sila pag kinasaktan.

13:19Paniwala ng mga residente, lolo nila ang mga buhaya.

13:25Kaya ganun na lang ang respeto nila sa tuwing dumaraan nito sa ilog.

13:38Sa oras na wala si Tim sa kanyang pahingahan,

13:43susubukan namin maglagay ng camera trap para makunan ang pag-uugali ng buhaya.

13:49Dito daw, nagda-duck yung pinakamalaking crocodile si itim pong tawagin nila.

13:56So, nag-set up tayo.

13:59But imagine, I'm here for the territory of the saltwater crocodile.

14:05Nandyan lang siya, nakakatakot na nandito ko nakatungtong malayo sa bangka.

14:19Wow, this is really amazing.

14:24It can be scary kasi nandito kami sa gitna ng river kung saan inhabited siya by crocodiles.

14:34So, what we're doing is we're trying to spot for eye shines.

14:38Dahil pag nailawa natin yung mata nila, kumikislap din sila.

14:49Technically, pwede tayong sunggabin dito.

14:52Makalipas ang dalawang araw, pinalikan namin ang camera trap.

15:04Uy!

15:09Uy, yun!

15:11Ang haba, ang itim!

15:13Dumaan o ang haba!

15:19Lutang na lutang siya o.

15:21Sa isang online post na nag-viral, parehong buhaya rin daw ang nakita ng gurong si Melanie nitong Abril na tila nakikipag-aaway sa isa pang buhaya.

15:37Abang pawi sa robor, si Melanie nakapwesto pa malapit mismo sa tabi ng buhaya.

15:43Wag, please.

15:47Ika-away.

15:49Please.

15:49Okay, na nga, nakabigyan na.

15:52So, yung nakita naming video na pinost mo, that was really amazing, ano?

15:58Parang sobrang tabing-tabi mo yung crocodile dun sa robor.

16:03Yung makasalubong po na ganun, bihira naman po yung malalaki.

16:07Pero madalas po namin sila nakikita sa gilid.

16:10Pero yung ganun po kalapit, first time po yun.

16:15Nung nakita mo, ano yung nararamdaman mo nung binibidyo mo?

16:20Noong una po wala. Normal lang po na nakikita namin yung crocs. Normal lang. Parang usual lang.

16:26Pero noong sobrang lapit na, medyo kinabahan po kami ng konti kasi baka paluin yung bangka namin.

16:31Dati mas natatakot po ako pero ngayon natatakot pa rin pero hindi na po ganun.

16:35Sa araw-araw na pagtatagpo ng mga residente at buhaya, naging normal na lang sa kanila ang makakita ng buhaya.

16:44Pero ang mga buhaya, nag-aaway nga ba?

16:49Paliwanag ng isang wildlife biologist na si Rainier Manalo, nagliligawan umano ang mga ito.

16:57Pero kung mapapansin po natin, Doc, yung video na pinalabas itong nag-viral.

17:02Sa malayo pala, makikita natin dalawa yung crocodile.

17:05May isang malayo na parang female, kasi ito yung malaki.

17:09Maaring nag-mimate sila.

17:12Sa lugar kung saan malayang nakakagalaw ang mga buhaya ng malapit sa mga tao, may paalala ang mga eksperto.

17:20Noong nakita na lilay yung crocodile, yung medyo malaking crocodile,

17:24ang ginawa nung pump boat operator ay alos sinabayan niya pa.

17:30Maaring magkaroon ng problema kung nagulat yung buhaya.

17:33Hindi naman papunta sa kain lang kung magkakaroon sila ang gulatan.

17:36Maaring siguro nilang gawin, e pag nakita nila yung crocodile sa malayo,

17:40pwede na sila nilang mag-minor na o mag-slowdown na.

17:43Pero siyempre yung bangka naman, mahirap yung bawasan ng bilis kung talagang napabilis na yung takbo.

17:52Kailangan niya lang po na ilayo doon sa direksyon ng crocodile.

17:56Pwede kasi silang mahampas ng buntot nito.

18:03Bukod sa magagandang dagat ng Balabak,

18:06unti-unti rin itong nakikilala dahil sa mga buhaya.

18:10Kaya ang ilang turista, sabik na makakita nito sa wild.

18:15Karaming yan po talaga mga foreigner.

18:17Pag nakakita sila, ma'am, yun lang na wow, parang na-amaze na sila.

18:21Aminado ang mga bankero na delikado ito.

18:24At hindi pa aprobado ng lokal na gobyerno ang ganitong uri ng turismo.

18:28Alam naman namin bawal, ma'am. Delikado rin po kasi talaga.

18:32Pero pag nagre-request po yung guest, actually wala po niyo po makikita sa package yung crocodile watching sa itinerary namin.

18:39Pero minsan po kasi may mga guest tayo na nagpupumilit.

18:43Dahil sa dumaraming request, pinag-iisipan na rin ito ng otoridad.

18:48Nasa plano ba rin dito na mag-reate ng tourist attraction yung crocodile watching?

18:53Opo, nasa plano yan siya. Actually, pila-plano na rin talaga siya ng PCSD na mag-conduct ng training doon sa mga bootkeeper na mag-handle ng crocodile watching.

19:05Marami pang assessment na kailangan gawain para matuloy yung programa.

19:11Ilang dekada ang inilaan ng mga eksperto pati ng mga residente bago naiintindihan ang gawi at kahalagaan ng mga buhaya.

19:23Kumupa man ang bilang ng pag-atake nito, ang pagbubukas ng kanilang presensya sa turismo ay di biro.

19:32Lalo na't kaligtasan ng parehong tao at hayop ang nakasalalay rito.

19:40Maraming salamat sa panunod ng Born to be Wild.

19:43Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan, mag-subscribe na sa JMA Public Affairs YouTube Channel.

Silkworm Silk Secrets ; Life with Crocodiles | Born to Be Wild (Full Episode)

Category

Transcript

Recommended