Youtube kanalımıza abone olun: ►https://goo.gl/USTWfS
Whatsapp iletişim Numaramız: ►+90 530 850 4500
Asker TV Canlı Yayın: ►http://www.askertv.com/canli-yayin
Instagram: ►https://www.instagram.com/askertv
Facebook: ►https://www.facebook.com/AskerTV
Twitter: ►https://twitter.com/askertv
Telegram: ►https://t.me/askertv
İnternet sitemiz: ►http://www.askertv.com
Haber sitemiz: ►http://www.asker.tv.tr
Whatsapp iletişim Numaramız: ►+90 530 850 4500
Asker TV Canlı Yayın: ►http://www.askertv.com/canli-yayin
Instagram: ►https://www.instagram.com/askertv
Facebook: ►https://www.facebook.com/AskerTV
Twitter: ►https://twitter.com/askertv
Telegram: ►https://t.me/askertv
İnternet sitemiz: ►http://www.askertv.com
Haber sitemiz: ►http://www.asker.tv.tr
Kategori
🗞
HaberlerDöküm
00:00:00Müzik
00:00:01Yeni bir Kasım ayı, yol tüm gözler Atlantik ötesinde, 200 yıldan fazla süredir tarih sahnesinde yer alan devletin başkentinde.
00:00:21Müzik
00:00:24Ve tek kutuplu dünyanın egemen gücü, 44. başkanını seçti.
00:00:33Müzik
00:00:34Amerika'nın dünyaya bir mesaj verilmiştir.
00:00:36Müzik
00:00:37Barak Hüseyin Obama
00:00:53Dünya'nın devlet başkanlığı seçimlerinin sonucu en çok merak edilen ülkesi Amerika Birleşik Devletleri.
00:01:00Özellikle de Sovyetlerle yaşadıkları o meşhur soğuk savaştan bu yana.
00:01:05Beyazların yeni sahibini belirleyen seçimlerle ilgili yorumlar hep aynı tartışmalara neden oldu.
00:01:12Acaba yan gelen farklı bir politika mı izleyecek sorusuyla, Amerikan politikası tektir, demokrat ya da cumhuriyetçi bunu değiştiremez, olgulamaları farklı olur sadece söylemleri hep var oldu.
00:01:25Müzik
00:01:32Bu gün üç dünyada farklı tepkilere yol açtı.
00:01:34Çoğu umut dolu, barışçıl bir Amerika beklentisiyle dolu tepkileri.
00:01:38Müzik
00:01:39Müzik
00:01:40Müzik
00:01:41Müzik
00:01:42Müzik
00:01:43Müzik
00:01:44Müzik
00:01:45Müzik
00:01:46Müzik
00:01:47Müzik
00:01:48Müzik
00:01:49Müzik
00:01:50Müzik
00:01:51Müzik
00:01:52Müzik
00:01:53Müzik
00:01:54Müzik
00:02:10Müzik
00:02:11Müzik
00:02:12İzlediğiniz için teşekkür ederim.
00:02:42Bu da Güney Asya'daki mirasını devralan Barack Obama, ülkesinin imajını düzelteceğine ilişkin sinyaller verdi kampanyasının ana temasıyla.
00:02:55Ama politikalarını uzun vadeli çıkarları üzerine oturtan Washington, bu değişime izin ya da fırsat verecek mi? İşte bu büyük tartışma konusu.
00:03:05Amerika Birleşik Devletleri'nin Orta Doğu'daki en yakın iki müttefikinden biri olan Türkiye'de sonucu memnuniyetle karşıladı.
00:03:16Türk halkı da farklı oluşu nedeniyle ona sempati duyuyordu.
00:03:21Seçim kampanyalarında Türkiye aleyhinde yaptığı açıklamalara rağmen.
00:03:25Ama hem Obama'nın hem de başka yardımcısı olarak açıklanan Joseph Biden'ın seçim öncesi konuşmaları, bu seçimin Türkiye'nin başını ağrıtacağını ortaya koyuyor.
00:03:411915 iddiaları, Irak'ın kuzeyi, bunların öne çıkanları.
00:03:49Neşli çıkışlı bir tarihe sahip bu iki müttefikin nasıl bir dört yıl geçireceği ise büyük tartışma konusu.
00:03:56Bu tartışma Obama'nın fırtınası ile birlikte tabii bir süredir Türkiye'de de devam ediyor.
00:04:09Bek çokları Obama-Biden ikilisinden hareketle geleceği okumaya çalışıyor.
00:04:14Biz de geçmişe bakalım istedik ve çok ilginç ayrıntılara yasladık.
00:04:19Türk-Amerikan ilişkilerindeki derin iniş çıkışlar gerçekten çok çarpıcı.
00:04:24Amerika'daki siyahların tarihini neredeyse ezberlediğimiz bu dönemde kırmızı at kendi tarihimizden.
00:04:32Türk-Amerikan ilişkilerinin son yüzyılından geçiyor.
00:04:54Aslında 1976'da Amerika Birleşik Devletleri'nin bağımsızlığını kazanmasıyla başladı denebilir Türk-Amerikan ilişkileri için.
00:05:14Ama resmi kayıtlar 30 yıl sonra tutulmaya başlandı.
00:05:17Çünkü uzun yıllar İngiliz bayraklarıyla geldi Amerikan gemileri İzmir Limanı'na.
00:05:23Genç, dinamik, sürekli büyüyen bir devletle, yaşlı, statükocu ve dağılma sürecine girmiş bir imparatorluktu karşı karşıya olan.
00:05:33Osmanlı pek de ilgilenmedi binlerce kilometre ötedeki bu yeni devletle.
00:05:38Ama yeni dünya için önemliydi kurulacak ilişki.
00:05:42Hem artık Amerikan bayrağı taşıyan gemilerinin İngiliz bayrağı altındaki ünitiyazlardan yararlanmaya devam etmesini istiyorlardı.
00:05:50Hem de güvenlik.
00:05:51Türklerle Amerikalılar Kuzey Afrika kıyılarında sıcak kemas içindeydi çünkü.
00:05:56Osmanlı devletiyle Amerika savaşmadı ama Türklerle Amerikalılar savaştılar.
00:06:05Ve bugün Pentezon'un koridorlarında bu savaşı gösteren bir takım tablolar vardır.
00:06:10İşte Türk bayrağını görürsünüz, Amerikan bayrağını görürsünüz.
00:06:13Sarıklı bir takım insanlar ellerinde silahlarla Amerikalılarla mücadele ediyorlar.
00:06:17Osmanlı zaten gereğinden fazla devlete imtiyaz yani kapitülasyon verdiği düşüncesiyle pek yanaşmadı ilişkileri resmiyete dökmeye.
00:06:28Ama 1800 yılında İstanbul limanına demirleyen George Washington adlı savaş gemisinin teknolojisini de bir kenara not aldı.
00:06:35Yeni dünya hakkındaki bir sonraki not 1821 mora isyanı sırasında alınacaktı.
00:06:42Amerikan hükümetinin Yunan halkının bağımsızlığına verdiği destek işini siyasi yönüldü.
00:06:49Amerikalı gönüllülerin bizatihi isyana katılmış olmalıydıysa diğer bir yönüldü.
00:06:56Devlet düzeyinde değil deyince ama gönüllüler düzeyinde yani tıpkı İngilizlerin gönüllüler toplayıp moral isyanına gönüllü olarak katılmaları gibi
00:07:05çok sayıda Amerikalı bir almayım öncülüğünde toplanıyorlar.
00:07:11Kiliselerde daha çok bunlar organize ediliyor.
00:07:14Gelip mora isyanına katılıyorlar ve savaşıyorlar.
00:07:17Bugün Yunanistan'da o kişilerin adına kurulmuş olan kiliseler hastaneler var.
00:07:22Ama bu notlar çabuk rafa kalktı.
00:07:26Ekim 1827'de Osmanlı donanmasının Mavarin'de yakılması o eski notu hatırlattı.
00:07:33Amerika yeni ve modern bir donanma inşası için önemli bir alternatifti.
00:07:371830'daki ilk resmi anlaşmanın temel motifi de bu oldu.
00:07:42Ama iki taraf da bu işbirliğini gizli tutmak istiyordu.
00:07:46Osmanlı tarafı bir öneride bulunuyor.
00:07:48Tamam sizinle bir anlaşma yapalım ama bu anlaşmaya bir gizli madde kovalım.
00:07:52Bu gizli madde çerçevesinde Osmanlı devleti ne zaman isterse siz bize bir takım savaş gemileri satın.
00:08:00Çünkü İngilizlerden, Fransa'dan, Rusya'dan bu gemileri almamana imkan yok.
00:08:03Onlar yapmışlar zaten gemilerimizi.
00:08:04Açık maddeler klasik bir kapitülasyon anlaşmasıydı.
00:08:10Osmanlı, Amerika Birleşik Devletleri'ne en çok dazetilen ulus statüsü tanımıştı.
00:08:16Vergini afiyetleri, istisnalar, hukuki garantiler yani.
00:08:21Amerikan kongresi bunları hemen onayladı.
00:08:23Ama donanma inşasını öngören gizli madde de işler tersine döndü.
00:08:28Madde reddedildi.
00:08:29Yaşanan hayal kırıklığı bizzat padişah kalemiyle Osmanlı arşivlerine taşındı.
00:08:36Osmanlı arşivlerine bakarsanız anlaşmanın yanına kendi el yazısıyla İkinci Mahmut'un
00:08:41işte bu Frankler böyledir bir sözlerinde durmazlar yazdığını görürsünüz.
00:08:46Bu da çok enteresan yani güvenmiyorum bunlara.
00:08:48Ama Amerikan hükümeti yani yürütme, Senato'nun yani yasamanın bu kararını bir şekilde deldi.
00:08:56Ve bazı Amerikalı uzmanlar Osmanlı tersanelerinde çalıştı.
00:09:04Amerikan sisteminde hele ki konu dış politika olunca,
00:09:08hükümet Senato'nun lobilerin etkisiyle yaptığı çıkışı bir şekilde dengelemekten hiç kaçınmıyordu.
00:09:14Senato için öncelik lobiler ve felsefe, hükümet için pragmatizm ve çıkarlardı.
00:09:21Bu, Türk-Amerikan ilişkilerinde de tarih boyunca pek çok tez tekrarlanacaktı.
00:09:27Bir Amerikan gemi mimarını yanında ustalarıyla, ustabaşıyla beraber,
00:09:34bir de savaş gemisiyle beraber İstanbul'a gönderiyor.
00:09:37United States diye bir gemi bu.
00:09:39O gemiyi Osmanlı Devleti satın alıyor.
00:09:42O ustabaşı da Robert Eckford diye bir adam,
00:09:44Aynalı Kabak'taki tersanede,
00:09:4610 yıl boyunca,
00:09:47vebadan ölene kadar,
00:09:49çok sayıda gemi yapıyor.
00:09:50Amerikan kari, Amerikan tipi savaş gemi yok.
00:09:53Donanma inşasıyla başlayan bu ilişki,
00:09:57yoğun silah ticaretiyle devam etti.
00:10:001861-1865 tarihleri arasındaki Amerikan tip savaşının ardından,
00:10:064 milyon askerin terhes edilmesiyle,
00:10:08Amerika'da oluşan B-Stocklar,
00:10:10bu işverişin kaynağını oluşturdu.
00:10:141865'te,
00:10:1540 bin adet tüfek alımıyla başlayan bu ticaret,
00:10:18sadece 4 yıl sonra,
00:10:201 milyon 331 bin dolara alınan,
00:10:2339 bin adet tüfek seviyesine gelmişti.
00:10:28İşte bugün türkülere konu alan,
00:10:31mesela Atman Martini falan diye bir türkü vardır.
00:10:33Martiniz tüfekleri,
00:10:35Pilbadi tüfekleri,
00:10:36Sahra topları,
00:10:38ve bunlara ait mühimmat, fişekler,
00:10:401870'ler boyunca Osmanlı Devleti'ne geldi.
00:10:431870'lerin sonundan itibaren,
00:10:451880'lerden itibaren Almanlar,
00:10:48Alman sanayi,
00:10:49kurup fabrikaları,
00:10:50devreye girince,
00:10:51Amerika'dan alınan bu silahların miktarında da bir azalma oldu.
00:10:56Hemen altını çizmek lazım.
00:10:58İki taraf arasındaki ticaret dengesi,
00:11:01kısa bir dönem dışında,
00:11:02hep Osmanlı'nın lehineydi.
00:11:051832 yılında,
00:11:06Osmanlı'nın ithalatı 64 bin dolarken,
00:11:09ihracatı 923 bin dolardı,
00:11:11örneğin.
00:11:111912 yılında ise,
00:11:14Osmanlı'nın ithalatı 3 milyon 800 bin dolar,
00:11:17ihracatı ise 19 milyon 200 bin dolar civarındaydı.
00:11:22Tabi Osmanlı'nın,
00:11:23Anadolu'dan ibaret olmadığının da altını çizmek lazım,
00:11:26bu değerlendirmedi.
00:11:28Amerika Geç Değitleri tarihinin ilk anlaşmaları,
00:11:31Türkçedir,
00:11:32ve buradaki,
00:11:33bizim dayı dediğimiz,
00:11:35yöneticilerle imzalanmıştır.
00:11:36Bugün Amerikan arşivlerinde bunları bulmanız mümkündür.
00:11:38Türkçe haraç anlaşmaları ve Osmanlı devletine vergi ödemeye başlıyor Amerika.
00:11:44İki ülke ilişkileri Osmanlı yıkılana dek genelde sorunsuz sürdü.
00:11:50Bunun temel nedeni Amerika'nın,
00:11:51biz Avrupa'ya karışmayalım,
00:11:53Avrupalılar da Amerika'ya şeklinde özetlenebilecek,
00:11:56Monroe doktrinine sadık kalması,
00:11:59yani Osmanlı topraklarının paylaşımıyla ilgili olan dolu sorununda,
00:12:03pek de aktif olmamasıydı.
00:12:04Ancak devlet olarak bu tutumu titizlikle sürdürmelerine karşın,
00:12:09Osmanlı topraklarındaki misyonlar,
00:12:11tam tersi bir tavır içindeydi.
00:12:141820 yılında,
00:12:15bugünkü Suriye topraklarına ayak basan Amerikan misyonerleri,
00:12:191824'te Beyrut'a,
00:12:211826'da ise İstanbul'a gelecek,
00:12:24ve faaliyetleri genişleyerek devam edecekti.
00:12:26Amerikalı protestan misyonerler,
00:12:30o ilk yıllarda Müslümanlar için değil,
00:12:33Hristiyanlar için sorundu aslında.
00:12:35Bu Amerikalı misyonerlerle ilk çatışma,
00:12:38aslında Dürrizi Patriği ve Ermeni Patriği üzerinden oluyor.
00:12:42Ermeni Patriği'nin ve Dürrizi Patriği'nin,
00:12:44Babali'ye şikayetleri var.
00:12:46Amerikalılar geldiler,
00:12:47bunlar dinsiz,
00:12:49çünkü protestanları dinsiz sayıyorlar,
00:12:50ve bizim cemaatimizi dinsizleştiriyorlar diye şikayet ediyorlar.
00:12:54Bunun üzerine Osmanlı Devleti,
00:12:56Babali bir takım tedbirler arıyor,
00:12:58misyoner faaliyetleriyle ilgili.
00:13:01Ama zamanla Osmanlı'nın Müslüman kesimlerinde de sorun oldular.
00:13:05Hatta,
00:13:06sorunun merkezinde yer aldılar.
00:13:091880'lerden itibaren,
00:13:11misyonerler,
00:13:12sadece oturup bu hayır faaliyetleriyle uğraşmıyorlar,
00:13:16ama aynı zamanda okullarında,
00:13:17Amerikan devrimi ve Fransız devriminin,
00:13:20biraz da milliyetçilik düşüncesini vermeye başladıkları için,
00:13:23bunlardan etkilenen,
00:13:25bir takım insanlarda,
00:13:27zaten var olan o Fransız devriminden itibaren,
00:13:2919. yüzyılın ilk yarısında,
00:13:31Balkanlara yayılmaya başlayan,
00:13:32Osmanlı topraklarına yayılan,
00:13:34milliyetçi hissiyatlarını,
00:13:36kuvvetlendirerek,
00:13:37tahmin ederek,
00:13:38bir takım araklanmalara başlıyorlar.
00:13:39Mesela,
00:13:401875'teki Bulgar ayaklanmasını başlatanların,
00:13:44bütün öncü grubu,
00:13:45Robert College mesutu.
00:13:46Ve ayaklanmanın,
00:13:47dünyada duyurulmasını da sağlayanlar aslında,
00:13:50Robert College'in hocaları.
00:13:53Amerikan misyonerliğinin ilgisi,
00:13:55Ermeniler üzerine doğrulaşmıştı.
00:13:58Resmi rakamlara göre,
00:13:591889-1915 döneminde,
00:14:02yaklaşık 380 bin Ermeni asıllı Osmanlı vatandaşı,
00:14:06bu misyonlar aracılığıyla Amerika'ya göçtü.
00:14:11Bir kısmı geri döndü.
00:14:12Hem Osmanlı tebaasıydılar,
00:14:15hem Amerikan vatandaşı.
00:14:16Ticarette büyük adımlar attılar ve çok zenginleştiler bu şekilde.
00:14:22Bugünkü Ermeni revilerinin parasal gücünün altyapısı,
00:14:25o günlerde yatıyor bir yönüyle.
00:14:28Misyonerler,
00:14:29Osmanlı'nın yamaşına da büyük olumsuzluklar getirdi.
00:14:33Bu ihtiyaçları için yaptıkları,
00:14:35Müslümanların zulmü altındaki,
00:14:37Hristiyanlara destek propagandası,
00:14:39bunun en temel nedeniydi.
00:14:411915 olaylarıyla ilgili Ermeni tezlerine kaynaklık eden pek çok belge,
00:14:47ve Yörgün Elçi Morgan Town'un anıları gibi kitaplarında,
00:14:51ağırlıklı olarak,
00:14:52misyonerlerin bu çabalarının ürünü olduğunu anıltamak lazım.
00:14:57Sadece o kadar da değildi.
00:15:00Bu misyonlar,
00:15:01iki ülkeyi savaşın eşiğine bile getirdi.
00:15:05Yavaş'taki Ermeni eski isyanı sırasında,
00:15:08hamiliyet öpçüsü, isyancıları yakalamak üzere,
00:15:11oradaki okulu bombalayınca,
00:15:14ve okulun duvarı yıkılınca,
00:15:15Amerika tazminat talep etti.
00:15:17Fakat ikinci atlamit bu tazminatı uzun yıllar ödemedi,
00:15:20çünkü Osmanlı maliyesi de çok zor durumdaydı.
00:15:23Bunun üzerine Amerikan Başkanı McKinley,
00:15:26Amerika'nın Akdeniz donanmasındaki gemilere emir verdi.
00:15:30Bu gemilerden oluşan bir donanma,
00:15:32İzmir Limanı'nı avlık altına aldı,
00:15:34ve Osmanlı Devleti'ne bir nota verildi.
00:15:3648 saat içerisinde,
00:15:37eğer bu 90 bin dolarlık parayı ödemezseniz,
00:15:40İzmir Limanı'nı bombalayacağız dedi.
00:15:43Sonunda para ödendi,
00:15:45ve İzmir rahat bir nefes aldı.
00:15:49Buna savaş gemisi diplomasisi deniyordu,
00:15:52ve Osmanlı'ya özel değildi.
00:15:54Amerikan donanması o yıllarda,
00:15:55Pasifik'ten Latin Amerika'ya pek çok yerde bu taktiği kullanmış,
00:15:59hatta Panama gibi yapay bir oluşumu,
00:16:02yine bu şekilde hayata geçirmişti.
00:16:06Birinci Dünya Savaşı'nın ilk yıllarında ilişkiler sürdü.
00:16:10Takiye, 1917 yılında,
00:16:13Amerika'nın Almanya'ya savaş ilanına kadar.
00:16:16İlişkileri kesen Osmanlı'ydı.
00:16:18Ama iki ülke birbirine savaş ilan etmedi.
00:16:23Bu önemliydi,
00:16:24çünkü bu yüzden Amerika,
00:16:25ne Sevr'de,
00:16:26ne de Lozan'da imzacı ülke oldu.
00:16:29Ama iki süreci de etkiledi.
00:16:32Örneğin,
00:16:33Sevr görüşmelerinin çerçevesini,
00:16:35Başkan Wilson'ın 14 noktası belirledi.
00:16:37Aslında bu ülkeler,
00:16:40savaş sonrası liberal,
00:16:42ulusçu ve demokratik bir dünya dizaynını sağlamaya yönelikti.
00:16:46Ve et bakışta,
00:16:47Türk egemenliğindeki topraklar için,
00:16:49nehte görünüyordu.
00:16:50Müslümanların çoğunlukta olduğu yerlerin yönetiminin,
00:16:58Osmanlı Devleti'nde bırakılması ifadesi geçmekteydi.
00:17:01Boğazlar'da açıklık,
00:17:03Sevr-i Sefer serbestlisinden bahsediliyordu.
00:17:05Karadeniz'e çıkış konusunda,
00:17:07bir serbestlikten bahsediliyordu.
00:17:10Bu 12. nokta,
00:17:11aslında,
00:17:12milli mücadeleyi yürütlenenler tarafından da,
00:17:14memnuniyetle karşılanmıştı.
00:17:15Ancak bu ilkelerin içindeki,
00:17:19uluslara özellik maddesi,
00:17:21büyük sorunların nedeni oldu.
00:17:23Başlık,
00:17:24Ermeni meselesiydi.
00:17:25Başkan Wilson,
00:17:27bağımsız Ermenistan söylemlerini desteklemekle kalmadı.
00:17:30Karadeniz'e açılan Ermenistan haritasının,
00:17:32oluşumuna bizzat katkı sağladı.
00:17:34Ama batığa düştü.
00:17:42Aynen Osmanlı topraklarını her tarafa vaat eden,
00:17:45İngiltere'nin,
00:17:46Orta Doğu'da saplandığı batak gibi.
00:17:51Kürtlere de bir özel bölge kurulması fikri geliştirildi.
00:17:55Sevr'de ikisi de vardır.
00:17:57Yani hem Büyük Ermenistan vardır,
00:17:59hem özel Kürdistan vardır.
00:18:01Tabii şunu hesap edemediler.
00:18:03Ermeniler için söz verdikleri toprakların bir bölümünde de,
00:18:07Kürtler yaşamaktaydı.
00:18:08Bu Kürtler ile Ermeniler arasında zaten daha da var olan gerilimi,
00:18:11daha da arttırdı.
00:18:15Sevr Anlaşması'nın öngördüğü koşullardan biri de,
00:18:18Ermenistan sınırının Wilson tarafından çizilmesiydi.
00:18:25Ve İstanbul Hükümeti'nin,
00:18:28Sevr'i kabul etmesi sonucu,
00:18:29Wilson işe gelişti.
00:18:30Ama beş ay sonra,
00:18:34Ankara ile Ermenistan arasında,
00:18:35Gümrü Anlaşması imzalanması,
00:18:38Wilson'ın hevesini kursağında bırakacaktı.
00:18:41Ankara'daki yeni meclisin,
00:18:42bu ilk umutlar arası anlaşması ile,
00:18:45Ermeniler sevri,
00:18:46bir anlamda da,
00:18:48Wilson'ın ihtiraslarını zeddediyordu resmen.
00:18:50Bu anlaşma,
00:18:53Amerikan Hükümeti'nin,
00:18:54Ankara'daki asilerle ilişkilerini,
00:18:57hep soğuk tuttu.
00:18:59Ama tek neden bu değildi.
00:19:02Ankara'nın,
00:19:02Komünist Rusya'dan aldığı,
00:19:04askeri destek,
00:19:05ve kapitülasyonların,
00:19:06kaldırılmasına yönelik,
00:19:08tavrı,
00:19:08diğer önemli başlıklardı.
00:19:10Bu yüzden uzun süre,
00:19:12Ankara Hükümeti'ni,
00:19:13tanımamakta ısrar ettiler.
00:19:14Ancak yeni meclis,
00:19:17Ankara Anlaşması'yla,
00:19:18Fransa tarafından da tanınınca,
00:19:20önce bir ticaret ateşesini,
00:19:22ardından da,
00:19:23Robert Umbry adlı bir diplomata,
00:19:25Ankara'ya gönderdiler.
00:19:27Mustafa Kemal,
00:19:28Amerika'nın öneminin farkındaydı.
00:19:30Ama o da çok sıcak değildi.
00:19:331911'deki,
00:19:34Trablus Karp Savaşı'nda,
00:19:35Amerika'nın,
00:19:36yansızlık gerekçesiyle,
00:19:38silah satışını durdurmasını unutmamıştı.
00:19:41Amerika'nın,
00:19:41Türklere yönelik,
00:19:42ilk silah ambargofunu yani.
00:19:44Johnson'un,
00:19:45Ermeni meselesindeki,
00:19:47tavrının da farkındaydı.
00:19:48Ama,
00:19:49pragmatist davrandı,
00:19:50ve temsilcilere izin verdi.
00:19:53Özellikle,
00:19:54Önfe'nin,
00:19:55Milli Mücadele Yanlısı açıklamaları,
00:19:57buzları önemli ölçüde eritti.
00:20:00Bunda,
00:20:00Mustafa Kemal'in,
00:20:02yeni devlete ilişkin şüpheleri,
00:20:03gidermesinin de etkisi büyüktü.
00:20:06Şubat 1923'te,
00:20:08İzmir İktisat Kongresi'nde,
00:20:10Atatürk'ün açıkça,
00:20:11liberal ekonomiyi,
00:20:13benimseyeceğini,
00:20:14yeni devletin,
00:20:14ifade etmesi,
00:20:16ve,
00:20:16batılı ülkelerde,
00:20:17uyanan,
00:20:18acaba,
00:20:19Kurtul Savaşı sırasında,
00:20:20boşluklarla,
00:20:21bu kadar yakın ilişkiye girdiler,
00:20:22yoksa,
00:20:23komünist mi oluyorlar,
00:20:24endişesini ortadan kaldırmasıdır.
00:20:26Mustafa Kemal ve arkadaşları,
00:20:28artık,
00:20:28asi değil,
00:20:30milliyetçilerdi.
00:20:31bu dönemin bir diğer önemli konusu,
00:20:33Amerikan bandasıydı,
00:20:34özellikle İngiltere,
00:20:36bu konuda ciddi yönlendirmeler yaptı.
00:20:39Başkan Wilson da,
00:20:40bu konuda çok istekliydi ama,
00:20:42senato pararsızdı.
00:20:43Üstelik bu dönemde,
00:20:45Anadolu'da başlayan,
00:20:46milli mücadeleye ilişkin haberler,
00:20:48kafaları karıştırıyordu.
00:20:50İnceleme için,
00:20:51iki ayrı heyet gönderildi.
00:20:54İstanbul'a giden komisyon,
00:20:55bir Ermeni devletinin kurulması,
00:20:57Türkiye'nin Amerikan himayesi altına alınması,
00:21:00ve İstanbul'un Türklerden alınması gerektiği yolunda bir rapor sundu.
00:21:04Sivas Kongresi'nin ardından,
00:21:06Mustafa Kemal'le de konuşan,
00:21:08General Harvard Başkanlığındaki diğer bir etse,
00:21:12daha dikkatli bir rapor sundu.
00:21:14Bu rapor,
00:21:15özellikle 1915 olaylarında,
00:21:17Ermeni mezalimine de yer veren satırlarıyla önemliydi.
00:21:23Tabi bunlar,
00:21:24fikir jimnastiğinden öteye gidemedi.
00:21:27Amerika Birleşik Devletleri'nin,
00:21:29Milletler Cemiyeti Parti'ni imzalamayı reddetmesi nedeniyle,
00:21:32zaten bu karar hayata geçirilemeyecekti.
00:21:35Çünkü mandaterlik,
00:21:37yalnız Milletler Cemiyeti'ne bağlı bir sistemdi.
00:21:42Büyük zaferin ardından,
00:21:44artık Anadolu'da yeni bir devlet vardı.
00:21:47Ve Lozan Antlaşması,
00:21:49bu devletin bir anlamda,
00:21:50dosta düşmana takdimiydi.
00:21:56Amerika Lozan Konferansı'na gözlemci olarak katıldı.
00:22:00Ama çok aktif davrandı.
00:22:02İsmet Paşa,
00:22:05Avrupalılara karşı Amerika'yı yanına çekebilmek için,
00:22:08bazı girişimlerde bulunduysa da,
00:22:10karşılık bulamadı.
00:22:12Ama,
00:22:12Amerika'nın bu tavrı da pek işe yaramadı.
00:22:15Lozan Antlaşması'nda,
00:22:16Türkiye,
00:22:17hayati hiçbir konuda taviz vermedi.
00:22:20Bu defa,
00:22:22Türkiye'nin de bana söylemişti,
00:22:25memnun değiliz dedi konuşmamızdan.
00:22:29Hiçbir sözümüzü kabul etmiyorsunuz.
00:22:32Hepsini reddediyorsunuz.
00:22:34Hepsini celinize atıyoruz.
00:22:36Yarın,
00:22:37karan bir memleketi,
00:22:40imar etmek için,
00:22:41önünüze diz çekeceksiniz.
00:22:45Bizden yardım istediğiniz zaman,
00:22:48bugün reddettiklerinizi,
00:22:50birer birer çıkarıp,
00:22:51önünüze koyacağım.
00:22:54Cevap verdim.
00:22:55yanında Amerika çekeliği de vardı.
00:23:01Para,
00:23:02para birden davrandır,
00:23:04bir de bunda vardır,
00:23:06diyordu.
00:23:08Bu sırada,
00:23:09iki ülke arasında,
00:23:10bir dostluk ve ticaret anlaşması da imzalandı.
00:23:14Ama,
00:23:14kapitülasyonları kaldıran ve,
00:23:16Ermeni devletinin kurulmasını imkansız kılan bu anlaşma,
00:23:20Amerikan senatosunda yeterli çoğunluk sağlanamadığı için kabul edilmedi.
00:23:24Bu durum,
00:23:25ilginç bir şekilde,
00:23:27suistimal edildi yıllarca.
00:23:31Zaman zaman bazı gazetelerde şöyle haberler görürsünüz.
00:23:35Amerika Birleşik Devletleri,
00:23:36Lozan'ı onaylamadı,
00:23:38dolayısıyla Türkiye'nin sınırlarını tanımıyor.
00:23:41Şimdi,
00:23:41Amerika Birleşik Devletleri ile Osmanlı Devleti,
00:23:43birbirleriyle savaşmadılar.
00:23:45Birbirleriyle savaşmadıkları için,
00:23:47ne Sevr Anlaşması'nın altında,
00:23:49ne Lozan Anlaşması'nın altında,
00:23:51Amerika Birleşik Devletleri'nin imzası yok.
00:23:53Bu red nedeniyle,
00:23:54ilişkilerin normale dönmesi zaman aldı.
00:23:57İki ülke ancak 1927'de diplomatik ilişkileri kurabildi.
00:24:02Cazıf Kru ve Ahmet Muhtar Bey,
00:24:05İlk Büyükelçiler olarak tarihe geçtiler.
00:24:08Amerikan Büyükelçisi son derece sıcak karşılandı.
00:24:12Amerikan Büyükelçiler,
00:24:15bu mevhibe ile müntaz bir millet olarak beşeriyet dünyasında arz-ı mevcudiyet eyledi.
00:24:22Büyük bir millet büyüktür.
00:24:24İşte bu noktadandır ki Türk milleti Amerika milleti hakkında derin ve kuvvetli bir muhabbet edilseler.
00:24:36Ümit ederim ki bu müşahede ki millet arasında mevcud olan muhabbeti kökleştirecek.
00:24:45Yalnız bu kadar da kalmayacaktır.
00:24:49Belki bütünün de şeriyeti birbirini sevmeye ve bu müstelak sevgiye mani olan mazil hurafelerini silmeye,
00:25:00dünyayı su ve huzur sahasına sokmaya medar olacaktır.
00:25:07Ama özellikle Ermeni nobilerinin protestoları yüzünden Türk Büyükelçisi aylar sonra
00:25:13ve geniş güvenlik önlemleri altında karaya ayak basabilecektir.
00:25:19Dolayın derin, iki ülkenin dünyayı su ve huzur altına sokmak için
00:25:24birlikte çalışacaklarına ilişkin öngörüsünün somutlaşmasına ise daha zaman vardır.
00:25:30O ilk yıllardan 1940'ların ortalarına kadar iki ülke kontrollü ilişkiler içinde oldu.
00:25:38Kurtul sabahı sonrası dönemde Türkiye'nin Amerika gibi bir önceliğinin olmadığını
00:25:43daha çok İngiltere ile, Fransa ile bir takım yakın ilişkiler kurmaya çalıştığını görmekteyiz.
00:25:50Bu da anlaşılabilir bir şeydir.
00:25:52Çünkü hem coğrafi olarak uzak hem de 1929'da başlayan ekonomik bunalımla birlikte
00:25:58Amerika Birleşik Devletleri de kendisini içe kapatmış durumda.
00:26:01Amerika'nın zaten bugünkü Amerika gibi demir ötesi bir politikası yok o tarihlerde.
00:26:08Kendi yarı küresi içerisinde, işte Latin Amerika, Karayitler bölgesi,
00:26:12biraz da Pasifik'te çok fazla Japonya'nın ayağına basmadan,
00:26:161898 Savaşı'nda İspanya'dan aldığı Filipinler sebebiyle bulunmuyor.
00:26:20Yoksa Avrupa işlerine karışmak gibi bir niyeti yok.
00:26:23Biz Dünya Savaşı'na bile 1917'de, son yılında girdi.
00:26:26Dolayısıyla doğal olarak Türkiye ile Amerika arasında böyle çok sıcak,
00:26:31İngiltere ile olana benzer bir işi kurulmadı.
00:26:35Sorunlar da vardı, gelişmelerdi.
00:26:39Örneğin Bursa'daki Amerikan okulunda bir Müslüman kızın din değiştirmesi üzerine çıkan olaylar
00:26:44ve okulun kapatılması iki ülke arasında sert sözlere neden olmuştu.
00:26:50Ama iki ülke ticareti önemli mesafe alıyordu.
00:26:54İngiltere üzerinden yürüyen askeri yardımlar da yine önemli bir başlıktı.
00:27:01Ama iki ülke ilişkilerindeki en temel dönüm noktası İkinci Dünya Savaşı,
00:27:07daha doğrusu bu savaş ardından ortaya çıkan yeni dünya düzeni olacaktı.
00:27:14Amerika'nın Türkiye ile Almanya arasında imzalanan saldırmazlık paktı nedeniyle
00:27:20askeri yardımları 1941'de kesmesi ve tabi Türkiye'nin savaşa girmesi yönündeki çabalara direnmesi
00:27:27sorun olarak masadaydı.
00:27:32Ünlü Churchill ve Roosevelt'in savaşın sonlarına doğru Kahire'de bir araya gelmesi
00:27:37ve Türkiye'nin koşullu olarak savaşa katılması önemli bir ilk adım oldu.
00:27:44Ama savaşın ardından Sovyetler'den gelen açıklamalar bu adımları özellikle Türkiye açısından hızlandıracaktı.
00:27:54Çünkü orada istenen şey neydi?
00:27:59Yakın tarihe atıf yapılarak, işte Kars Arlağan aslında Rus toprağıydı,
00:28:05onları tekrar alsak tipi uğratürler yapılıyor.
00:28:10Artı bizi daha fazla rahatsız eden, boğazların korunması da bir ortak davranılma.
00:28:181925 tarihinde yapılan bir dostluk ve saldırmazlık paktının yenilenmemesi 20 yıllık sürede yapılmıştı.
00:28:28Bu da Türk yöneticilerini ilişkilendirmeye başlıyor.
00:28:32Dönemin başkanı Truman bu konuya başlarda iki ülke arasındaki ilişkiler diyerek karışmama eğilimi gösterdi.
00:28:39Hatta boğazlar konusunda yapılacak bir düzenlemeye Amerika'nın da katılması gerektiği yolundaki açıklamalarla tartışma yarattı.
00:28:48Ama gerilim arttıkça Truman Türkiye'nin stratejik önemini kavramaya başlayacak ve keskin bir tavır değişikliği içine girecekti.
00:28:56Temel motivasyon kızıl donanmanın Karadeniz'e çakılı kalmasının önemiydi.
00:29:03Somunun o meşhur muhtırasındaki Sovyetlerin boğazları ele geçirmeyi istediğine dair şüphemiz kalmadı.
00:29:11Eğer buna demirden bir yumruk uzatıp dur demezsek yeni bir savaş çıkacaktır sözleri bunun açık kanıtıydı.
00:29:19Hatta bu güç gösterisiyle de yetinilmedi.
00:29:21Bu öyle sıradan bir ziyaret değildir.
00:29:26Çünkü Müzuri İstanbul boğazına gelmiştir.
00:29:29Dolmabahçe önlerine gelmiştir.
00:29:31Ve bu aslında bir gözdağıdır Sovyetlere.
00:29:34Boğazlar rejiminin değişmesini artık istemiyoruz.
00:29:37Çünkü aksi takdirde siz Türkiye'yi kontrol edebilirsiniz.
00:29:40Türkiye önemli bir ülkedir.
00:29:42Bu ziyaretin gerçekleşebilmesi için de geçenlerde ölen Ahmet Ertegün'ün o sırada Amerika'da büyükerçi olan ve vefat eden babası Münir Ertegün'ün cenazesini öldükten 10 ay sonra bir vesile olsun diye yemeği yurtlayıp buraya getirdiler.
00:30:01Bu dönemde Yunanistan da çok karışıktı.
00:30:04Krala karşı savaşan komünistlerin giderek mevzi kazanması yeni bir doktrini beraberinde getirdi.
00:30:12Başkan Truman'ın adıyla anılan planla Yunanistan'a 300, Türkiye'ye 100 milyon dolarlık yardım yapıldı.
00:30:34O tartışmanın, o rakamın o şekilde olmasının sebebi öbür tarafta ihtiyacın, orada gerçek bir savaş vardı.
00:30:45Ve orada silahlanma gibi yani ihtiyacın daha fazla olmasından kaynaklanıyor.
00:30:50Yoksa o anda Yunanistan'ın Türkiye'ye tercih edilmesi, biraz kayrılması diye düşünmemek lazım.
00:30:58Bu yardımda bir şart daha vardı.
00:31:02Türkiye bu yardımın propagandasını da yapacaktı.
00:31:06Bu imaj çalışmasının altyapısı zaten gelen yardım çuvallarının her yerindeki Amerikan sembolleriyle hazırlanmıştı.
00:31:15Dost Amerika bu çuvallarda akıllara yerleşti.
00:31:19Ama Amerikan çuvalı yıllar sonra tam tersi bir imaj olacaktı.
00:31:29Türkiye'nin Kore Savaşı'na asker göndermesi, ardından NATO üyeliği, Türk-Amerikan ilişkilerini ittifak düzeyine çıkarttı.
00:31:37Türkiye artık Batı kutbunun bir kanat ülkesiydi.
00:31:41Bu gibi şeyler tabi Rusları biraz rahatsız etti.
00:31:49Yani bir baktılar ki Türkiye ellerinden kayıverdi.
00:31:54Ve sağlam bir şekilde Batı İttifakı'nın bir parçası haline geldi.
00:31:57Ve artık işte o demir perde yer var ediyse bu sefer Trakya'dan Kuzey Doğu'da Batı'ma kadar diyelim olan bölgeyi de artık kapsayan,
00:32:10yani Türkiye Cumhuriyeti sınırlarını, Batı'nın biraz güneyini, Türkiye Cumhuriyeti Sarp diyelim kapsayan bir yere ulaşmış oldu.
00:32:20Tabi Sovyetleri çevrelemenin ötesinde, özellikle Orta Doğu ülkelerini komünizmden korumak temelli Eisenhower doktrininin sağlam bir ayağı olarak da önemliydi Türkiye.
00:32:35Masır'ın darbeyle 52'de iktidara gelişi, arkasından Arap sosyalizmini burada yaygınlaştırmaya başlaması sebebiyle
00:32:50NATO üyesi Türkiye'nin farklı başka fonksiyonlarla icra edebileceğini Amerika düşünmeye başladı.
00:32:561952'de Amerika'nın teşvikiyle Türkiye ile Irak arasında Bağdat Paktı kuruldu.
00:33:01Daha sonra buna İngiltere, Pakistan ve İran da katılmıştır.
00:33:0558 darbesinden sonra Irak çekildiği için adı SENTO olarak değiştirilmiştir.
00:33:09Yani bir tarafta NATO, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, bir tarafta SEATO, Güneydoğu Asya Antlaşması Örgütü, ikisinin ortasında Merkezi Antlaşma Örgütü yani SENTO.
00:33:20Hatta bugün hala Amerika'nın Orta Doğu Komutanlığı adı SENTCOM'dur.
00:33:23Merkezi Komutanlık, Buffalo Tampa'daki Komutanlık, Merkezden Kasıt, Orta Doğu Bölgesi'dir.
00:33:32Ancak bu bahar havası çok da uzun sürmedi.
00:33:37Türk-Amerikan ilişkileri kuzeyden esen soğuk rüzgarların etkisi altına girince sorular ve kuşkular arttı.
00:33:45Başlık Washington-Moskova hattındaki Küba füze gerilimiydi.
00:33:49Sovyetler Birliği'nin Küba'ya Amerika'yı hedef alan füzeler yerleştirmesiyle başlayan gerilim savaş rüzgarları estirdi.
00:34:00Bir yana da yanılmıyorsam evet bir yana da bir Khrushchev-Kennedy görüşmesi yapılacaktı.
00:34:10O hakim kaldı.
00:34:11Yani gittiler sonra bir sonuç doğurmadı.
00:34:13Hatta Khrushchev'ın Kennedy'ye tam ayrılırken, veda ederken Sayın Başkan bu kış çok soğuk geçecek demesi.
00:34:24Yani orada tabii iklimi kastetmiyor.
00:34:26Aralarındaki ilişkiyi kastediyor.
00:34:29Önemliydi.
00:34:30Amerikan gemilerinin Küba'yı ablukaya almasıyla da iyice gerginleşen ortam bir anda yumuşadı.
00:34:38Gerekçe sonradan ortaya çıktı.
00:34:40Amerika, Küba'daki füzelere karşı Türkiye'deki Jüpiter füzelerini çekmeyi kabul etmişti.
00:34:48Ben o sırada 16 yaşında bir diş öğrencisiydim.
00:34:53Arizona'da bütün halk küçük böyle siyah beyaz ekranlı televizyonların başına toplanmış.
00:35:00Gemilerin yavaş yavaş o sırada Amerika bir ambargo ilan etmişti Küba'nın dışından.
00:35:08Ve buradan geçen gemileri arayacağım diyordu.
00:35:13Hoya doğru böyle geliyorlar.
00:35:14Üzerlerinde muşamba'ya sarılmış uzun sindir şeklinde bir şeyler.
00:35:20Fakat onun üzerinde çocuk ayakkabısı yatıyor mesela.
00:35:24O şeyler doğru gemiler geldi geldi geldi.
00:35:27Ve o çizgi, o hayali çizgiye yaklaştıktan sonra geri döndü gitti.
00:35:35Başka bir örgü de takip etti.
00:35:37Amerikalılar bize dediler ki ya bu füzeler demede oldu.
00:35:40Halbuki 4 sene önce yerleştirilmiş.
00:35:42Bu füzeler demede oldu.
00:35:43Bunları kaldırıyoruz yerine Akdeniz'e nükleer füze atabilen polaris denizaltılarını yerleştiriyoruz.
00:35:50Bu denizaltılar sizi koruyacak.
00:35:52Bu tabi ki Türk-Amerikan ilişkilerinde elit düzeyde, politikacılar düzeyinde, devlet adamları düzeyinde ilk defa İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra bir şüphenin ortaya çıkmasına sebep oldu.
00:36:03Türkiye'nin kırgınlığında haklıydı.
00:36:11Çünkü kısa bir süre önce kamuoyunun U-2 olarak bildiği krizde Türkiye çok farklı bir tutum sergilemişti.
00:36:18İncelikten kalkan istihbarat amaçlı U-2 tipi bir Amerikan uçağının Sovyetler tarafından düşürülmesi,
00:36:25bölümün Sovyet lideri Kuruşçev tarafından açıkça bir saldırı olarak değerlendirilmiş ve bir dize tehlike neden olmuştu.
00:36:37İşin ilginci, Türkiye'nin bu uçuşlardan haberi yoktu.
00:36:41Ama yine de Türkiye, Amerikan hükümetiyle tam bir dayanışma içinde olmuştu.
00:36:46Bu olay çok önemli bir dersti aslında.
00:36:49Tıpkı Alman zırhlılarının saldırısıyla savaşa giren Osmanlı gibi,
00:36:54Türkiye'de kendi iradesi dışında başka devletlerle karşı karşıya kalabilirdi.
00:37:02Bu krizler aslında kolay atlatıldı.
00:37:05Türkiye, iletişim olanaklarının çok zayıf olduğu bir ülkeydi.
00:37:09Kamuoyu pek de haberdar olmadı yaşananlardan.
00:37:12Haberdar olanların büyük kısmı da ne olduğunu bile anlamamıştı.
00:37:19Bunlar yani normal insanların bilincinde olan bir şey değildi.
00:37:22Uçağı tabii ki biliyorduk.
00:37:24Kendimiz binmemiş olsak bile henüz.
00:37:27Uçak bilinen, görülen bir şeydi.
00:37:29Ama füze yoktu.
00:37:31Vaka ondan biraz önce yani hep 58'de işte Sputnik uçmuş.
00:37:37Bilmem Amerikalılar maymun göndermiş.
00:37:40Sonra insan göndermişler dünyanın çevresiyle filan.
00:37:43Bunlar gazetelerde okunuyordu ama
00:37:45savaş aracı olarak hele çok çabuk yani insanları kıtalar arası bir yerden bir yere öldürebilecek var ne olduğu biliniyor.
00:37:55Fakat böyle fazla bilinç üstünde olan şeyler değildi.
00:37:58Ancak iki yıl sonraki darbe gizlenebilecek gibi değildi.
00:38:071960'da Türkiye Yunanistan ve İngiltere'nin garantörlüğünde Kıbrıs'ta kurulan Cumhuriyet
00:38:12kelimenin tam anlamıyla kaynıyordu o yıllarda.
00:38:16Makaryos'u önderdiğindeki Rumların Yunanistan'la birleşme
00:38:19yani Enosis hayalleri için girdikleri eylemler
00:38:22Türkiye'de infial yaratmıştı.
00:38:24Sonunda Başbakan İsmet İnönü
00:38:34askeri yetersizliklerin farkında olmasına karşın müdahale kararı aldı.
00:38:41Kıbrıs'ta
00:38:42960 ışık
00:38:4321 aralığından beri
00:38:46anayasa
00:38:47açıktan ihlal edilerek
00:38:49tecavüz yapılmıştır.
00:38:53Anayasa
00:38:54Kıbrıs'a zor kullanarak
00:38:56ortadan kaldırılma teşebbüsüne girişilmiştir.
00:39:02O zamandan beri
00:39:04Kıbrıs hükümetinin
00:39:06saldırıları ardı arkası tepilmek için devam edilmiştir.
00:39:12Çıkartma için tarih 7 Haziran 1964 olarak belirlendi.
00:39:19Ama bundan iki gün önce gelen bir mektup Ankara'da soğut tuşu ikisi yarattı.
00:39:24Amerika'da soğuttu.
00:39:26Kıbrıs'ı
00:39:27Kıbrıs'ı
00:39:28Kıbrıs'ı
00:39:28Kıbrıs'ı
00:39:30Kamuoyu oluşturucuları
00:39:32Büyük bir baskı hareketine girişiyorlar.
00:39:35Aynı bugün
00:39:36Ermeni diasporasının
00:39:38bugünün başkanı üzerinde yaptığı gibi.
00:39:41Ve onlar sayesinde
00:39:42Başkan Johnson
00:39:45yoksa Teksaslı Johnson
00:39:47nereden bilsin
00:39:47Türkiye'yi, Kıbrıs'ı
00:39:49işte orada ne olup bittiğini.
00:39:51Ama ona
00:39:52yapılan baskı ile
00:39:54bir mektup yasılıyor.
00:39:56Sayın Başbakan denilen bu mektupta
00:39:58özü itibariyle
00:39:59Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahale etmemesi istenmekteydi.
00:40:03Fakat bu öylesine sert bir dille istenmekteydi ve öylesine enteresan ifadeler kullanılmaktaydı ki
00:40:09bu Türkiye'de gerçekten bir travmaya sebep oldu.
00:40:12En çarpıcı olan cümle şudur.
00:40:14Eğer Türkiye-Kıbrıs'a askeri müdahalede bulunur
00:40:17ve Doğu Akdeniz'de ortaya çıkacak olan kaos ortamından istifade edilirken
00:40:21Sovyetler Birliği Türkiye'ye saldırırsa
00:40:23o zaman NATO
00:40:25Türkiye'yi Sovyetler Birliği'ne karşı savunmayabilir.
00:40:29Mektup uzun yıllar kamuoyundan gizlendi.
00:40:32Ama kulaktan kulağa yayıldı.
00:40:3460'lardaki sol hareketin yükselişiyle birleşince de
00:40:38Türk-Amerikan ilişkilerinin tahribatı çok ağır oldu.
00:40:42İnönünün
00:40:43gerekirse yeni bir dünya düzeni kurulur
00:40:46Türkiye'de bu düzendeki yerini alır sözleri
00:40:49bu tahribatın en somut yansımasıydı.
00:40:51Politikacı olarak
00:40:54devlet işi, siyaset işi, memleket meselesi olarak
00:41:00ele aldığımız, teşebbüs ettiğimiz işlerin
00:41:03hiçbirisinden bir şenemlik duymamış.
00:41:08Bu söz ve hemen ardından
00:41:10Türkiye'nin istihbarat amaçlı uçuşları engellemesiyle
00:41:13bu kez soğuk duşu alan Amerikalılardır.
00:41:15Soğuk duş sadece bir metafor olarak da kalmadı.
00:41:23Amerika Birleşikleri'ne karşı olan gruplar
00:41:27veya o düşüncede olan özellikle gençler
00:41:30çeşitli işte Amerikan askerlerini denize attılar.
00:41:34Daha sonra biliyorsunuz
00:41:35Orta Dört Ekim Üniversitesi'nde
00:41:37Amerikan Büyükelçisi'nin otomobili yakıldığı
00:41:40filan bu tip ne bileyim sözlü ve davranışsal
00:41:46bazı anti Amerikan faaliyetleri oldu.
00:41:50Ama bu tabi iki ülke arasındaki
00:41:52ilişler ve çıkışlar olan bu ilişkinin bir anıydı.
00:41:5920 yıl önce Dolmabahçeli alkışlarla karşılanan
00:42:02Amerikan donanma askerleri
00:42:04bu sefer Dolmabahçeli'ne hiç de hoş karşılanmamıştı.
00:42:1060'ların sonunda bir ciddi kriz daha yaşandı.
00:42:17Konu haşhaştı.
00:42:23Amerika Birleşik Devletleri'nin 68'de başkanı olan Nixon
00:42:26itibara gelirken
00:42:28Vietnam Savaşı'nı bitirmeyi
00:42:30ve Amerika'daki eroin sorununu
00:42:32çözümlemeyi vaat etmişti.
00:42:34Uyuşturucu kaynakları aslında Amerika'nın
00:42:36Laos, Tayland, Burma denilen
00:42:39Güneydoğu Asya'daki altın üçgen bölgesiydi.
00:42:42Fakat buraya müdahale etmesi mümkün olmadığından
00:42:455000 yıldır topraklarında
00:42:47hem de yasal olarak
00:42:48afyon sakızı üretilen
00:42:50ama aynı zamanda Amerikan'ın müttefiki olan
00:42:53dolayısıyla kolay etkileyebileceğini düşündüğü
00:42:55Türkiye üzerine baskı yapmayı
00:42:57ve bu sayede
00:42:58uyuşturucu giyilişini kesmese bile
00:43:00bunun Amerikan halkında
00:43:02bak gördünüz mü başkanımız bu konuda çalışıyor
00:43:04intidanı yaratmayı düşündü.
00:43:06Fakat Türkiye'nin özellikle
00:43:08Batı Anadolu bölgesindeki insanların
00:43:10geçim kaynağı olduğundan bu
00:43:11Soyman Demir'e hükümeti
00:43:13Amerika'nın bu baskılarına gürendi.
00:43:171971 muhtırasının ardından
00:43:19Haşhaş hekimi yasaklandı
00:43:21ama uzun sürmedi.
00:43:2573 seçimlerinde
00:43:26Türkiye'deki bütün siyasi partiler
00:43:28hemen hemen
00:43:28geldikleri zaman
00:43:29Haşhaş yasağını kaldıracaklarını
00:43:31ifade etmişlerdi.
00:43:32Bir hekim seçimden sonra kurulan
00:43:34Milli Selamet Partisi ve
00:43:35Cumhuriyet Halk Partisi arasındaki
00:43:37Bülent Ecevit'in başbakanlığındaki
00:43:38hükümetin yaptığı işlerden biri de
00:43:401 Temmuz 1974'te
00:43:42Bülent Ecevit'in
00:43:43Afyon'da yaptığı bir konuşmada
00:43:45ifade ettiği şekilde
00:43:46Haşhaş yasağını kaldırmak oldu.
00:43:48Derhal Amerikan Kongresi
00:43:49buna büyük tepki gösterdi
00:43:51ve Kıbrıs Barış Harekatı'ndan önce
00:43:53Amerikan Kongresi
00:43:55Türkiye'ye yapılan silah yardımının
00:43:57durdurulmasını, silah satışlarının
00:43:59durdurulmasını kararlaştırdı.
00:44:01Hem senat yok hem temsilciler meclisi.
00:44:04Ama dönemin başkanı Ford ve
00:44:06Dışişleri Bakanı Kisincür
00:44:07buna karşıydı.
00:44:09Tartışma kısa bir süre sonra
00:44:11Kıbrıs gölgesinin altına girecekti.
00:44:14İnsanlığa ve barışa büyük bir hizmette
00:44:24bulunmuş olacağınıza inanıyoruz.
00:44:26Böyle umarım ki
00:44:27kuvvetlerimize ateş açılmaz
00:44:29ve kanlı bir çatışmaya yol açılmaz.
00:44:33Biz aslında
00:44:33savaş için değil
00:44:35barış için
00:44:36ve yalnız Türklere değil
00:44:38Rumlara da barış getirmek için
00:44:40adaya gidiyoruz.
00:44:41Müdahalenin ardından
00:44:59başkan Ford fazla direlemedi.
00:45:021975 Şubat'ında başlanan silah ambargosu
00:45:051978 Eylül'e kadar sürünecekti.
00:45:08Ambargo kısa sürdü
00:45:10ama çok sancılı oldu.
00:45:12En önemli tarafı
00:45:13Türkiye'de gözlerin açılmasıydı.
00:45:17Askeri ambargo
00:45:18herkeste büyük bir şok yarattı.
00:45:21Bu nasıl olur?
00:45:22Bir yandan
00:45:23ordularımız uyumlaştırılmış.
00:45:26İşte
00:45:26mataralarımızın kapağı dahi
00:45:28Amerikan ölçülerine göre
00:45:30yapılmış.
00:45:31Silahlarımız
00:45:32Amerikan
00:45:34namlu
00:45:35uzunluklarına
00:45:36göre
00:45:37gene
00:45:37NATO çapında
00:45:38uyumlaştırılmışken
00:45:39birdenbire bakıyoruz
00:45:41bunun en büyük
00:45:42sağlayıcısı olan
00:45:44ülkeden
00:45:45bize artık
00:45:47bir ambargo konuyor.
00:45:49Biz o sırada
00:45:50hele bunu
00:45:50yakından hissettik
00:45:51çünkü askerdeydim.
00:45:54Fakat
00:45:55yine sonra sonra
00:45:56anlıyoruz ki
00:45:56mesela İtalya'dan
00:45:57Amerikalı
00:46:00hükümet yetkililerinin de
00:46:02üstü kapalı
00:46:03uyuruyla
00:46:04bir miktar
00:46:05yedek parça
00:46:06yoksa uçaklar
00:46:07uçamayacak
00:46:08bir miktar
00:46:09yedek parça
00:46:10ve bir miktar
00:46:11kritik
00:46:12mühimatın
00:46:12silahın geldiğini
00:46:13biliyoruz.
00:46:14Türkiye'de
00:46:15kafalarda
00:46:16ya biz madem
00:46:17bunlara bu kadar
00:46:18bağımlı hale geldik
00:46:19ve
00:46:19kestikleri anda
00:46:20bu kadar zarara
00:46:21uğruyoruz
00:46:22o zaman
00:46:22milli sanayimizi
00:46:23savunma sanayimizi
00:46:24geliştirelim şeklinde
00:46:26fikirlerin
00:46:27uyanmasına da
00:46:28sebep olduğundan
00:46:29bir anlamda
00:46:29hayırlı da olmuş
00:46:30olabilir.
00:46:31Nitekim
00:46:311980'lerde
00:46:33Türkiye'de
00:46:34yerli
00:46:34savunma sanayinin
00:46:35gelişmesi
00:46:36işte
00:46:36silah ambargosundan
00:46:38sonra kafalarda
00:46:39uyanan
00:46:39bu fikirler
00:46:40sayesinde oldu.
00:46:42Kendi uçağını
00:46:42kendin yap
00:46:43kampanyası
00:46:43başladı.
00:46:44Pullar vardır.
00:46:45Türk
00:46:45PTT'nin
00:46:46çıkarttı.
00:46:46Kendi uçağını
00:46:47kendin yap
00:46:48yardım kampanyaları
00:46:50düzenlendi.
00:46:51Fakat
00:46:51yine de
00:46:53Türk ordusunun
00:46:53o dönemki
00:46:55bağımlılığının
00:46:55büyük ölçüde
00:46:57Amerika Birleşik Devletleri'ne
00:46:58koymasından dolayı
00:46:59sıkıştığını
00:47:00ve hareket imkanının
00:47:02azaldığını gördük.
00:47:03Kendi kendini
00:47:04kontrol edemeyen
00:47:05demokrasiyi
00:47:06sağlam temeller
00:47:08üzerine
00:47:08oturtmak
00:47:09kaybolan
00:47:10devlet otoritesini
00:47:12yeniden
00:47:13tesis etmek
00:47:13yönetimi
00:47:14yönetimi
00:47:15yönetimi
00:47:15el koymak
00:47:15zorunda
00:47:16kalmış.
00:47:181980'ler
00:47:19soğuk savaşın
00:47:20genelinde
00:47:21askeri yardım
00:47:22ve iş birliğiyle
00:47:23tanımlanan
00:47:23Türk-Amerikan
00:47:24ilişkilerinde
00:47:25yeni bir dönem
00:47:26oldu.
00:47:281980 askeri
00:47:30darbesinin
00:47:30ardından
00:47:31yaşanan
00:47:31Rogers
00:47:32olayı
00:47:32tartışması
00:47:33bugün bile
00:47:34süren
00:47:34ilginç
00:47:35bir konu.
00:47:36Kıbrıs
00:47:36çıkartmasını
00:47:37protesto
00:47:37için
00:47:38NATO'nun
00:47:38askeri
00:47:39kanadından
00:47:39çekilen
00:47:40Yunanistan'ın
00:47:40geri dönüşü
00:47:41için
00:47:41Türkiye'nin
00:47:42verdiği
00:47:42onaydan
00:47:43bahsediyoruz.
00:47:45Kenan Evren'in
00:47:45dönemin
00:47:46NATO Başkomutanı
00:47:47Orgeneral
00:47:48Bernard Rogers'ın
00:47:49asker sözü
00:47:50üzerine
00:47:51karşılık
00:47:52almadan
00:47:52attığı
00:47:52bu adım
00:47:53hala tartışılıyor.
00:47:55Kimilerine göre
00:47:56Rogers'ın
00:47:56asker sözü
00:47:57Yunanistan'ın
00:47:58Türkiye'nin
00:47:59Avrupa
00:47:59topluluğuna
00:48:00girişine
00:48:00karşı
00:48:00çıkmayacağına
00:48:01yönelikti.
00:48:02Kimilerine
00:48:03göre ise
00:48:03bugün
00:48:04hala
00:48:04gündemde
00:48:05olan
00:48:05adaların
00:48:06silahsızlandırılması
00:48:07ve
00:48:07kıta sahanlığı
00:48:08gibi problemlerin
00:48:09Türkiye'nin
00:48:10istediği şekilde
00:48:11karara
00:48:11bağlanacağına
00:48:12yönelik.
00:48:13Aslında
00:48:14Yunanistan'ın
00:48:15askeri kanat içinde
00:48:16olmadığı bir
00:48:16NATO'nun
00:48:17Güneydoğu
00:48:17kanadından
00:48:18söz etmenin
00:48:19anlamsız
00:48:19olduğunun
00:48:20Türkiye'de
00:48:20farkındaydı.
00:48:22Ancak
00:48:22NATO'nun
00:48:23karşılıksız
00:48:24kalkması
00:48:25Amerikan
00:48:25sözünün
00:48:26değeri
00:48:26konusunda
00:48:27hala
00:48:28gündeme
00:48:28gelen bir
00:48:29örnek.
00:48:30Asker
00:48:30sözünün
00:48:31bile.
00:48:3124 Nisan
00:48:39kararlarının
00:48:40ardından
00:48:40artık
00:48:41ekonomi
00:48:41ve
00:48:41ticaretti
00:48:42ön planda
00:48:43olan.
00:48:44Türkiye
00:48:44mavi bakımdan da
00:48:46teknolojik
00:48:47bakımdan da
00:48:48bir takım
00:48:49ülkelerle
00:48:50artık
00:48:50bundan sonra
00:48:51rahatlıkla
00:48:52iş birliği
00:48:53yapar
00:48:54bu
00:48:54saflaya
00:48:55giriyor.
00:48:56Çünkü
00:48:56herkes inanmıştır
00:48:58Türkiye'de getirdiğimiz
00:48:59yepyeni
00:49:01serbest
00:49:01pazar modelinden
00:49:03bundan sonra
00:49:04bir daha
00:49:05geriye dönüş
00:49:06hele 5 sene
00:49:07sonra
00:49:07mümkün
00:49:08olacaktı.
00:49:10Bu dönemde
00:49:11ön plana
00:49:12çıkan
00:49:12liderlerdir.
00:49:16Old
00:49:16Reagan,
00:49:17Margaret Thatcher
00:49:18gibi
00:49:18şahsiyetler
00:49:20dünya sahnesine
00:49:21çıktı.
00:49:23Onlarla
00:49:23ilişki
00:49:25zaman içinde
00:49:27biraz daha
00:49:27kolaylaştı.
00:49:29Çünkü
00:49:29Türkiye'deki
00:49:30Turgut Özal,
00:49:31İngiltere'de
00:49:32Margaret Thatcher,
00:49:33Amerika Birleşik Devletleri'nde
00:49:35Ronald Reagan
00:49:36hep aynı yolun
00:49:37yolcusuydular.
00:49:38Yani onlar
00:49:39fikrden uyuştular.
00:49:41Ve
00:49:42bence
00:49:441980'ler
00:49:46Amerika ile
00:49:48Türkiye'nin
00:49:48ilişkilerinin
00:49:49tekrar
00:49:49yükseldiği
00:49:51yıllar olarak
00:49:52yurtadırdı.
00:49:54Bu dönüşüm
00:49:55daha emekleme
00:49:56aşamasındayken
00:49:57tüm dünyada
00:49:58beklenmeyen
00:49:59bir şey
00:49:59oldu.
00:50:17Yıkılan duvarlar
00:50:19yeni bir dünya,
00:50:21yeni bir dönem
00:50:21demekti.
00:50:23Tüm dünya
00:50:23gibi
00:50:24Türkiye'de
00:50:25yerini
00:50:25endişeyle
00:50:26tartışmaya
00:50:27başlamıştı.
00:50:28Birdenbire
00:50:29o üstü kapalı
00:50:31düşman,
00:50:32bilinen düşman
00:50:33ama,
00:50:33Soğuk Savaşı'nın
00:50:34düşmanı
00:50:34yok oldu.
00:50:36O zaman
00:50:36dostlar ve
00:50:38düşmanların
00:50:39kim olduğu
00:50:40konusunda
00:50:40bir tereddüt
00:50:41doğmaya
00:50:42başladı.
00:50:44Ve
00:50:44eski düşman
00:50:45dost oluyor.
00:50:46Mesela
00:50:46onunla
00:50:47büyük ticari
00:50:48ilişkiye
00:50:48giriliyor.
00:50:49Ondan sonra
00:50:50yeni ülkeler,
00:50:51ülkecikler
00:50:52diyelim,
00:50:52Orta Asya'dan
00:50:53kendi
00:50:53Azerbaycan
00:50:54sınırına
00:50:55kadar
00:50:55ortaya
00:50:56çıkıyor ve
00:50:57bunlarla
00:50:57o zamana
00:50:58kadar
00:50:59hiç
00:51:00katiyen
00:51:01cesaret
00:51:01edemediğimiz
00:51:02siyasi
00:51:04ilişkiler
00:51:04yapılıyor.
00:51:07Bu dönüşüm
00:51:09pek çok yerde
00:51:10sancılı
00:51:10hatta
00:51:11kanlı oldu.
00:51:13Bu,
00:51:13Türkiye'nin
00:51:14yeni dönemdeki
00:51:15önemini
00:51:15ortaya koydu.
00:51:16Soğuk Savaşı'nın
00:51:19bitimi
00:51:19esnasında
00:51:20meydana
00:51:20gelen
00:51:20bir takım
00:51:21gelişmeler
00:51:21Türk-Amerikan
00:51:22ilişkilerinin
00:51:23yeni bir takım
00:51:24boyutlara
00:51:24taşınmasına
00:51:25sebep oldu.
00:51:26Irak'ın
00:51:26kuvveti
00:51:27işgali,
00:51:28Balkanlarda
00:51:29yaşanan,
00:51:29Bosna'da
00:51:29yaşanan
00:51:30büyük kriz,
00:51:31Kafkaslar'da
00:51:32yaşanan
00:51:32gelişmeler,
00:51:33bütün bunlar
00:51:34Türk-Amerikan
00:51:34ilişkilerinde
00:51:35yeni işbirliği
00:51:36alanları
00:51:37doğurdu.
00:51:37Keza
00:51:38Türkiye'nin
00:51:39özellikle
00:51:39Kafkasya ve
00:51:40Orta Asya'daki
00:51:40Türk Cumhuriyetleri
00:51:41ile olan
00:51:42ilişkileri,
00:51:43yakın
00:51:43tarihsel ve
00:51:44kültürel
00:51:44bağları
00:51:45yine
00:51:45ABD'nin
00:51:47bu bölgeye
00:51:47açılımında
00:51:48Türkiye ile
00:51:49işbirliği
00:51:49yapmasına
00:51:50imkan
00:51:50sağladı.
00:51:55Türk-Amerikan
00:51:57ilişkileri
00:51:571991 yılında
00:51:59geliştirilmiş
00:52:00ortaklık
00:52:01konseptiydi.
00:52:022000'li
00:52:02yılların
00:52:03başında ise
00:52:03stratejik
00:52:04ortaklık
00:52:05olarak
00:52:05olacaktı.
00:52:09Türkiye
00:52:10Balkanlardan
00:52:11Kafkaslara,
00:52:12Orta Asya ve
00:52:13Orta Doğu'ya
00:52:13kadar uzanan
00:52:14bölgelerde
00:52:15bu yeni dönemin
00:52:16etkin
00:52:17isimlerinden
00:52:17oldu.
00:52:221991 yılındaki
00:52:23Körfez Savaşı ile
00:52:24birlikte ise
00:52:25Irak,
00:52:26Türk-Amerikan
00:52:27ilişkilerinin
00:52:27en tartışmalı
00:52:28başlığı
00:52:29olacaktı.
00:52:32Özal'ın
00:52:32bir koyup
00:52:33üç alma
00:52:34olarak ortaya
00:52:35koyduğu
00:52:35beklenti
00:52:36stratejisinin
00:52:37karşılığının
00:52:37alınmaması
00:52:38önemli bir
00:52:39başlıktı.
00:52:40İlk Körfez
00:52:41Savaşı'nın
00:52:41ardından
00:52:42petrol
00:52:42ambargosu
00:52:43sonucu
00:52:43oluşan
00:52:44kayıtlar
00:52:44tartışmanın
00:52:45bir yönüydü.
00:52:46Zaten bu
00:52:47yapılmasaydı
00:52:48Amerika'nın
00:52:49Akdeniz
00:52:50filosu
00:52:50ambargo
00:52:51uygulayacaktı.
00:52:53Yani oraya
00:52:53girip çıkan
00:52:54petrol
00:52:55gemilerini
00:52:55durduracaktı.
00:52:56Dolayısıyla
00:52:57sizin
00:52:57Türkiye olarak
00:52:59o petrol
00:52:59boru
00:53:00hattından
00:53:00sevkiyatı
00:53:02kesmeniz
00:53:02biraz puan
00:53:04kazandırdı
00:53:04Türkiye'ye
00:53:05belki.
00:53:06Ama
00:53:06onu yapmamak
00:53:07zaten bir sonuç
00:53:08da olmayacaktı.
00:53:09Irak ordusunun
00:53:1136.
00:53:12paralelin
00:53:13güneyine
00:53:13hapsedilmesi ise
00:53:14özellikle bölücü terör örgütü
00:53:17boyutuyla
00:53:17öbür yönü.
00:53:18Çekiçkuç'un
00:53:23konuşlandırılmasında
00:53:24Türkiye'nin
00:53:24bir öncülüğü
00:53:25olduğu doğrudur.
00:53:26Irak'ta
00:53:2736.
00:53:27paralelin
00:53:28kuzeyine
00:53:28Saddam Hüseyin
00:53:29kuvvetlerinin
00:53:30asker gönderememesi
00:53:32hara aracı
00:53:32gönderememesini
00:53:33aslında Türkiye
00:53:34bir anlamda
00:53:35istemiştir.
00:53:36Çünkü
00:53:36daha da
00:53:37topraklarına
00:53:37yığılan
00:53:38yüz binlerce
00:53:39göçme
00:53:40mülteciyi
00:53:41ağırlamakta
00:53:42ciddi sıkıntı
00:53:43çekmişti.
00:53:43Bir daha böyle
00:53:44bir şey olmasını
00:53:44istemiyordu.
00:53:45Hiç olmazsa
00:53:46bunlara bir güvenli
00:53:47alan
00:53:48diye bunu istemişti.
00:53:50Fakat bir süre sonra
00:53:51oradaki
00:53:51konuşlandırılan
00:53:53çekiş gücün
00:53:53aynı zamanda
00:53:54PKK'ya da
00:53:56bir takım
00:53:56imkanlar sağladığı
00:53:58konusunda
00:53:58Türk basınında
00:53:59haberler yer almaya
00:54:00başladı.
00:54:00Mecliste bunlar
00:54:01konuşulmaya başlandı.
00:54:03Ve Türkiye'de
00:54:04Irak politikası
00:54:05konusunda
00:54:06ilk ayrılık
00:54:07çanları
00:54:071990'lar
00:54:09ortalarında
00:54:09çarmaya başladı
00:54:10Amerika Birleşik Devletleri'yle.
00:54:13Ancak giderek
00:54:14gelişen
00:54:15ticari ilişkiler
00:54:16karşılıklı
00:54:16ziyaretler ve
00:54:17özellikle
00:54:18Clinton yönetiminin
00:54:20sorunlu konulardaki
00:54:21sıcak tavrı
00:54:22stratejik ortaklık
00:54:23kavramının
00:54:24altyapısını
00:54:25oluşturdu.
00:54:27Asrın depreminin
00:54:28ardından
00:54:28yaşananlar
00:54:29ve özellikle
00:54:30o meşhur
00:54:31görüntü
00:54:32bu dönemin
00:54:32simgesiydi
00:54:33aslında.
00:54:38Clinton'ın
00:54:39Orta Doğu
00:54:40sorunundaki
00:54:40aktif yaklaşımı
00:54:41da yine
00:54:42Türk kamuoyunda
00:54:43sempatiyle
00:54:44izlendi.
00:54:45Ama en önemli
00:54:47olay
00:54:47ölücü terörün
00:54:48başının
00:54:49yakalanışıydı.
00:54:50Bu süreçte
00:54:58Amerika ve
00:54:59İsrail'in
00:55:00katkısı
00:55:00Türk kamuoyunda
00:55:01büyük sempati
00:55:02yarattı.
00:55:04Clinton sonrası
00:55:06dönem
00:55:06tüm dünya gibi
00:55:07Türkiye içinde
00:55:09keskin bir dönüştü.
00:55:12Aslında
00:55:12George W. Bush'un
00:55:13seçimi
00:55:14Türkiye'de
00:55:15pek de büyük
00:55:16bir ilgiyle
00:55:17izlenmedi.
00:55:18Hele
00:55:18gidişindeki
00:55:19ilgiyle
00:55:20karşılaştırıldığında.
00:55:26Bu farkın
00:55:27nedeni
00:55:27herkesin
00:55:28iyi bildiği
00:55:29bir tarih.
00:55:39Türkiye'de
00:55:47Amerika'dan
00:55:47yana
00:55:47tavır aldı.
00:55:49Hem
00:55:49çağ dışı
00:55:50Taliban rejimine
00:55:51yönelik
00:55:51müdahaleye
00:55:52hem de
00:55:52Afganistan'ın
00:55:53yeniden
00:55:53yapılandırılması
00:55:54sürecine
00:55:55aktif
00:55:55katkı
00:55:55yaptı.
00:55:56Bir yandan da
00:55:57terörle
00:55:58mücadelenin
00:55:59asıl gündem
00:55:59haline gelmesi
00:56:00özellikle
00:56:01bölücü
00:56:02terör anlamında
00:56:03Türkiye için
00:56:04kendini
00:56:04anlatabileceği
00:56:05bir ortam
00:56:06yarattı.
00:56:09Türkiye'nin
00:56:10son dönemdeki
00:56:11sınır ötesi
00:56:12operasyonlarına
00:56:13uluslararası
00:56:13tepkilerin
00:56:14zayıflığı
00:56:15bunun da
00:56:15bir sembolü
00:56:16oldu.
00:56:19Irak'ın
00:56:20kuzeyinde
00:56:21konuşlanarak
00:56:22ülkemizin
00:56:23toprak
00:56:24bütünlüğünü
00:56:25kamu düzenini
00:56:27güvenliğini
00:56:28ve huzurunu
00:56:30tehdit eden
00:56:31bölücü
00:56:31terör örgütüne
00:56:33karşı
00:56:33uluslararası
00:56:36hukuktan
00:56:36kaynaklanan
00:56:38hakkımızı
00:56:38kullanma
00:56:40noktasına
00:56:40gelmiş
00:56:41bulunuyoruz.
00:56:43Bu bir
00:56:43uluslararası
00:56:44hukukun
00:56:45vermiş
00:56:46olduğu
00:56:47yetkidir
00:56:47ve bu
00:56:48yetkiyi
00:56:48kullanacağız.
00:56:50Ama
00:56:51savaş
00:56:52tamtamları
00:56:52Irak için
00:56:53çalınca
00:56:54iş değişti.
00:56:56Bu süreçte
00:56:57Türk-Amerikan
00:56:57ilişkilerinde
00:56:58iki tarih
00:56:59öne çıktı.
00:57:001 Mart
00:57:01ve
00:57:014 Temmuz.
00:57:03Çok büyük
00:57:03sorumluluk
00:57:04altına
00:57:04girerek
00:57:05hakikaten
00:57:06önemli bir
00:57:07karar
00:57:07dolayıcıyız.
00:57:13Bu tezkere
00:57:15savaşı
00:57:16kabul
00:57:16tezkeresi
00:57:16de değil
00:57:17sadece
00:57:18hükümete
00:57:18sınırı
00:57:20kapsamı
00:57:20süresi
00:57:21belirlenmiş
00:57:22olan
00:57:22bir yetki
00:57:23tezkeresidir.
00:57:25Irak'a yönelik
00:57:26askeri
00:57:26ve müdahalede
00:57:27Amerika'nın
00:57:28Türkiye üzerinden
00:57:29bir kuzey
00:57:30cephesi
00:57:30açabilmesine
00:57:31olanak
00:57:31sağlayacak
00:57:32tezkerenin
00:57:321 Mart
00:57:332003'te
00:57:34mecliste
00:57:34reddi
00:57:35büyük bir
00:57:36şok oldu
00:57:36Amerika için.
00:57:38Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin
00:57:40kararı ortadadır.
00:57:43Bu karara
00:57:43öpüle
00:57:44saygı
00:57:45işlemek
00:57:45öncedeyiz.
00:57:46Demokrasinin
00:57:47gereği
00:57:47budur.
00:57:49Şüphesiz ki
00:57:49hükümet olarak
00:57:50biz her
00:57:51ülkeleri
00:57:51alacağız.
00:57:52meclisin
00:57:5420 Mart'ta
00:57:55hava sahasını
00:57:55açması
00:57:567 Ekim'de
00:57:57Türk Silahlı
00:57:58Kuvvetlerinin
00:57:58Irak'ta
00:57:59güvenlikle
00:57:59istikrara
00:58:00katkı yapmak
00:58:01amacıyla
00:58:01görevlendirilmesine
00:58:02imkan sağlaması
00:58:03ve incelik üstünde
00:58:05görev süresinin
00:58:06uzatılması
00:58:07bu hayal
00:58:08kırıklığını
00:58:08gideremedi.
00:58:10Tansiyon
00:58:11karşılıklı olarak
00:58:12düşürülmeye
00:58:12çalışılırken
00:58:134 Temmuz'da
00:58:15ikinci
00:58:15şok
00:58:16yaşandı.
00:58:19Amerikan askerleri
00:58:21ve IKYB'ye
00:58:22bağlı
00:58:23beş vergeler
00:58:23Süleymaniye'deki
00:58:25Türk İrtibat
00:58:25Timi'nin
00:58:26bürosuna
00:58:26baskın düzenlemiş
00:58:2711 Türk
00:58:28askerini
00:58:29gözaltına
00:58:30almıştı.
00:58:31Bu belki
00:58:31geçiştirilebilecek
00:58:32bir olaydı.
00:58:33Ama
00:58:34Türk askerlerinin
00:58:35başına
00:58:35geçirilen
00:58:36çuval
00:58:37konuyu
00:58:38ulusal
00:58:38onur
00:58:39boyutuna
00:58:39getirdi.
00:58:414 Temmuz
00:58:42günü o gün
00:58:42Amerikan
00:58:43Büyükelçiliği'nde
00:58:44biliyorsunuz
00:58:45onların
00:58:45bağımsızlık
00:58:46gününün
00:58:46kutlandığı
00:58:47gündü.
00:58:48Orada
00:58:48böyle
00:58:48birdenbire
00:58:49hakikaten
00:58:50biz oraya
00:58:51gitmişiz
00:58:52işte
00:58:52bir mütefikin
00:58:53milli gününü
00:58:54kutlamak için
00:58:55bir sürü
00:58:55yani
00:58:56bin
00:58:57sürü
00:58:57kişi vardı
00:58:58sefaretin
00:58:59bahçesinde
00:59:00birdenbire
00:59:01hakikaten
00:59:01bomba düşmüş
00:59:02gibi oldu.
00:59:04Ve
00:59:04insanlar
00:59:06önce anlayamadılar.
00:59:07Yani
00:59:07işte
00:59:08bir grup
00:59:09Türk askeri
00:59:10ve subayı
00:59:11tutuklanmış
00:59:12başlarına
00:59:14çuval
00:59:14geçirilmiş.
00:59:15Tabi bu
00:59:15çuval
00:59:15aslında
00:59:16çok sembolik
00:59:17ve kötü
00:59:17bir şey
00:59:18olarak
00:59:19algılandı
00:59:20öyledir de.
00:59:21Fakat Amerikalılar
00:59:22diyorlar ki
00:59:22bu bizim
00:59:23yaptığımız
00:59:23rutin
00:59:24uygulamaydı.
00:59:27Kim
00:59:27kim olduğunu
00:59:27bilmiyorduk
00:59:28filan gibi
00:59:29sonra adam
00:59:29bunu
00:59:29tevil etmeye
00:59:30çalışan
00:59:30şeyler
00:59:31söylendi ama
00:59:32aslında
00:59:33daha sonraki
00:59:34özellikle
00:59:35röportajlarda
00:59:35yakın zamanda
00:59:37anlaşılıyor ki
00:59:38o
00:59:39Amerikasayı
00:59:42bizim
00:59:43işte
00:59:43karakol
00:59:45demeyelim de
00:59:45yani
00:59:46özel kuvvetlerimizin
00:59:48bulunduğu
00:59:48binayı
00:59:49saran
00:59:50güçlere
00:59:51hürriyet
00:59:51gösterilmiş.
00:59:53Yani
00:59:53Türkiye Cumhuriyeti
00:59:54silahlı kuvvetlerine
00:59:56aidiyet
00:59:56belgeleyen
00:59:58kimlikler
00:59:59gösterilmiş
01:00:00olmasına rağmen
01:00:00böyle bir şeyin
01:00:03yapılmış olması
01:00:04yalan bir
01:00:04ihbar üzerine
01:00:05işte bilmem
01:00:06Musul Vadisi'de
01:00:07suikast yapılacaktı
01:00:08şudur budur
01:00:09gibi
01:00:09bir
01:00:10kisveyle
01:00:10aslında o olayın
01:00:12neden yapıldığını
01:00:13çok iyi bilmiyorum.
01:00:14ama onun için de
01:00:16belki
01:00:16bir
01:00:17yani sınır
01:00:18buraya kadar
01:00:18fazla ileri gitmeyin
01:00:20mesajı da
01:00:21olmuş olabilir
01:00:23Türklere
01:00:23verilmek
01:00:24istenen.
01:00:27O tarihten beri
01:00:28Türkiye'deki
01:00:29Amerikan
01:00:29alevitarları
01:00:30tavan yapmış
01:00:31durumda.
01:00:36Metal Fırtına
01:00:38kitabının
01:00:38ve
01:00:39Kurtlar Vadisi
01:00:40Irak
01:00:40filminin
01:00:41kasırgasını da
01:00:42bu anlamda
01:00:42değerlendirmek
01:00:43şart.
01:00:44Bütün bunlara
01:00:46karşın
01:00:47olumlu gelişmeler
01:00:48de yaşandı
01:00:48yakın dönemde.
01:00:50Amerikan
01:00:50yönetiminin
01:00:51Türkiye'nin
01:00:51Avrupa Birliği
01:00:52üyeliğine
01:00:53desteğini
01:00:53sürdürmesi
01:00:54Kıbrıs'ta
01:00:55özellikle
01:00:56Annan
01:00:56referandumu
01:00:57sonrası
01:00:57takındığı
01:00:58tavrın
01:00:58altını
01:00:59çizmek
01:00:59Amerikan
01:01:00Kongresinden
01:01:01bir heyetin
01:01:02Ercan
01:01:03havaalanını
01:01:03kullanarak
01:01:04Kuzey Kıbrıs'ı
01:01:05ziyaretinin
01:01:05önemini
01:01:06hatırlatmak
01:01:07şart.
01:01:08Yine
01:01:091915
01:01:10olaylarına
01:01:11ilişkin
01:01:11Ermeni
01:01:12iddialarına
01:01:12başkanlık
01:01:13düzeyinde
01:01:14taviz
01:01:14verilmemesini
01:01:15de.
01:01:16PKK'yı
01:01:17terör örgütü
01:01:18olarak
01:01:18ilan etmeleri
01:01:19ve
01:01:20terör örgütü
01:01:21liderleri olsun
01:01:23katiller olsun
01:01:24bunlara karşı
01:01:24ortak mücadele
01:01:25etmemiz
01:01:26şart.
01:01:27Irak'ın
01:01:28kuzeyindeki
01:01:29teröre yönelik
01:01:30istihbarat
01:01:30paylaşımı
01:01:31süreci de
01:01:31önemli.
01:01:33Bağlıca
01:01:34baskını
01:01:34sonrası
01:01:35çok tartışılsa
01:01:36da
01:01:36bu sürecin
01:01:37aslında
01:01:37pek çok
01:01:38yönden
01:01:39sağlıklı
01:01:39işlediği
01:01:40bir gerçek.
01:01:53Bu
01:01:54inişli
01:01:54çıkışlı
01:01:55ilişkiler
01:01:55tarihine
01:01:56bir yenisi
01:01:57eklenmek
01:01:58üzere.
01:01:58Üstelik bu kez
01:02:15seçilenler
01:02:16pek de
01:02:16iyi
01:02:17sinyaller
01:02:17vermiyor.
01:02:19Obama dönemine
01:02:20ilişkin
01:02:20Türkiye'de
01:02:21taban
01:02:21tabana
01:02:22zıt
01:02:22iki yaklaşım
01:02:23var.
01:02:23Biri
01:02:24taç giyen
01:02:24baş
01:02:25akıllanır
01:02:26şeklinde.
01:02:26yani Obama
01:02:27başkan
01:02:27sorumluluğunu
01:02:28alınca
01:02:28sahadaki
01:02:29gerçeklere
01:02:30göre hareket
01:02:30edecek
01:02:31o eski
01:02:32sözlerini
01:02:33pek de
01:02:33ön plana
01:02:34almayacak.
01:02:35Ama bir
01:02:36diğer görüş
01:02:37Obama'nın
01:02:37farklı bir
01:02:38başkan profili
01:02:39çizmek
01:02:39istediği
01:02:40ve seçim
01:02:40döneminde
01:02:41verdiği
01:02:41sözlere
01:02:42son derece
01:02:43duyarlı
01:02:44olacağı
01:02:44şeklinde.
01:02:46Bunları
01:02:46zaman ilerledikçe
01:02:47göreceğiz.
01:02:48Zaten bu
01:02:48yüzden
01:02:49Türkiye'den
01:02:49ilk açıklamalar
01:02:50sıcak
01:02:51ama
01:02:51temkinli.
01:02:52Türk dış
01:02:54politikası
01:02:55yani bu
01:02:55kapıların
01:02:56açılıp
01:02:56kapanması
01:02:57yurtta
01:02:58sulh
01:02:58cihan
01:02:58da
01:02:58sulh
01:02:59ilkesine
01:02:59bağlı.
01:03:00Bu konuda
01:03:00da belirleyici
01:03:01olan
01:03:01Obama'nın
01:03:02tavrı
01:03:03olacak.
01:03:04Türkiye'den
01:03:05yükselen
01:03:06ilk seslerin
01:03:07temkinli
01:03:07oluşu
01:03:08bunun bir
01:03:08göstergesi.
01:03:10Barack Obama'nın
01:03:11Amerika
01:03:12ve devletlerine
01:03:13başkan
01:03:14seçilmesini
01:03:15tabii ki
01:03:16büyük bir ilgi
01:03:17ve dikkatle
01:03:17takip ettik.
01:03:19Bunun hem
01:03:19Amerikan
01:03:20halkı
01:03:20için hem
01:03:21dünyadaki
01:03:21barış,
01:03:22istikrar
01:03:22ve
01:03:23güvenlik
01:03:24için
01:03:25hayırlar
01:03:26getirmesini
01:03:26temenni ediyorum.
01:03:28Ümit ediyorum ki
01:03:29bütün dünyada
01:03:32yeni bir
01:03:33dönem bu şekilde
01:03:34başlar.
01:03:35Dünya demokrasisi
01:03:36için,
01:03:36barış için,
01:03:38dayanışması için
01:03:39hele hele
01:03:40bulunduğumuz
01:03:40Orta Doğu
01:03:41barışına
01:03:43katkısı olan
01:03:44bir süreç olur.
01:03:46Bu tavrın ardında
01:03:47sadece yeni
01:03:48başkan ve
01:03:49yardımcısı da
01:03:50yok.
01:03:50Üstelik
01:03:51temsilciler
01:03:55meclisi
01:03:55başkanının
01:03:56özellikle
01:03:561915
01:03:57olaylarına
01:03:58ilişkin
01:03:58tavrı
01:03:59malum.
01:03:59Bu
01:04:00president
01:04:00başkanı
01:04:01daha
01:04:02daha
01:04:02ödülüyor.
01:04:05Ve
01:04:06demokratlar
01:04:07artık
01:04:08senatoda
01:04:09da
01:04:09hakim.
01:04:11Senato
01:04:11başkanlığı
01:04:12için adı
01:04:12geçenlerin
01:04:13bazıları
01:04:13da
01:04:14pek
01:04:14sevimli
01:04:15değil.
01:04:17Kısaca
01:04:17tekrarlayalım.
01:04:18Obama
01:04:19ve
01:04:20radikal yardımcısı
01:04:21Joseph
01:04:21Biden
01:04:221915
01:04:23olaylarına
01:04:24ilişkin
01:04:24Ermeni
01:04:24iddialarına
01:04:25sıcak
01:04:26bakıyor.
01:04:27Biden
01:04:28lobilerin
01:04:29etkisinde
01:04:30ama Obama
01:04:31bu konuda
01:04:32gerçekten
01:04:32taraf bir
01:04:33görüntü
01:04:34sergiliyor.
01:04:34Aslında
01:04:38bu noktada
01:04:39soru
01:04:39Amerikan
01:04:40politikaları
01:04:41ve çıkarlarıyla
01:04:42başkanın
01:04:43kendi
01:04:43duruşu
01:04:44kesiştiğinde
01:04:45nasıl bir
01:04:45tavır
01:04:46alınacağı.
01:04:47Zira
01:04:47şu ana
01:04:48kadar
01:04:48Beyaz Saray'a
01:04:49oturan
01:04:49çoğu
01:04:50başkan
01:04:50kampanya
01:04:51döneminde
01:04:51Ermeni
01:04:52iddialarının
01:04:52tanınması
01:04:53gerektiğini
01:04:54söylüyordu.
01:04:56Kaliforniya
01:04:57ve New Jersey
01:04:58gibi yerlerden
01:04:59aldıkları
01:04:59oyların
01:05:00ardından
01:05:00araştırılmalı
01:05:02dediler.
01:05:04Oval Ofis'te
01:05:06bir iki
01:05:07eyalet değil
01:05:08tüm
01:05:08Amerika var
01:05:09çünkü.
01:05:16Bu ilişkilerin
01:05:18tamamını
01:05:18zehirleyebilecek
01:05:19bir konu
01:05:19olduğunu
01:05:20Obama'nın
01:05:20anlamasını
01:05:21sağlamak
01:05:21gerekiyor.
01:05:22Çünkü
01:05:22demokratların
01:05:24çoğunluğu
01:05:24artacak
01:05:25yardımcısı
01:05:26Biden
01:05:26Kongre'de
01:05:27Pelosi'nin
01:05:28liderliği
01:05:29devam ediyor.
01:05:29Bunlar
01:05:29hep
01:05:30önemli
01:05:30problemler.
01:05:311915
01:05:32olaylarına
01:05:33ilişkin
01:05:33tartışma
01:05:34işin
01:05:35en
01:05:35görünen
01:05:36yüzü.
01:05:37Başka
01:05:37sıkıntılar
01:05:38da var.
01:05:39Örneğin
01:05:39Kıbrıs'ta
01:05:39son derece
01:05:40olumlu bir
01:05:41dönem
01:05:41yaşanırken
01:05:42Obama'nın
01:05:43birdenbire
01:05:43Kozey Kıbrıs'taki
01:05:44Türk askerine
01:05:45yönelik
01:05:46işgalci
01:05:46tanımı
01:05:47yine
01:05:47soru
01:05:48işaretleri
01:05:48getirdi.
01:05:50Kıbrıs
01:05:51Amerika
01:05:52için bile
01:05:53son derece
01:05:54hassas
01:05:54ve karışık
01:05:55bir
01:05:55konu.
01:05:58Bakalım
01:05:58Obama
01:05:59bu sürece
01:06:00nasıl
01:06:00dahil
01:06:01olacak?
01:06:01Afganistan
01:06:03konusunun
01:06:04da
01:06:04altı
01:06:04çizilmeli.
01:06:06Zira
01:06:07Obama
01:06:07Taliban
01:06:08karşısındaki
01:06:09geri çekilmeden
01:06:10rahatsız.
01:06:11Gerekirse
01:06:12Pakistan'ı
01:06:13bombaların
01:06:13sözü
01:06:14aslında
01:06:14yeni başkanın
01:06:15Amerikan
01:06:16kamuoyuna
01:06:16kararlı
01:06:17bir duruş
01:06:17sergilemek
01:06:18istediğinde
01:06:18gideceği
01:06:19adresi
01:06:20açıkça
01:06:20ortaya
01:06:21koyuyor.
01:06:21Afganistan'a
01:06:31NATO'dan
01:06:31yükselen
01:06:32muharip
01:06:32birlik
01:06:32çağrısı
01:06:33kısa
01:06:34vadede
01:06:34Türkiye
01:06:35Amerika
01:06:35arasında
01:06:36masadaki
01:06:37konulardan
01:06:37biri
01:06:38olabilir.
01:06:39Obama'nın
01:06:40Irak'tan
01:06:40çekilme
01:06:41stratejisi
01:06:41yine
01:06:42iki
01:06:42ülke
01:06:43ilişkilerinde
01:06:43önemli
01:06:44bir
01:06:44başlık.
01:06:45Obama'nın
01:06:46son
01:06:47seçim
01:06:47bildirgesinde
01:06:48terör
01:06:49örgütü
01:06:49PKK
01:06:49vurgusu
01:06:50önemli.
01:06:51Ama
01:06:52Amerikan
01:06:52askerlerinin
01:06:53çekildiği
01:06:53bir
01:06:54Irak
01:06:54pek
01:06:55çokları
01:06:55için
01:06:56pek
01:06:56de
01:06:56sevimli
01:06:57değil.
01:06:59Yeni
01:07:00yılın
01:07:00ilk
01:07:00ayında
01:07:01yapılacak
01:07:01yerel
01:07:02seçimler
01:07:02sonrası
01:07:03tablo
01:07:03bu
01:07:03anlamda
01:07:04belirleyici
01:07:04olacak.
01:07:07Tabi
01:07:07İran
01:07:07hatta
01:07:08ötesinde
01:07:09Orta
01:07:09Doğu'daki
01:07:10Şii
01:07:10hareket
01:07:11yine
01:07:11iki
01:07:12ülke
01:07:12ilişkilerini
01:07:13etkileyecek
01:07:13öncelikli
01:07:14gündem
01:07:14maddeleri
01:07:15arasında.
01:07:17Türkiye'nin
01:07:17bu
01:07:18konuda
01:07:18özellikle
01:07:19Amerika
01:07:19İran
01:07:20arasındaki
01:07:21kolaylaştırıcı
01:07:22diyalog
01:07:23sağlayıcı
01:07:23rolü
01:07:23önemli.
01:07:26Orta Doğu
01:07:26sorununda da
01:07:27Türkiye'nin
01:07:28İsrail-Filistin
01:07:29ve İsrail-Suriye
01:07:30arasındaki
01:07:31ara buluculuk
01:07:32çabaları
01:07:32yine ilişkilerin
01:07:34seyrinde etkili
01:07:35olacak
01:07:35olumlu
01:07:35başlıklar.
01:07:36Gazze'den
01:07:41Bağdat'tan
01:07:41yükselen
01:07:42sesler
01:07:43şüpheci
01:07:43yaklaşımın
01:07:44sürdüğünü
01:07:45açıkça
01:07:45ortaya
01:07:46koyuyor.
01:07:46orta Doğu
01:07:47orta Doğu'nun
01:07:49orta Doğu'nun
01:07:50genelinde Türkiye'yle
01:07:51Obama yönetiminin anlayışları büyük ölçüde daha paralel.
01:08:08İran, Suriye, Orta Doğu barış süreci.
01:08:10Obama'nın
01:08:12Irak'tan çekilmek istemesi de bence Türkiye için olumlu.
01:08:18Yalnız Orta Doğu değil aslında Obama'nın başını ağrıtan.
01:08:22Balkanlarda Kosova'nın bağımsızlığı
01:08:24ve Washington'la Moskova arasında yaşanan kriz.
01:08:30Gürcistan'ın Güney Osetti'ye saldırması,
01:08:33Rusya'nın buna cevabı
01:08:35ve yine Washington-Moskova arasında çıkan bir diğer kriz
01:08:39Orta Doğu, Kafkas ve Balkan üçgeninin
01:08:42önümüzdeki dönemde iyice ısınacağını gösteriyor.
01:08:55Rusya'nın yeniden bir güç odağı haline geldiği,
01:08:59Çin'in ekonomik bir deve dönüşmeye başladığı bu günlerde,
01:09:02yani uluslararası oyunda kartlar yeniden dağıtılırken,
01:09:06Türkiye tüm bu süreçlerin ortasında.
01:09:09Üstelik de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin
01:09:12geçici üyesi sıfatıyla.
01:09:18Kısacası Obama, seçim kampanyalarında dilinden düşürmediği sloganı için
01:09:23ciddi bir sınava hazırlanıyor.
01:09:27Gerçekten değişim geldi mi, bunun cevabını zaman verecek.
01:09:31Tabi neyin, nasıl değişeceği, bu değişimin iyi olup olmayacağı sorusunun da.
01:09:39Türk-Amerikan ilişkilerinin iniş çıkışları derin tarihinde,
01:09:46kırmızı hatlar hiç bu kadar keskin olmamıştı belki de.
01:09:49Çeviri ve Altyazı M.K.
01:09:51Çeviri ve Altyazı M.K.
01:09:53Çeviri ve Altyazı M.K.