Category
📚
LearningTranscript
00:00W grudniu 1949 roku Wielkie Imperium Stelina świętowało 70. urodziny swojego przywódcy.
00:26Moi rodzice zapamiętali huczne uroczystości, zatłoczone moskiewskie ulice i szczerą radość ludzi.
00:36Żaden inny przywódca w Rosji nie miał prawa do takiej gloryfikacji, aż do teraz.
00:45Nic nie było przesadą, by uczcić człowieka panującego nad dużą częścią Europy i nad 85 milionami jej mieszkańców.
01:16Żelazna kurtyna. Życie pod radziecką okupacją.
01:23Odcinek drugi. Rządy Stalina.
01:30Na urodzinach Stalina gośćmi honorowymi byli przywódcy bratnich krajów.
01:36Każdy chciał zbliżyć się do szefa, pokazać podziw i oddanie.
01:46Stalin był u szczytu potęgi. Kult jego osoby narzucono wszystkim zdominowanym narodom.
01:57Myślę, że potrzebowałam bohatera, wzorca do naśladowania.
02:05Tak przedstawiano mi Stalina, dlatego traktowałam go w ten sposób.
02:11Uczono nas jak dobry i delikatny jest nasz ojciec Stalin.
02:17W jakimś stopniu zastąpił mi tatę. Napisałam dla niego wiersz.
02:27Od Węgier po Niemcy wschodnie, wszystkie kraje bloku wschodniego starały się uczcić człowieka, który stał się dla nich ojcem ludu.
02:37Był wspaniałym przewodnikiem.
02:42To Stalin dbał, by nasze dzieci miały chleb w przedszkolu.
02:47Nasi poeci wytężali umysły prześcigając się w wymyślaniu hymnów na jego cześć.
02:53Stalin był wszędzie. Nie było przed nim ucieczki.
02:58Ci, którzy nie mogli tego znieść odreagowali, żartując.
03:06Dzień pierwszy, włączam radio, a tam Stalin.
03:10Dzień drugi, otwieram gazetę, a tam Stalin.
03:14Dzień pierwszy, włączam radio, a tam Stalin.
03:18Dzień drugi, otwieram gazetę, a tam Stalin.
03:22Dzień trzeci, otwieram okno, a tam plakat ze Stalinem.
03:26Dzień czwarty, boję się otworzyć konserwę.
03:36Aleja Stalina, autorstwa Kuby.
03:39Tą ulicą do miasta powrócił pokój,
03:43a miasto w ruinie leżało.
03:47I my w gruzach byliśmy, śmiertelnym zmęczeniem wyczerpani.
03:53Ale jak śmierci oddać się mamy, gdy Stalin za rękę nas ujmuje
03:59i nakazuje dumnie unieść głowę?
04:03Powiedzcie, jak zacząć Stalinowi dziękować?
04:06Naszej ulicy jego imię nadamy.
04:21Od Alei Stalina w Berlinie Wschodnim, po Plac Konstytucji w Warszawie,
04:26zawsze czuję się jak w Moskwie lub innym rosyjskim mieście.
04:30Stalin kazał budować setki niemal identycznych budynków.
04:35Najpierw w Związku Radzieckim, potem w całym swoim imperium.
04:42Nadal stoją jako pozostałości po jego rządach nad tą częścią świata.
04:48Idealne ucieleśnienie tak zwanego realizmu socjalistycznego,
04:53który był jedynym dozwolonym stylem.
04:56Socrealizm. Śmiano się z tego, nienawidzą do tego,
05:00ale nie dlatego, że to jest taka czy inna architektura,
05:05tylko dlatego, że to jest sowieckie, narzucone, prawda?
05:10Co różni przedstawicieli naturalizmu, impresjonizmu i socrealizmu?
05:16Naturalizm.
05:19Naturalizm.
05:21Co różni przedstawicieli naturalizmu, impresjonizmu i socrealizmu?
05:26Naturalista maluje to, co widzi.
05:29Impresjonista to, co czuje.
05:32Socrealista to, co mu każą.
05:40Stalin mówił artystom, co mają robić.
05:44Kazał architektom postawić Wielki Pałac Kultury i Nauki w Warszawie.
05:51Projekt w całości wspierał Związek Radziecki.
05:55Każdy etap kręcili filmowcy przysłani z Moskwy,
05:59by uwiecznić gigantyczną budowę prowadzoną przez bohaterskich robotników z ZSRR.
06:07Warszawiacy nazywali go Darem Stalina,
06:11choć oficjalna nazwa brzmiała Dar Narodu Radzieckiego dla Narodu Polskiego.
06:17Jednak nawet okazały Pałac Kultury to za mało, by uczcić rosyjskiego przywódcę.
06:24Podobnie jak w ZSRR, w krajach Bloku Wschodniego
06:28budowano lub przemianowywano miasta ku czci Stalina.
06:33W Niemczech Stalinstadt, a w Polsce Stalinogród.
06:38W Rumunii Orasul Stalin, w Bułgarii Stalin,
06:41a na Węgrzech budowano nawet miasto Stalinwarosz.
06:46Projekt powstał w ZSRR.
06:49Wielki plac budowy w radzieckim stylu.
06:52Miasto powstające na potrzeby huty stali.
06:58Miklosz Niri pracował tam całe życie.
07:02Zaczynał mając 15 lat jako praktykant spawacza,
07:06a odszedł jako inżynier, kierownik produkcji.
07:10To piękne, robiące wrażenie wejście zbudowano tak wielkie,
07:17bo w przeszłości pracowało tu 10 tysięcy osób.
07:23Malunek powyżej, po jednej stronie symbolizuje produkcję żelaza,
07:31a z drugiej rolnictwo w służbie robotników.
07:35Widać chleb i pszenicę.
07:38To miało łączyć życie na wsi z życiem w mieście.
07:42Zawiązała się przyjaźń między chłopami a robotnikami.
07:50Typowe wejście do fabryki w bloku wschodnim,
07:54gloryfikujące robotników jako budowniczych komunizmu.
07:58To ujęcia pokazujące okolice przedzwojenia.
08:02To ujęcia pokazujące okolice przed zbudowaniem Dunajowarosz.
08:08Wtedy były tu rozległe pola kukurydzy, winnice.
08:13To była wiejska okolica.
08:16Niedaleko leżało miasteczko Dunapentele.
08:22Miklosz mieszkał tu z matką i babcią, gdy rozpoczęła się budowa.
08:26Kiedy zaczęły się pierwsze prace, przyjechały setki ludzi,
08:33którzy postawili wielkie obozy pełne namiotów na terenie miasta.
08:39Często byli to przestępcy, rzezimieszki, zesłani do Stalinwarosz.
08:48Nocą nie można było wychodzić na ulicę, bo można było zostać zadźganym.
08:53Byli tu wtedy najróżniejsi ludzie.
08:58Wykorzystanie więźniów do pracy na budowach było powszechną praktyką w Związku Radzieckim.
09:06Cała fabryka powstała według planów sowieckich.
09:13Maszyny i całe wyposażenie zostało przywiezione z ZSRR.
09:21Po bokach maszyny widać wielki litery NKMZ, napisane cyrlicą.
09:31Oczywiście dostaliśmy tę maszynę od Rosjan.
09:35Robotnicy pracowali naokrągło. Fabrykę i miasto ukończono w zaledwie cztery lata.
09:42Muraże ciężko pracowali. Nosili własne ubrania, aż były zupełnie w strzępach.
09:51Nie mieli strojów roboczych.
09:56Pomimo tego pracowali z entuzjazmem.
10:02Było tam też dużo kobiet.
10:07Pracowały razem, po trzy, cztery, a czasem nawet po dziesięć.
10:14Bywało, że widziałem tam moją matkę albo babcię.
10:20Zawarto wiele małżeństw. Było wiele historii miłosnych.
10:31Ludzie się tu poznawali, pobierali. Ich dzieci chodziły do tej samej szkoły, co ja.
10:42Matka poznała tam mojego ojczyma.
10:50Te ujęcia dumnych robotnic mogły powstać tu, w Związku Radzieckim.
10:57Mówiono nam, że rewolucja z 1917 roku wyzwoliła kobiety i zrównała je z mężczyznami.
11:07Komunistyczna kobieta pracująca stała się ucieleśnieniem sukcesu systemu sowieckiego.
11:16Podobnie jak w innych sprawach, Europa Środkowa poszła za przykładem Wielkiego Brata.
11:24Już w 1952 roku wydano w Niemczech wschodnich film Losy kobiet.
11:31Odniósł ogromny sukces. Sprzedano ponad pięć milionów biletów.
11:38Ponad połowa światowej produkcji jest w rękach kobiet.
11:43W przeciwieństwie do Niemiec Zachodnich doświadczyłyśmy radykalnych zmian od 1945 roku.
11:52Budujemy nowe społeczeństwo. Pozostało wiele problemów do rozwiązania.
11:57Jeśli chcemy poprawić los niemieckich kobiet, potrzebujemy ustaw gwarantujących kobietom ich prawa.
12:05Ustawowej ochrony matek i dzieci.
12:09Żyjemy w czasach wielkiej przemiany społecznej.
12:13Każdego dnia idziemy naprzód ku postępowi.
12:17W książce Kobieta i socjalizm August Bebel pisze
12:22Ludzkość nie może być wyzwolona bez emancypacji kobiet.
12:27Byłyśmy potrzebne jako robotnicy.
12:32Wielu mężczyzn pracowało w tajnych służbach i w bezpiece.
12:35Aparat administracyjny był potężnych rozmiarów.
12:42Mając 14 lat Gisela rozpoczęła naukę zawodu maszynistki.
12:47Natychmiast zatrudniono ją na dworcu głównym w Berlinie Wschodnim.
12:52Samotna kobieta mogła z łatwością szybko znaleźć pracę.
13:00Otrzymywało się wsparcie i pełną opiekę nad dziećmi.
13:06Były przedszkola i żłobki dla samotnych matek.
13:10Czynne cały tydzień, również w weekendy.
13:14Gdyby nie to nie mogłabym pracować.
13:22Gdy skończyłam 18 lat i mogłam już wyjść za mąż
13:27od razu to zrobiłam, jeszcze w grudniu.
13:32Kilka lat później zrozumiałam, że wciąż zmagam się z tymi samymi problemami.
13:39Separacje w NRD łatwo było dostać, w szczególności kobietom.
13:44Rozwody nie były drogie, koszt był zależny od dochodu.
13:49Znowu było się panną lub kawalerem.
13:54W miejscach publicznych kobiety i mężczyźni byli sobie równi.
14:00Ale w domach nic się nie zmieniło, nie nastąpiła rewolucja.
14:05Zakupy, sprzątanie i gotowanie były dodatkowymi obowiązkami po pracy.
14:12Ale w tamtych czasach kobiety były szczęśliwe, że mogą żyć w pokoju,
14:19imprezować i dobrze się bawić.
14:23W Berlinie wierzono w lepszą przyszłość.
14:27Zimą 1950 roku Młoda Niemiecka Republika Demokratyczna
14:32nie była już sowiecką strefą okupacyjną.
14:36Niemcy wschodnie miały własny rząd, ministerstwa i władze lokalne.
14:42Moskwa zezwoliła nowemu państwu sformować armię, wywiad i policję
14:48oraz oddała kontrolę nad obozami i więzieniami.
14:55To nasze zdjęcie po opuszczeniu obozu.
14:59Musiało minąć trochę czasu, bo nie wyglądamy już na zagłodzone.
15:05Barbary Kirschner i jej matkę zwolniono po czterech latach
15:10przetrzymywania bez procesu.
15:13Dla mnie wyzwolenie rozpoczęło się, gdy dali mi ubrania.
15:18Dostałam parę butów rosyjskich, filsowanych oraz płaszcz.
15:24Miałyśmy bilet do stacji Berlin-Schunberg na kolej miejską S-Bahn.
15:30Pierwszy raz widziałam klatkę schodową, a na stacji było wiele schodów.
15:35Wszystko było dla mnie nowe.
15:37Miałam chodzić po schodach na moich chwiejnych nóżkach,
15:40a dotąd chodziłam jedynie latem wokół baraków.
15:43Nie byłam do tego przyzwyczajona.
15:48Matka prowadziła mnie od domu do domu.
15:52Pierwszy raz widziałam domy. Bałam się ludzi w samochodach.
15:57Dotarłyśmy do miejsca, gdzie nadal mieszkali dziadkowie.
16:02Otworzyli drzwi i na progu zobaczyli synową z wnuczką.
16:13Wiele osób, takich jak Barbara i jej matka,
16:16przetrzymywanych bez procesu, zostało zwolnionych,
16:19gdy więzienia znalazły się pod zarządem NRD.
16:23Więźniowie skazani przez Sowietów również spodziewali się zwolnienia.
16:28Tak było w przypadku Jochena Sterna,
16:31odbywającego karę 20 lat pozbawienia wolności.
16:35Byliśmy pełni nadziei.
16:37Mogliśmy teraz powiedzieć ludowej policji, co się stało.
16:40Że wszyscy zasadniczo byliśmy niewinni.
16:44Niestety myliliśmy się.
16:48Dla nich byliśmy najgorszymi przestępcami w nowej NRD.
16:55Z okien krzyczeliśmy, że jesteśmy niewinni i powiadomimy ONZ.
17:03Bardzo hałasowaliśmy.
17:05Ale policja ludowa była przygotowana na niespodzianki.
17:11Nagle na korytarze wdarły się setki funkcjonariuszy.
17:16Było wielu rannych.
17:19Lała się krew.
17:22Dwa czy trzy dni później otworzyły się drzwi.
17:30Wszedł rosyjski pułkownik
17:33i powiedział łamanym niemieckim.
17:40Wy? Wy macie jakieś skargi? Opowiedzcie.
17:46Powiedzieliśmy, że lepiej nam się żyło pod rosyjskim butem niż pod niemieckim.
17:52Pułkownik promieniał.
17:54Oczywiście, że wszystko, co rosyjskie jest lepsze.
17:58Niebywałe, typowy Rosjanin.
18:00Ale to wyszło nam na dobre.
18:06W ten sposób ZSRR rządziło bratnymi krajami.
18:10Oficjalnie Sowieci się wycofali,
18:13ale w rzeczywistości ich doradcy nadzorowali całą administrację.
18:17Na Węgrzech nie było potrzeby korzystania z pomocy NKWD.
18:22Komunistyczny przywódca Matias Rakosi,
18:26najwierniejszy uczeń Stalina, sam zorganizował czystki.
18:31Podejrzany był każdy, kto nie popierał co do joty jego polityki.
18:37Na Węgrzech są trzy rodzaje ludzi.
18:40Byli więźniowie, obecni więźniowie i przyszli więźniowie.
18:49Podobno Stalin powiedział Matiasowi Rakosiemu,
18:53że Węgry są krajem religijnym
18:57i nie jest to powód do dumy.
19:03Węgry są zbyt religijne, tak powiedział.
19:07Kiedy Rakosi wrócił z Moskwy postanowił położyć temu kres.
19:16Każde słowo Stalina było rozkazem.
19:20Pierwszą ofiarą Rakosiego był kardynał Mindzenty,
19:23popularny przywódca kościoła katolickiego.
19:27Oskarżono go o zdradę, spisek i brak szacunku dla reżimu.
19:32Torturowano i skazano na dożywocie.
19:35Tak zaczęła się wielka czystka pośród duchowieństwa
19:39i zwykłych wierzących.
19:43O poranku 25 czerwca 1950 roku
19:48AVH, policja polityczna, najechała na klasztor Franciszkanów.
19:53Wójhadwan.
19:56Właśnie kończyła się msza.
19:59Duchowni nie chcieli przepychanek,
20:02ale policja miała już listę osób do aresztowania.
20:06Obejmowała ludzi, których nawet nie było na mszy.
20:10Ojciec był przesiedleńcem,
20:13miał dokumenty potwierdzające, że go tam nie było,
20:16a mimo to znalazł się na liście.
20:2027 czerwca były imieniny Laszlo
20:25i rocznica ślubu rodziców.
20:29Gdy przyjechało AVH, stół był już nakryty.
20:33Kiedy weszli do domu,
20:36jeden z nich zerwał obrót ze wszystkimi nakryciami
20:39i nazwał nas burżujami.
20:42Powiedzieli, że zabierają ojca na przesłuchanie.
20:45Tamte chwile wyryły się w mojej pamięci jak fotografie.
20:50Ojciec przerzucił kurtkę przez ramię
20:53i powiedział, że niedługo wróci.
20:56Zobaczyłyśmy go dopiero trzy lata później.
20:59Zostałam sama z mamą i trzyletnim bratem.
21:03Miałam osiem lat.
21:07Jej ojca zesłano do obozu pracy.
21:10Zgodnie z zasadami gułagu rodzina Pirożki,
21:13ona, jej matka i młodszy brat również zostali aresztowani.
21:18Umieścili nas w czymś przypominającym zagrodę dla owiec.
21:24Musieliśmy przynieść sobie słomę,
21:28na której spalibyśmy, gdyby nie atakowały nas szczury,
21:33bo weszliśmy na ich terytorium.
21:36Pamiętam, że gdy zabierali matkę do pracy,
21:39zabroniła mi spać, bo szczury odgryzą mojemu bratuszy.
21:45W obliczu represji Kościół starał się znaleźć wspólny język z władzami
21:51i wymyślił nową teologię.
21:54Socjalizm jest bardzo bliski, jeżeli nie tożsamy z Ewangelią.
21:59Socjalizm jest nam bliższy niż przeszły kapitalizm.
22:04Socjalizm opiera się na sprawiedliwości społecznej
22:07i ceni ludzkość ponad wszystko.
22:15Wychwalanie socjalizmu nie wystarczyło.
22:19Po kilku miesiącach czystek cały Kler został wezwany do parlamentu,
22:24by przysiąc wierność reżimowi.
22:28Zrobię wszystko, co w mojej mocy,
22:31by promować wzmacnianie i rozwój Węgierskiej Republiki Ludowej.
22:45Mimo wysiłków duchowieństwa Kościół Katolicki był pod ścisłym nadzorem państwa,
22:51podobnie jak wszystkie religie w bloku wschodnim.
22:55Jeśli widziano pracownika państwowego,
22:59wychodzącego z kościoła,
23:03to informatorzy donosili o tym partyjnemu sekretarzowi,
23:08a taki pracownik otrzymywał nagane lub był zwalniany z pracy.
23:17Był na przykład przewodniczący rady.
23:21Zmarła mu żona.
23:24Miała religijny pogrzeb w kościele.
23:27Później go zwolniono.
23:31Śluby kościelne były źle widziane.
23:35Rząd promował ceremonię cywilną.
23:38By wziąć ślub kościelny trzeba było znaleźć parafię,
23:41gdzie nikt nie znał nupturientów.
23:45Rano pojechaliśmy pociągiem.
23:48Najpierw byliśmy w ratuszu, gdzie wzięliśmy ślub cywilny.
23:54Potem udaliśmy się do kościoła.
23:58Ślubu udzielił nam mój szwagier.
24:01Następnie wróciliśmy pociągiem do domu.
24:07Nie było przyjęcia restauracji, fotografa.
24:14Małżeństwo zawarliśmy skromnie,
24:17ale nasze wspólne życie było przez to jeszcze piękniejsze.
24:24W Polsce, najbardziej katolickim kraju Europy Środkowej,
24:28kościół spotkał ten sam los.
24:30Rząd zamknął szpitale i kliniki prowadzone przez kościół.
24:34Zakazał nauczania katechizmu w szkołach i aresztował księży.
24:40W szkole początkowo jeszcze w 1948-1949 roku
24:44jeszcze była nawet religia i przychodził ksiądz,
24:48który coś wykładał, a potem tego księdza aresztowano.
24:51A nam zakazano modlitwy przed początkiem lekcji.
24:55No to przez złośliwość po prostu.
24:57Myśmy na początku lekcji wstawali i ruszali ustami bezszelestnie,
25:01co rozścieczało tych nauczycieli.
25:03I oni krzyczeli usiąść, usiąść, a myśmy nie siadali,
25:07bo kończyliśmy tę modlitwę.
25:09Oczywiście nie była to szczera modlitwa,
25:11ale była to manifestacja, tak na złość,
25:13bośmy lubili tego, kto był prześladowany.
25:16Uczęszczanie do kościoła w krajach bloku wschodniego
25:20stało się formą oporu i wyrażenia sprzeciwu, przeciwko reżimowi.
25:26Duchowieństwo żyło na marginesie systemu.
25:31Jednak Joachim Gauck, przyszły prezydent Zjednoczonych Niemiec,
25:36postanowił zostać pastorem.
25:39Kiedy jest się w opozycji,
25:41do reżimu potrzeba czegoś, co da wewnętrzne oparcie.
25:46Ludzie potrzebują rdzenia, by znaleźć wewnętrzny spokój.
25:51W dzieciństwie nie pomyślałbym, że zostanę pastorem.
25:55Nie czułem się święty.
25:57Kochałem sport, dziewczyny i głośną muzykę.
26:01Nie przypuszczałem, że dołączę do kościoła i to jako pastor,
26:05ale bardzo chciałem studiować coś innego, niż chcieli leniwi.
26:10W tamtym czasie rząd robił wszystko, by sekularyzować społeczeństwo.
26:15Boże Narodzenie stawało się świeckie i obchodzone jako ucztenie końca roku.
26:21Dla mnie w Związku Radzieckim Boże Narodzenie było zakazane.
26:26Władze zostawiły nam Nowy Rok, a świętego Mikołaja zastąpił dziadek Mróz.
26:32Władze zostawiły nam Nowy Rok, a świętego Mikołaja zastąpił dziadek Mróz.
26:36A świętego Mikołaja zastąpił dziadek Mróz.
26:39Przynajmniej nadal przynosił prezenty.
26:45Komuniści zawłaszczyli nie tylko świętego Mikołaja, ale i organizacje harcerskie.
26:52Zupełnie jak po rewolucji, przywłaszczyli je sobie, zmieniając im ideologie i nazwy.
27:00Zostałem członkiem bardzo starego stowarzyszenia harcerskiego w północnej części Budapesztu,
27:08które nadal istniało w 1947 roku.
27:13Zostało znacjonalizowane. Wszystkich przeniesiono do organizacji pionierów.
27:19Z automatu staliśmy się pionierami.
27:22Według rewolucyjnej ideologii trzeba kształtować młodzież, by stworzyć nową rasę ludzi.
27:29Budowniczych komunizmu.
27:35W szkole podstawowej, kiedy miałam 9 lat, uroczyście wręczano nam czerwone chusty pionierów.
27:43Nikt nie pytał, czy chce się do nich przynależeć.
27:46Nie mieliśmy wyboru.
27:47Byliśmy za młodzi, by rozumieć komunistyczne hasła, które musieliśmy powtarzać.
27:54Dla wielu z nas była to zabawa.
28:01Zapisałem się nawet do pionierów kolejnictwa, bo na śniadanie dawali chleb z masłem i kakao.
28:10Bez wahania zostałem pionierem.
28:12Nawet jeśli uważałem przywódców organizacji za diabły wcielone.
28:22Pamiętam obozy pionierskie nad Balatonem.
28:26Jeździliśmy tam każdego lata.
28:30To było wspaniałe.
28:32Mieliśmy prawdziwe obozy ze społecznością, z drużynami.
28:37Były różne wspólne zajęcia i gry.
28:53Oczywiście po powrocie do szkoły jako mali pionierzy znaliśmy piosenki i maszerowaliśmy w paradach.
29:00Cieszyliśmy się, że jesteśmy starsi.
29:03Zawsze były jakieś uroczystości z tej czy innej okazji.
29:09To była radosna część codzienności.
29:12Miało to wtedy swój zrozumiały urok i czar.
29:34Była drużynową.
29:38Przez długi czas przewodziłam drużynie w pionierach.
29:42Organizacje uwielbiały i dzieci i dorośli.
29:46Robiliśmy to z radością.
29:49Nie było w tym ani krzty polityki.
29:52Nie chcieliśmy jej tam.
29:56Pionierzy, naprzód marsz!
29:59Pionierzy, wolni od polityki!
30:01Pionierzy, wolni od polityki!
30:04U nas nie było żadnej organizacji publicznej, która nie byłaby polityczna.
30:08Jako dzieci musieliśmy być zgrupowani, by nas kontrolowano i indoktrynowano.
30:13Nawet poprzez zabawę.
30:18Trzeba było wyrecytować przysięgę lojalności wobec kraju.
30:27Obiecywało się mówić prawdę.
30:29Szanować rodziców.
30:32Wykonywać obowiązki.
30:35Tak, wykonywać obowiązki, to i tamto.
30:38Oraz wierność wobec ojczyzny.
30:43Każdy pionier musiał przysiąc, że będzie stał na straży socjalistycznych wartości i ojczyzny.
30:50Podczas zimnej wojny były dwa obozy.
30:53Obóz imperialistów i obóz pokojowy.
30:56My byliśmy w pokojowym.
31:00W takiej atmosferze ideologicznej się urodziłem.
31:09Myślę, że każde dziecko rozumiało, że świat jest podzielony na dwa obozy,
31:15a my musimy walczyć o sowiecki socjalizm przeciwko imperializmowi.
31:21Pionier rozumiał to od dzieciństwa.
31:25Mieliśmy też zabawy paramilitarne.
31:27Zawody między patrolami.
31:32To w zasadzie były ćwiczenia poligonowe.
31:36Biegi na orientację po lesie.
31:42Uczyliśmy się przykładowo używania kompasu.
31:46Lubiłem to.
31:48Był też trening wzmacniający siłę.
31:52Musieliśmy rzucać granatami.
31:57Wielu z nas miało problem z podniesieniem półtora kilogramowego granatu,
32:02ale ćwiczyliśmy rzucanie na wypadek wybuchu wojny.
32:09Przynależność do pionierów była pierwszym krokiem.
32:13Około czternastego roku życia dołączało się do komunistycznej młodzieży.
32:18Ci młodzi ludzie byli nadzieją i wizytówką reżimu.
32:22Najlepszymi przedstawicielami ludu według oficjalnej propagandy.
32:26Rzeczywistość była zgoła inna.
32:31Kiedy rozpocząłem liceum automatycznie dołączyłem do młodzieży komunistycznej.
32:36Wszyscy bez wyjątku byli członkami.
32:39Intelektualiści, chłopi, robotnicy, ludzie ze wszystkich środowisk.
32:44Nawet najbiedniejszych brano z automatu.
32:49To wszystko było jednym wielkim kłamstwem.
32:52Młodzi dołączali do młodzieży komunistycznej.
32:56Nie z entuzjazmu względem komunizmu.
32:59Chcieli zrobić karierę, móc studiować.
33:02Nie wystarczało być najlepszym w klasie.
33:07Pewna dziewczyna mając 18 lat zdała maturę z najlepszymi wynikami.
33:14Złożyła papiery na medycynę, ale odrzucono ją.
33:17Nie należała do wolnej młodzieży niemieckiej.
33:22Odmowy nie uzasadniono, ale wiedziała czemu nie została przyjęta.
33:28Rząd polegał na młodzieży komunistycznej
33:31mającej być siłą napędową głównych kampanii politycznych.
33:35Zaczynając od najważniejszej – kolektywizacji ziemi.
33:42Przemysłu znacjonalizowano pod koniec XX wieku.
33:45Teraz przyszła pora na rolnictwo.
33:48Powstały kolektywne gospodarstwa rolne – kołchozy.
33:54Mieliśmy udać się na wieś, by przekonać rolników
33:58do przystąpienia do spółdzielni rolniczych.
34:02Było to więc członkostwo przymusowe.
34:07W ruch poszła ogromna machina propagandowa.
34:11Każda wieś miała swój dom.
34:13Każda wieś miała prawo do wizyty przedstawicieli rządu,
34:17którzy mieli przekonać chłopów do oddania ziemi, narzędzi
34:21i wspólnej produkcji.
34:24Taka w tamtym czasie polityka nastawienie,
34:28żeby skolektywizować.
34:33Henryk Dąbkowski mieszka tu od zawsze.
34:37Gospodarstwo jest w rękach jego rodziny od niemal 200 lat.
34:44Podczas kolektywizacji, mimo nacisków,
34:49on i jego rodzice odmówili dołączenia do spółdzielni.
34:57Była taka nagonka na tle zdrowiejszych gospodarzy,
35:03żeby się łączyli w tzw. spółdzielnie produkcyjne,
35:07żeby zakładali, tak jak w wersji, ile jest dwudziestu czy iluś,
35:10wspólne gospodarstwo.
35:16Ci, którzy przystąpili, uwierzyli w obietnicę modernizacji.
35:21Lżejsza praca, obfitsze plony, lepsze życie.
35:27Była agitacja, to ja jeszcze pamiętam jako dziecko,
35:33że była agitacja za tymi właśnie kołchozami w latach 50.
35:38Że to się nie nadaje na gruncie polskim
35:42i dlatego ci chłopi nawet we wsi to nie chcieli po prostu.
35:50Wielu nie rozumiało, dlaczego ma oddać swoją ziemię, bydło,
35:55majątek należący do ich rodzin od pokoleń.
35:59Polacy i Węgrzy, bezpośredni sąsiedzi ZSRR,
36:03byli przerażeni sowiecką kolektywizacją
36:06i doświadczeniem wielkiego głodu, jak ten sprzed wojny,
36:10który zdziesiątkował wsie w Ukrainie.
36:19Był jeden rolnik, który za nic nie chciał dołączyć do spółdzielni.
36:25Tym, którzy odmawiali, groziło więzienie.
36:29W końcu zabrali go do ratusza, gdzie albo podpisze zgodę,
36:33albo pójdzie za kraty.
36:37Ostatecznie podpisał.
36:40Potem byli Kułacy.
36:43Kułak to termin pochodzący z ZSRR, oznaczający bogatego chłopa,
36:47czyli wroga ludu.
36:49Słowo to weszło do języków krajów Europy Środkowej.
36:55Każdy, kto miał 15 do 20 hektarów ziemi rolnej,
36:59był nazywany Kułakiem.
37:01To znaczyło, że trzeba im odebrać wszystkie plony,
37:07opróżnić spichlerz i zabrać całą pszenicę.
37:14Zostawiano im minimum niezbędne do przeżycia.
37:20Albo zabierano do więzienia.
37:25Kułacy stawili opór.
37:26W Polsce udało im się pozostać poza spółdzielniami,
37:30ale musieli za to płacić.
37:32Państwowi urzędnicy zabierali im minimum 1 trzecią produkcji.
37:38Te obowiązki były tak duże dla tych rolników,
37:43że nie sposób było ich tam spełnić.
37:48Przyjeżdżały tak zwane ekipy na wieś, właśnie ciężarówkami,
37:53ale jeżeli w jednym końcu wsi się taka ekipa pojawiała,
37:59to się błyskawicznie roznosiło po całej wsi pocztą pantoflową
38:05i ludzie uciekali, gdzie się dało.
38:07Wiem, że tam właśnie koło moich rodziców niedaleko
38:12były takie leje po bombach, były takie wzgórze
38:16i ludzie tam się chowali z dobytkiem,
38:18bo jeżeli czegoś się nie schowało, to zabierali.
38:30Mówili, że byli siłą zmuszani do zachowania milczenia
38:35i spełniania oczekiwań Partii Komunistycznej.
38:43Ludzie byli zrezygnowani, bo nie mieli żadnego wyboru.
38:49Musieli robić to, co im kazali komuniści.
38:54Mieli się zamknąć i wykonywać swoją pracę.
39:05Na wsi wszyscy szybko zrozumieli, że poza Partią Komunistyczną
39:10nie ma szans na spokojne życie.
39:13Lepiej było dołączyć, nawet jeśli nie było się marksistą.
39:19Prosty chłop chciał dołączyć do Partii Komunistycznej.
39:25Pytają go na spotkaniu.
39:28Jakie macie poglądy polityczne?
39:31Takie jak w gazecie partyjnej.
39:34Zawsze? Tak.
39:37A własne zdanie czasem macie?
39:41Mam, ale zdecydowanie się z nim nie zgadzam.
39:45Zebrania, ogólne wiejskie zebrania były ogólnie
39:50i po prostu proponowali nieraz ze strony.
39:54Także niektórzy dla korzyści wstępowali.
39:58Nie jako ideolog, że wierzył, że to wszystko jest słuszne i dobre.
40:04Tylko po prostu, aha, wstąpię do partii,
40:08to jakieś stanowisko łatwiej zdobędę.
40:11Czy syn do szkoły się dostanie lepszy.
40:16Wszyscy tak robili.
40:19Było zwykłe życie oraz jego propagandowy obraz.
40:23Coraz bardziej oderwane od rzeczywistości.
40:27Socjalistyczny model gospodarowania
40:30i udane zbiory w pierwszym roku planu pięcioletniego
40:33oznaczają, że początek żniw to czas świętowania.
40:37Traktorzyści i traktory są symbolami nowego, łatwiejszego
40:41mechanizacji życia chłopów.
40:45W całej Europie Środkowej i ZSRR
40:49wiadomości powstawały według identycznego scenariusza.
40:53Z tym samym komentarzem w siermiężnym języku.
40:57Ciężka praca chłopów i udane zbiory
41:01przyczyniają się do walki partii o pokój.
41:05Kroniki filmowe stały się serią reklam
41:08promujących jedynie politykę partii.
41:15Na Węgrzech media wychwalały wprowadzony przez Rakosiego
41:19obowiązkowy podatek nazwany
41:22dobrowolnymi pożyczkami dla pokoju.
41:26Zacząłem nauczać w 1950 roku.
41:30Wszyscy pracujący lub nie musieli inwestować
41:34w obligacje rządowe przez okres trzech lat.
41:38Potrącano je z pensji,
41:42ale państwo twierdziło, że wykupi obligacje.
41:46I rzeczywiście wypłacili,
41:50ale po dziesięciu latach i według wartości w momencie zakupu.
41:57Czasami było i tak,
42:01że przychodził ktoś z przełożonych z partii i pytał
42:04ile chcę zainwestować.
42:08Nie miałem na to wpływu.
42:12Już mieli zapisane, ile mam oddać z pensji.
42:19Na początku zarabiałem 500 forintów miesięcznie,
42:23z czego 100 było odliczanych właśnie na ten cel.
42:28Nawet później, gdy moja pensja wzrosła do 1000 forintów,
42:31jedna czwarta była przeznaczana na rządowe obligacje.
42:35To było obowiązkowe.
42:39Jak pieniądze ze skromnych pensji Sandora i Lenki Belli
42:43miały chronić pokój na świecie?
42:47Nikt nie wiedział.
42:51Jedno było pewne, co podkreślały media,
42:55że blok komunistyczny był zagrożony.
42:58Zachodnie kapitalistyczne kraje
43:02sprzeciwiały się Związkowi Radzieckiemu.
43:06Chciały kontrolować kraje wyzwolone przez Armię Czerwoną
43:10i zwrócić je przeciwko ZSRR.
43:14Zasadniczo o tym myśleli.
43:18Zachodni imperialiści chcieli obalić socjalizm.
43:28W odpowiedzi na kapitalistyczną agresję
43:32ZSRR utworzył Międzynarodowy Ruch Pokojowy
43:36i sprowadzał komunistów z całego świata
43:40na coroczne kongresy w różnych miastach bloku sowieckiego.
43:44Uczestnicy mieli pokazać
43:48międzynarodowej opinii publicznej,
43:52że ZSRR przewodzi w zmaganiach pacyfistów.
43:55I w walce o pokój Stalin prowadzi walkę.
43:59Stalin zawsze zwycięża.
44:03Stalin jest najsilniejszy.
44:07Stalin jest kochany przez ludzi.
44:11Jego żołnierze są wszędzie.
44:15Stalin wygrał wojnę.
44:19Teraz był gwarantem pokoju.
44:22Europejczycy potrzebowali pokoju,
44:26by powrócić do normalnego życia,
44:30zapomnieć o śmierci i obozach zagłady.
44:34Było to szczególnie ważne dla Żydów,
44:38którzy wrócili do domów.
44:42Pośród powracających była rodzina Belli-Schwarzman.
44:46Osiedlili się na Śląsku.
44:50Była to żydowska instytucja odrodzona po wojnie.
44:57Było Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce.
45:01Oczywiście była to organizacja kontrolowana
45:05przez władze, przez komunistów,
45:09ale jednocześnie to było miejsce życia społecznego,
45:14kulturalnego, bardzo bogatego.
45:17Ocaleni robili wszystko,
45:21by odbudować życie społeczności po tragedii Holokaustu.
45:25Każdego roku, od zakończenia wojny,
45:29Żydzi i nie tylko upamiętniali powstanie w getcie warszawskim.
45:41To, co się działo pod pomnikiem,
45:44to to, co wysięło chyba w 1948 czy 1949 roku,
45:48trudno sobie wyobrazić większe tłumy.
45:52To było morze ludzi, którzy przyszli właściwie opłakiwać
45:56tych, którzy zginęli i mieli nadzieję,
46:00że sama ta obecność wspólna,
46:04stosunkowo jednak liczna mimo wojny,
46:08że jakoś spowoduje bezpieczne życie.
46:15Komunistyczny rząd postanowił pokazać,
46:19że zbrodnie przeciw Żydom będą karane,
46:23tak jak wszystkie zbrodnie nazistów.
46:27W listopadzie 1947 roku w Krakowie polski rząd,
46:31za zgodą Stalina, przeprowadził publiczny proces
46:3540 pracowników Auschwitz.
46:39Pierwszy raz sądzono zarówno strażników,
46:42jak i więźniów.
46:46Wśród oskarżonych była Maria Mandl,
46:50kierowniczka obozu kobiecego w Birkenau
46:54oraz jeden z ostatnich komendantów Auschwitz,
46:58Artur Liebenhenschel.
47:02Sąd wydał 23 wyroki śmierci i 16 wyroków więzienia.
47:06Również w ZSRR Żydzi czuli się chronieni przez państwo.
47:10W pierwszych dniach ataku nazistów w 1941 roku
47:14Stalin utworzył Żydowski Komitet Antyfaszystowski,
47:18by zabiegać o pomoc od krajów zachodnich.
47:22Wśród członków byli intelektualiści,
47:26tacy jak reżyser filmowy Eisenstein i pisarz Ilja Ehrenburg.
47:30Przewodniczącym był reżyser teatralny Mikoels.
47:34Z Wolnego Związku Radzieckiego zwracam się do Was,
47:37Żydzi tego świata.
47:41Pewien jestem, że będziecie na czele walki.
47:45Niech wszyscy ludzie zostaną wyzwoleni.
47:49Śmierć faszyzmowi!
47:53Kiedy pokonano nazistów, Stalin nie potrzebował już komitetu.
47:57W obliczu zimnej wojny podejrzewał członków o sympatie
48:01bardziej żydowskiej niż radzieckie.
48:05W styczniu 1948 Mikoels został zamordowany przez tajne służby,
48:11a członków komitetu aresztowano.
48:15Trzynastu z nich stracono jednej nocy.
48:19Tak rozpoczęła się kampania Kremla przeciwko Żydom,
48:23których oskarżono o bycie kosmopolitami.
48:27Zaczął się nacisk ze strony Związku Radzieckiego,
48:30żeby likwidować miejsca nauczania jidysz,
48:34ponieważ to jest przejaw nacjonalizmu,
48:38niezdrowego nacjonalizmu, a jak wiadomo,
48:42popierany był internacjonalizm.
48:46Był to początek wielkiej czystki, w której braterskie kraje
48:50musiały wziąć udział, ujawnić zdrajców
48:54na najwyższych szczeblach władzy.
48:56Polowanie nawrogów ludu trwało na Węgrzech, w Bułgarii, w Polsce.
49:01Ale najważniejszy proces odbył się w Czechosłowacji.
49:05W Pradze w listopadzie 1952 roku
49:09czternastu funkcjonariuszy Partii Komunistycznej stanęło przed sądem.
49:13Sekretarz generalny partii Rudolf Slanski,
49:17minister spraw zagranicznych, siedmiu wiceministrów.
49:21Prokurator generalny oskarża przywódców
49:24antypaństwowego ośrodka spiskowego kierowanego przez Rudolfa Slanskiego.
49:29Gdy ludzie sprzeciwiali się syjonistom,
49:33oni ostrzegali przed antysemityzmem, by ukryć, że promują
49:37interesy klasowe żydowskiej burżuazji oraz powiązania
49:41przez światowy syjonizm z amerykańskim imperializmem.
49:45Zupełnie jak na moskiewskich procesach z lat trzydziestych.
49:49Wszyscy oskarżeni przyznali się przed kamerami
49:52do sfabrykowanych zbrodni.
49:56Popełniłem przestępstwo przeciwko interesom narodu czechosłowackiego.
50:01Dlatego stoję dziś przed obliczem czechosłowackiego
50:05Trybunału Demokratycznego i Ludowego.
50:10Jako wspólnik Rudolfa Slanskiego
50:14i burżuazyjny żydowski nacjonalista
50:18uczestniczyłem we wrogich akcjach
50:22w wojnie zjednoczone przez brytyjskich imperialistów
50:26i ich agentów, Izraelczyków dowodzonych przez Ben-Guriona.
50:31Z końcem listopada pięćdziesiątego drugiego roku
50:35Slanskiego i dziesięciu oskarżonych skazano na śmierć.
50:39Trzej inni skazani otrzymali dożywocie.
50:43Większość miała pochodzenie żydowskie.
50:47Babcia wspominała zimę 1953 roku
50:51jako najdramatyczniejszy moment w czasach po wojnie.
50:56Radziecka inteligencja wstrzymała oddech
51:00czekając aż Stalin rozpęta najgorsze czystki w historii.
51:11Tu Moskwa.
51:14Drodzy towarzysze i przyjaciele.
51:19Piątego marca o godzinie dziewiątej pięćdziesiąt
51:26po poważnej chorobie
51:30zmarł Józef Wissarionowicz Stalin.
51:44JÓZEF WISSARIONOWICZ
52:02Uczucia były mieszane.
52:06Wszyscy udawali żałobę, wylewali łzy
52:10by nie ściągać na siebie uwagi.
52:14JÓZEF WISSARIONOWICZ
52:29Zmarł. To była moja reakcja.
52:33Pamiętam, że jak wychodziłem z domu do szkoły
52:38to już mama powiedziała tylko się nie śmiej.
52:41Pamiętaj, nie wolno się dzisiaj w ogóle roześmiać w ciągu dnia.
52:46Sekretarz Szkolnej Komunistycznej Organizacji Młodzieżowej
52:51zalewał się łzami, gdy prowadzono nas jak bydło na plac bohaterów
52:56by płakać przed pomnikiem Stalina.
53:00Szybko się ulotniłem, ale chciałem go dźgnąć nożem.
53:11JÓZEF WISSARIONOWICZ
53:29Byłam w obozie dla internowanych, gdy zmarł Stalin.
53:34Komendant przez megafon kazał nam płakać, bo zmarł nasz ojciec Stalin.
53:39Więc płakałam.
53:43Nie było hortobagi głupców płaczących po Stalinie.
53:48Zaskoczonej przyjaciółce powiedziałam, że nerwy mu puściły.
53:53Tobie też głupia, powiedziała.
54:04Wszyscy czekali na cud.
54:09Ludzie sądzili, że wiele się zmieni.
54:14Nie wiem skąd mieli takie przekonanie.
54:19Jedno było pewne.
54:23Byliśmy w tak złej sytuacji politycznej i społecznej,
54:28że gorzej być nie mogło.
54:32Mogło być, tylko lepiej.
54:35JÓZEF WISSARIONOWICZ