- 2 gün önce
Kategori
🛠️
Yaşam tarzıDöküm
00:00Mars'ı düşündüğünde aklına ne geliyor? Herhalde böyle kızıl çorak bir çöl değil mi? Uçsuz bucaksız pas rengi bir sessizlik.
00:09Peki ya o çölün kumları milyarlarca yıllık bir sır saklıyorsa? İşte bugün tam olarak bu sırrın peşine düşüyoruz.
00:18Elimizdeki kaynaklar çok eylem verici. Mars'ın sandığımızdan çok daha uzun bir süre yaşanabilir kalmış olabileceğine dair yeni kanıtları inceliyorlar.
00:27Özellikle de Gale kraterindeki o taşlaşmış kum tepelerine odaklanacağız.
00:33Yani görevimiz şu. Mars'ta hayatın gelişmesi için ne kadar zaman vardı ve bu hayattan geriye ne kalmış olabilir?
00:40Hadi bu kızıl gezegenin derinliklerine şöyle bir inelim.
00:43Harika bir konu. İstersen önce şu genel kabul görmüş resmi bir çizelim.
00:47Lütfen.
00:48Bilim dünyası Mars'ın bir zamanlar akan sulara sahip olduğu konusunda hemfikir.
00:54Daha kalın bir atmosfer, yani yaşama elverişli koşullar, hatta 4 milyar yıldan daha önce nehirleri, gölleri, belki de devasa okyanusları vardı.
01:05Ama geleneksel görüşe göre bu yaşanabilir dönem yaklaşık 3 milyar yıl önce sona erdi.
01:12Gezegenin manyetik alanı zayıflayınca değil mi?
01:15Aynen. Güneş rüzgarları atmosferi adeta süpürdü, gezegen kurudu, dondu ve bugünkü haline geldi.
01:22Yani genel hikaye Mars 3 milyar yıl önce öldü, su gitti, hayat bitti.
01:28Ders kitaplarında okuduğumuz, hani belgesellerde izlediğimiz hikaye bu.
01:32Tam olarak bu.
01:33Hikayenin o bilinen acı sonu buydu.
01:35Ancak işte son bulgular tam da bu zaman çizelgesine meydan okuyor.
01:39Bu yeni araştırmalar yüzey tamamen kuruduktan sonra bile yer altında, böyle gizli ceplerde yaşamın devam etmiş olabileceği ihtimalini çok güçlü bir şekilde gündeme getiriyor.
01:50Bir dakika bu, bu çok büyük bir iddia.
01:53Bu Mars'ın biyolojik tarihini tamamen yeniden yazmamız gerektiği anlamına gelebilir.
01:59Yani o mutsuz son aslında hikayenin sonu değil, sadece bir bölümün sonu olabilir.
02:06Kesinlikle.
02:07Belki de hikayenin en ilginç bölümü daha yeni başlıyordur.
02:10O zaman hikayemizin kahramanını sahneye alalım.
02:14NASA'nın Curiosity gezgini, hala faal ve Gale kraterinde adeta bir jeolog gibi çalışıyor.
02:21Yıllardır inanılmaz veriler gönderiyor.
02:24Gönderiyor ama son gönderdiği bazı fotoğraflar var ki, yani gerçekten kafa karıştırıcı.
02:30Fotoğraflarda bir zamanlar rüzgarla savrulan o bildiğimiz kum tepeleri...
02:35Dünler, evet.
02:37Evet, bilimsel adıyla dünler.
02:39Zamanla taşa dönüşmüş, resmen kaya gibi sertleşmiş kum tepeleri bunlar.
02:44Evet, bu çok sıra dışı bir durum.
02:46Çok.
02:47Çünkü kumun bu şekilde şey, çimentolanıp taşa dönüşmesi için kalıcı bir şeye ihtiyaç var.
02:53Su.
02:54Ama öyle sıradan bir sel baskını veya mevsimsel bir ıslaklık değil, uzun süreli ve sürekli bir su varlığı gerekiyor.
03:01İşte burada benim aklım karışıyor.
03:04Bize hep ne dendi?
03:05Mars'ın yüzeyi milyarlarca yıldır donmuş bir çöl.
03:09Atmosfer yok, sıvı su yok.
03:12E gökten yağmur yağmıyorsa bu suyu kumun içine ne getirdi?
03:16Bu bir çelişki gibi duruyor.
03:18Harika bir soru.
03:19Ve araştırmanın da tam kalbinde bu var.
03:22Cevap, suyun yukarıdan değil aşağıdan gelmiş olması.
03:25New York Üniversitesi Abu Dhabi yani Enoeyyat'tan Dimitra Atri liderliğindeki bir ekip tam da bu konuyu inceledi.
03:34Curiosity'nin topladığı verileri, görüncüleri analiz ettiler ve vardıkları sonuç çok net.
03:40Bu taşlaşmış kum tepeleri, yeraltı suyuyla çok ama çok uzun süreli bir etkileşim sonucu sertleşmiş.
03:48Yeraltı suyu mu?
03:49Evet, yani su yüzey çoktan kuruduktan sonra bile yeraltından yavaş yavaş sızarak bu kum tepelerini doyurmuş.
03:58Vay canına, yani yüzeyde hayat ölürken yeraltında adeta bir B planı mı işliyordu?
04:05Gezegenin altında bambaşka bir dünya mı vardı?
04:08Bu bulgunun ima ettiği şey tam olarak bu.
04:11Mars'ın yüzeyi yaşanmaz hale geldikten çok sonra bile yeraltında aktif su sistemleri varlığını sürdürmüş olabilir.
04:18Ve işin asıl ilginç noktası şu, bu durum gezegenin yaşanabilirlik süresini dramatik bir şekilde belki de yüz milyonlarca yıl uzatmış olabilir.
04:28Yüz milyonlarca yıl mı?
04:29Evet, bu da hayata tutunması, adapte olması ve belki de iz bırakması için çok daha geniş bir zaman penceresi demek.
04:37Bu çok iddialı bir sonuç yalnız.
04:39Yani milyarlarca kilometre ötedeki bir kayaya bakıp bunu kesinlikle yeraltı suyu yaptı demek.
04:46Bunu şüpheyle yaklaşan yok mu?
04:49Mesela bu sadece tek seferlik dev bir selin kalıntısı olamaz mı?
04:53Ya da bir göl kurumuştur.
04:55Neden bu kadar uzun süreli bir yeraltı suyu süreci olduğundan bu kadar eminler?
05:00İşte bu noktada bilim insanları, gezegen biliminin altın standardı olan bir yönteme başvurdular.
05:07Karşılaştırmalı jeoloji.
05:08Eğer Mars'taki bir yapıyı anlamak istiyorsan, dünyada bir benzerini bulman gerekir.
05:13Ve bu araştırmacılar tam olarak bunu yaptılar.
05:16Birleşik Arap Emirliklerindeki çöllere baktılar.
05:19Bizim dünyamızdaki çöllere mi? Ne alaka diyecek gibi oldum ama anlıyorum.
05:23Jeolojik süreçler evrensel, doğru.
05:25Kesinlikle. Beyağa çöllerinde tıpkı Mars'taki gibi, yeraltı sularına uzun süre maruz kalan kum tepelerinin zamanla sertleşip kayaya dönüştüğü biliniyor.
05:36Curiosity'nin incelediği bu özel bölgeye bir isim de vermişler.
05:40Stimson Formasyonu.
05:41Stimson Formasyonu.
05:42Evet. Araştırmacılar, Stimson Formasyonundaki kaya yapılarını Beyağa çöllerindeki benzer yapılarla karşılaştırmışlar.
05:50Ve bağlantıyı güçlendiren çok önemli bir kanıt buldular.
05:53Bir tür jeolojik parmak izi gibi bir şey mi?
05:56Tam olarak öyle. Her iki gezegende bu taşlaşmış kumullarda da ortak bir mineral buldular. Jips.
06:02Jips. Yani alçı taşı.
06:05Bildiğimiz alçı taşı, evet. Jips, suda çözülmüş sülfat ve kalsiyumun çökelmesiyle oluşur.
06:11Birbirinden bu kadar farklı iki gezegende, aynı tür jeolojik yapıda aynı mineralin bulunması,
06:17yani bu her iki yerde de neredeyse aynı sürecin işlediğinin çok güçlü bir kanıtı.
06:21Bu inanılmaz bir şey. Yani Birleşik Arap Emirliklerinde bir çölde yürürken ayağının altındaki kaya ile Mars'ta bir kraterin içindeki kaya milyarlarca yıl arayla aynı hikayeyi anlatıyor.
06:36Gezegen bilimi bazen böyle dedektiflik gibi hissettiriyor gerçekten.
06:41Harika bir benzetme. Çünkü tam olarak bir dedektiflik işi.
06:45Senaryo muhtemelen şöyle işledi.
06:47Yakınlardaki Şarp Dağı'ndan belki eriyen buzlardan sızan yer altı suyu,
06:52yer çekimiyle yavaş yavaş kum tepelerinin arasına sızdı.
06:56Bu su taşıdığı minerallerle birlikte kum tanelerini birbirine yapıştırdı,
07:01onları adeta çimentoladı ve milyonlarca yıl içinde bugünkü kaya formuna dönüştürdü.
07:07Buradaki anahtar kelime yavaş yavaş.
07:10Yani anlık bir olay değil.
07:12Kesinlikle değil. Bu bir sel baskını değil.
07:15Bu uzun süreli, kalıcı ve istikrarlı bir su varlığı demek.
07:19Senaryoyu anladım. Yeraltı suyu var, kayaları çimentolamış ve bize kanıt olarak da jips mineralini bırakmış.
07:27Peki bunun hayatla yani asıl büyük soruyla ne ilgisi var?
07:31Sadece jeolojik bir süreç olamaz mı?
07:33Olabilirdi ama işin heyecan verici kısmı da tam burada başlıyor.
07:38Çünkü dünyada tam da bu tür kum taşı oluşumları hayatın en iski izlerini yani fosilleri saklamak için mükemmel yerlerdir.
07:47Öyle mi?
07:47Evet, kum tanelerin arasındaki o boşluklar hassas organik yapıları yıkımdan koruyan bir nevi mikrokasa görevi görüyor.
07:55Öyleyse yani Mars'taki bu taş saçmış kumulların içinde milyarlarca yıl öncesine ait antik Mars mikroplarının fosilleri olabilir mi?
08:07Bu olasılık son derece mantıklı.
08:09Hatta araştırmacıların makalelerinde en çok vurguladığı hipotez bu.
08:13Hatta daha da ileri gidiyorlar.
08:15Dünyada mikrobiyal toplulukların yani bakteri kolonilerinin sadece pasif bir şekilde fosilleşmediğini biliyoruz.
08:23Bu mikroplar kum tanelerini birbirine yapıştıran ve kimyasal ortamı değiştiren biofilmler oluşturarak minerallerin çökelmesini aktif olarak tetikliyorlar.
08:33Vay!
08:33Bu sürece biolitifikasyon denir.
08:36Bir dakika, bu inanılmaz.
08:38Yani mikroplar farkında olmadan kendi mezar taşlarını kendileri inşa ediyorlar bir nevi.
08:45Arkalarında mükemmel birer kanıt bırakıyorlar.
08:48Harika bir şekilde özetledin.
08:49Tam olarak öyle.
08:51Kendi kendilerini fosilleştiriyorlar.
08:53Araştırmacıların hipotezi de bu yönde.
08:56Gale kraterindeki Stimson formasyonu, Mars'ta fosilleşmiş yaşam aramak için şu ana kadar belirlediğimiz en umut verici hedeflerden biri olabilir.
09:06Milyarlarca yıl önce o yeraltı suyunda yaşayan ilkel mikroorganizmaların moleküler kalıntıları veya doğrudan mikrobiyel parmak izleri bugün bu kayaların içinde hapsolmuş olabilir.
09:17Bu düşünce bile Tüyle Rüt'a ertici.
09:20Yani Curiosity farkında olmadan antik bir Mars mezarlığının üzerinde geziniyor olabilir.
09:26Kaynaklarda bu durumun sadece Stimson formasyonuyla sınırlı olmadığı da belirtiliyor.
09:31Greenwood Padamont adında yakınlardaki başka bir bölgede de benzer taşlaşmış kumul yapıları gözlemlenmiş.
09:38Bu önemli bir detay.
09:39Çok önemli, çok.
09:40Çünkü bu bulguların tek bir anomali olmadığını gösteriyor.
09:44Gale kraterinde bunun daha yaygın bir jeolojik süreç olabileceğini gösteriyor.
09:49Bu olgunun birden fazla yerde tekrarlanması yeraltı suyunun Mars'ın geçmişinde sandığımızdan çok daha önemli ve yaygın bir rol oynadığına dair kanıtları güçlendiriyor.
09:59Bu da fosil bulma ihtimalimizi arttırıyor tabii.
10:02Kesinlikle.
10:03Peki tüm bu bulmacanın parçalarını birleştirelim o zaman.
10:06Bu Mars'ın o bilindik, sıcak ve sulu bir dünyadan donmuş bir çöle dönüşüm hikayesini tamamen değiştiriyor gibi.
10:15Kesinlikle.
10:16Hikayenin sonuna yepyeni ve umut dolu bir bölüm ekliyor.
10:19Daha önce ne diyorduk?
10:20Atmosfer inceldiği, su buharlaştığı, her şey dondu ve hikaye bitti.
10:25Evet.
10:25Süre devam etti.
10:26Bu, hayatın sadece ortaya çıkması için değil, aynı zamanda bu yeni ve zorlu koşullara adapte olması ve belki de evrimleşmesi için çok daha fazla zaman demek.
10:40Bu astrobiologlar için her şeyi değiştirir.
10:43Çünkü daha fazla zaman, daha fazla olasılık demek.
10:46Hani bir piyangoyu kazanmak için bir bilet yerine yüzlerce bilete sahip olmak gibi bir şey.
10:53Peki bu bilgiyle ne yapacağız?
10:55Artık elimizde daha iyi bir hedef mi var?
10:57Tam olarak bu.
10:59Bu araştırmanın en pratik ve heyecan verici sonucu da bu.
11:02Artık Mars'a gönderilecek gelecek görevler için elimizde somut, lazer odaklı hedefler var.
11:09Eğer eski yaşamın kanıtlarını bulmak istiyorsak artık rastgele delikler açmak zorunda değiliz.
11:14Nereye bakacağımızı çok daha iyi biliyoruz.
11:17Yani o formasyonlar.
11:19Evet, Stimson formasyonu ve Green Hawk Padiment gibi yeraltı suyuyla değişime uğramış bu taşlaşmış kumul bölgeleri.
11:28Bu bölgeler adeta biler X işaretiyle işaretlenmiş hazine haritası gibi.
11:33Yani gelecekteki bir numune getirme görevi ya da daha gelişmiş analiz yeteneklerine sahip bir gezgin doğrudan bu bölgelere yönlendirilebilir ve oradan alınacak sadece bir kaya örneğinin içinde, dünyaya geri getirildiğinde belki de Mars yaşamının o nihai kimyasal kanıtını bulabiliriz.
11:53Potansiyel tam olarak bu. Bu kayalar Mars'ın unutulmuş geçmişinin birer arşivi.
11:59Ve şimdi biz o arşivin kütüphanesinin nerede olduğunu keşfettik.
12:03Geriye sadece o kitapları raftan indirip okumak kalıyor.
12:06Kim bilir o sayfalarda neler keşfedebiliriz.
12:09O halde bugünkü derinlemesine incelememizi toparlayalım.
12:13Mars'ın Galekra terindeki kum tepeleri sadece rüzgarın değil, aynı zamanda gezegenin yüzeyi çoktan kuruduktan sonra bile varlığını sürdüren yeraltı sularının da bir eseriymiş.
12:26Ve bu su sadece kayaları değil, belki de hayatın izlerini de korumuş.
12:31Bu, Mars'ta hayat arayışımızı tamamen değiştiriyor.
12:34Artık sadece su nerede diye sormuyoruz.
12:39Artık elimizde bir hazine haritası var ve fosiller nerede sorusunun cevabını bu taşlaşmış kum tepelerinin işaretlediğini biliyoruz.
12:48Kızıl kumların altındaki kayalar, belki de evrendeki en büyük sorulardan birinin cevabını saklıyor.
12:55Ve bu da üzerinde düşüneceğin son bir soruyu gündeme getiriyor.
12:59Eğer yaşam, gezegenin yüzeyi tamamen yaşanmaz hale gelirken Mars'ın yer altına çekilerek adapte olabildiyse, bu bize hayatın kendi doğası ve dayanıklılığı hakkında ne söyler?
13:12Ve bu bilgiden yola çıkarak evlenin başka hangi köşelerinde, yüzeyden bakıldığında tamamen çorak ve düşmancıl görünen gezegenlerin veya uyduların derinliklerinde yaşam aramalıyız?
13:24Belki de en büyük keşifler her zaman yüzeyin altında, gözden uzakta gizlidir.