- 2 gün önce
Dünya, Gazze ve Sudan’daki soykırıma varan katliamlara odaklanmışken, binlerce kilometre ötedeki bir başka bölge de uzun süredir 'kültürel soykırım' iddialarıyla gündemde. Çin’in kuzeybatısında yer alan Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşayan 10 milyondan fazla Uygur Türkü’nün siyasal, dini ve kültürel özgürlüklerinin kısıtlandığına ilişkin tartışmalar devam ediyor. CNN TÜRK'ten Büşra Arslantaş, Kameraman Caner Emre Kınacı ile birlikte, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin kuruluşunun 70. yıl dönümü kapsamında Çin’in özel davetlisi olarak bölgenin başkenti Urumçi’ye gitti. Arslantaş, dönüşünde bölgeye ilişkin dikkat çekici izlenimlerini İstanbul’a taşıdı.
Kategori
🗞
HaberlerDöküm
00:00Neşeli danslarını
00:07Zengin mutfaklarını
00:13Göz alıcı kıyafetlerini hevesle sergilediler
00:30Kamplarda zorla alıkonuldukları, yakınlarının canı ve özgürlüğüyle tehdit edildikleri, asimilasyona maruz bırakıldıkları yönündeki 10 yıllardır tartışılan resmi açıklama, rapor ve iddialaraysa hiç değinmediler ya da değinemediler.
00:48Onlarla her etkileşim anımızda en az 3 aktüel kamera kayıttaydı.
00:53Haber merkezimize hoş geldiniz.
00:56Bu koşullarda zihnimizden geçen onlarca ihtimal hesabıyla yaşamlarına dair sorabildiğimiz sınırlı sayıda sorunun çoğuna da net yanıtlar verilmedi.
01:05Sincan Uygur Özerk Bölgesi genelinde 18 yaş altı gençler istedikleri zaman camiye gidip namaz kılabiliyorlar mı?
01:11Dışarıda ben pek haberim yok.
01:13Kadınlar camiye gelip namaz kılabiliyor mu?
01:15Şimdiye kadar hiç görmedim. Daha çok evdeşim.
01:18Görüntüler resmi ifadeyle Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkenti Orumçiden.
01:26İlk kez 2013 yılında Ankara'da muhabirlik yaparken dönemin CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun Çin ziyaretine davet edildiğimde gitmiştim Orumçiye.
01:3612 yıllardan sonra davet bu kez Çin'in Ankara Büyükelçiliğinden geldi.
01:39Ağustos ayında katılamadığım farklı içerikteki davetlerine Ekim ayında ikinci kez üstelik Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin 70. kuruluş yıldönümü vesilesiyle gerçekleştireceklerini duyunca geri çevirmek istemedim.
01:51Katılacağımı bildirdikten sonra Çin'in Ankara Büyükelçisi Cihan Kşuevi'ne röportaj talebimi ilettim.
01:57Ankara'ya gittim ve kameralar karşısında açıklıkla sordum.
02:00Doğrudan açıklıkla sormak isterim.
02:01Nasıl bir programla karşı karşıya kalacağım örneğin ben oraya gittiğimde kameraman arkadaşımla doğru da Uygur Türkleriyle sohbet edebilecek onların yaşam koşullarını gönültüleyip aktarma imkanı verilecek mi bana?
02:12Umarım yerel halk ve farklı kesimlerle yüz yüze ve çok gönlü görüş alışverişi yaparsınız.
02:18Ve bu ziyaretle gerçek ve çok boyutlu bir Sincan'ı tanımış olacaksınız.
02:24Peki sizden bu sözü almış olduk. Teşekkür ederim.
02:27Bu röportajdan bir gün sonra kameraman arkadaşım Caner Emre Kınacı ile birlikte havalimanındaydık.
02:35Milliyet, Sabah, Cumhuriyet, Sözcü ve Dünya gazeteleriyle Ankara Bera şansından meslektaşlarımız ve Büyükelçilikten Eren Hu ile birlikte 26 Ekim pazar günü sabaha vardı kurumçiye.
02:45Emre ile o ana kadar karşılaştığımız tek zorluk Çin'in dijital ödeme sistemlerine adapte olmak ve yeni açılan Urumcu Uluslararası Havalimanı'nda kısa birer form doldurmaktı.
02:57Pasaport kontrol noktasından geçtikten sonra havalimanının restoranında özel bir odada gastronomi turlarını aratmayan bir sofrayla karşılandık.
03:09Uygur mantasından güvercin etine, lotus'tan bambu turşusuna onlarca çeşitle donatılmıştı dönen masa.
03:15Yemekten sonra otele eşyalarımızı bırakıp kısa sürede yeniden yola çıktığımızda otobüste bizi kendisinin de Uygur Türk'ü olduğunu sonradan öğreneceğimiz tur rehberimiz Nisa Gül Hanım karşıladı.
03:28Türkçeyi öğrendiğini ama unuttuğunu söyleyerek İngilizce iletişim kurdu bizimle.
03:32Tanrı dağlarına doğru ilerlerken harita üzerinden anlattıkları bölgeye dair genel coğrafi bilgilerden öteye gitmedi.
03:38Türk milletinin yeryüzündeki ilk otağı, tarih sahnesine çıktığı Kutlu Beşik, Nihalatsız'ın da mısralarında yer verdiği,
03:45sen gurbette kalırsam ben ölürsem ne çıkar, ruhlarımız buluşur elbet diyerek adres gösterdiği Tanrı dağlarının eteklerindeyiz.
03:52Bu dağlar Türk'ün yalnızca yurdu değil, kimliğinin, kültürünün ve devlet fikrinin doğduğu kadim merkez.
03:58Orhun'dan altaya uzanan Türk cihal tasavrunun stratejik kalbi.
04:02Uygur Türkleri 8. yüzyılda Orhun bölgesinde kurmuş oldukları güçlü Uygur kanunuyla Türk tarihinin en köklü medeniyetlerinden birini oluştururlar.
04:12Yazı, sanat, hukuk ve diplomasi alanlarında çağının çok ötesinde bir kültür inşa ettiler.
04:18Bunun yanında Budizm, Manihenizm ve Türk töre geleneği de bu anlamda çok başarılı bir şekilde sentezlediler.
04:25Bugün ise Çin'in kuzeybatısındaki Sincan bölgesinde yaşayan Uygurlar, Türk dünyasının tarihi ve kültürel hafızasını yaşayan bir parçası olarak görülmektedir.
04:35Bundan 70 yıl önce 1955'te Sincan resmen eyalet statüsünden çıkarıldığı ve özerk bölge ilan edildi.
04:42Ancak özerklik sadece yasal bir terim olarak varlığını sürdürüyor.
04:45Fiilen bölge tamamen merkezi otoritenin kontrolünde.
04:48Kağıt üzerinde tabi ki Sincan Uygur bölgesi özerk olarak görülmekte fakat fiiliyatta Pekin yönetiminin doğrudan kontrolü altında olduğunu görüyoruz.
04:58Eyalet düzeyinde ise bir yönetim modeli var fakat karar mekanizmaları Çin Komünist Partisi'nin denetiminde.
05:05Yani bu özerklik anayasada yazılı olsa bile pratikli sınırlı siyasal kültürel ve dini özlülükler çoğu zaman ise merkezi yönetimin politikalarıyla kısıtlanıyor.
05:1427 Ekim pazartesi günü Sincan İslam Enstitüsü'ne gittik.
05:17Enstitüden yetkililer şu an 400 öğrencileri olduğu, geçen yıl 150'sinin mezun olduğu ve neredeyse tamamının imam olarak göreve başladığına dair Çince bilgiler veriyor, elçilikten Eren Bey'i Türkçe'ye çeviriyordu.
05:29Daha çok siyasi hukuk ile ilgili bilgiler veriyoruz.
05:33Tanışmadığımız ve çok sonra yerel medyadan oldukları söylenen 3 kişi tarafından devamlı kayda alındığımızı ilk kez o an fark ettim.
05:40Dikkatimi zor da olsa yeniden konuşmalara verdim.
05:42Aşıcı da ölçüsüne.
05:43Bazı namaz konmayan Müslüman değildir.
05:48Bu bize göre, çünkü bizim din bilgilerimize göre bu aşırıcılık.
05:54Sakallı bir öğrenci gelsin ama bu problem değil o zaman.
05:56Normalde bir sıkıntı yok ama işte öğrenci dönemindeyken, yani herkes okuldayken biz bu kurarak uyuyoruz.
06:04Okuldayken daha çok, daha modern görmek için öyle sakallar ise öyle bir şey, kurak gibi bir şey var ama mezunluktan sonra ise herkes.
06:16Ve ziyaret sırası enstitü içindeki camiye geldi.
06:25Buyurun.
06:27Sincan İslam Enstitüsü'ndeki camiye gireceğiz şimdi.
06:30Programda aynı da ziyaret ettiğimiz ilk cami ve bu camiye girişte patikler giyinmesi gerekiyor.
06:34İsterseniz böyle bir kastik makinelerden giyebiliyorsunuz ya da oradan da sepetten alıp tek kullanımlık patikler de giyilebiliyor.
06:41Şimdi içeri gireceğiz.
06:42Aklımda son olarak ta kılınçın da kayıp coğrafyanın izinde Doğu Türkistan Seyahatnamesi kitabında yer verdiği bazı gözlem ve iddialar vardı.
06:50İbadethanelerde çok ciddi yasaklar vardı.
06:52Bazı camilere alınmadık zaten.
06:53Girebildiğimiz camilere de pasaportla girebildik.
06:56Yaş sınırı vardı.
06:57Camide genç yoktu mesela.
06:59Kapılarda pasaportlarımızın fotoğrafları çekildi.
07:01Mesela bir tane camide, Urumşi'de bir görevli bütün camideki hareketlerimizi videoya aldı.
07:07Bu tabii bir cami için çok normal değil.
07:09Fırsat buldukça doğrudan İsa Meclisi Müdürü'ne sordum.
07:12O üç kişi de aralıksız kayda devam ediyordu.
07:14Urumşi'de çok fazla cami oldu ama her camide namaz kılmak istediğinizde kılamadığınız yönünde bir takım iddialar var.
07:20Doğru mu bu?
07:21Böyle bir engelle karşılaşıyor musunuz?
07:23Sizin doluyor, üye içi, níveisi, siz içi.
07:26Vakti gelince herkes ciste bağlı gidiyor.
07:29Tur rehberimiz Nisa Gül'ün sıkça inelediği çap çap ve gettuk, yani Türkçe, hızlı hızlı ve gidiyoruz anlamına gelen tatlı sert çağrılarıyla yine bir sonraki durağa geçtik.
07:39En sevdiğimizi deneyim.
07:40Hoten sokağındaki akşam pasajı ve bir başka semtteki yiyecek tezgahında ta kılınçın da sözünü ettiği iplerle bağlı bıçakları gördüm.
07:49Emreden uzaktan görüntü çekmesini ve çektiklerini yedekleyip silmesini istedim.
07:53Sonradan kamerasız sorabildiğim yetkililer güvenlik gerekçesiyle bıçakların bağlı olduğunu söyledi.
07:58Başka detay vermedi.
07:59Mesela hoteni, yel kenti, Kaşkar'ın dış mahallelerini, art tuşu falan gördük.
08:09Oralarda tabii çok ciddi bir kuşatma var.
08:12Her tarafta polisler devreye geziyor, her tarafta kameralar.
08:15Oralarda da aynı şekilde ibatahanlar kapalı.
08:17Belki ihlali çok zayıf ve çok basit bir tanınama olarak kalır.
08:21Tabii soykırım dendiği zaman da akla genellikle böyle bombalanan şehirler, kopan bacaklar, kollar geldiği için
08:27belki kültürel soykırım ya da asimilasyon demek gerekir.
08:31Fakat asimilasyon bile tek başına yetmeyebilir.
08:34Dolayısıyla çok boyutlu kültürel bir soykırım demeyi tercih ediyorum.
08:38Nasrettin Hoca figürleriyle dolu tarih büyük pazar siyaretimizde bizi devamlı kayda alan kameramanlar gözden uzaklaştığında
08:45Uygur Türkleriyle, Türkçe, İngilizce, yapay zeka çevirileriyle yaşam koşullarına dair sohbet etme girişimlerin
08:51ya dil bariyeri gerekçe gösterilerek ya da nazik bir tebessümle sonutsuz kaldı.
08:55Ama konu kıyafetlerine, yerel lezzetlere geldiğinde konuşmaktan, kayda alınmaktan çekinmiyorlardı.
09:01Urumçi'deki büyük pazar Uygurların yanı sıra Hanmehui turistlerin şehre adım attıklarında
09:06ilk uğradıkları yerlerden biri bu rengarenk çarşıda gördüğünüz üzere
09:10kıyafetler, yiyecekler ve bir dizi kültürel ürün satılıyor.
09:14Şıda, şıda, şıda, şıvur.
09:17Bu rengarenk çarşıda beğeniyorlar.
09:19Ve bu rengarenk çarşıda çok seviyorlar ve bir fotoğraf çekiyorlar.
09:22Program çok yoğun. Oradan oraya gidiyoruz. Şimdi büyük pazarı görmemizi istediler.
09:26Bütün lezzetleri de tatmamız için çok özen gösteriyorlar ama bir kahveden söz ediyor.
09:31Rehberimiz soralım.
09:32Farklı dillerde yayın yapan Sincan Televizyon ve Radyo Merkezi'nde sistem açıklıkla anlatıldı.
09:50Bizim bu amacımız hükümetimizin ve partimizin sesini duyurmak ve daha kaliteli yayın sunmak.
09:59Yöneticiler çok mutlu çalıştıklarını söyledi.
10:01Üniversiteyi Türkiye'de okumuş Nuşat Adil de dahil çalışanlar bunu doğruladı.
10:05Burada çok kolay, çok rahat. Burada çalışmak da çok güzel bir şey.
10:10Çinak Cumhuriyeti'nde özel televizyon ve radyo kuruluşları yok. Hepsi devlete bağlı.
10:14Biz de şimdi Sincan Uygur Özerk bölgesinde, Sincan Radyo ve Televizyon Merkezi'ndeyiz.
10:20Bu merkez Urumçi'de yerleşke ve bu merkezin içinde 8 televizyon kanalı ve 10 radyo iş yapıyor.
10:27Ve şimdi de meslektaşlarımız yayına hazırlanıyorlar.
10:29Onların daha fazla dikkatini dağıtmadan stüdyolunu ayrılalım.
10:32Bir başka duraksa 2013 yılında Kılıçdaroğlu'na Fahri Doktor'a ünvanı veren Sincan Üniversitesi'ydi.
10:37Üniversitenin o dönem rektörlüğünü yapan Taşpolat TİP'in 2017 yılında gözaltına alındığı ve milliyetçi eğilimler taşıdığı için
10:44idam cezasına çarptıldığı haberleri basına yansımıştı.
10:48Çin Dışişleri Bakanlığı ise 27 Aralık 2019'da TİP'in yolsuzluk ve rüşvet şüphesiyle soruşturma altında olduğunu açıklamış,
10:54yargılandığı veya cezalandırıldığını reddetmişti.
10:58İşte bu tartışmalarla adı geçen üniversiteyi turumuz boyunca bir öğrenciyle bile temas şansımız olmadı.
11:03Tarihçe dinlerken de yanımızdan ayrılmayan 3 kamera devamlı kayıttaydı.
11:07Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'nin son raporuna baktığımızda Uygur Türklerinin zorla asimilasyona maruz kaldığını,
11:19yeniden eğitim kampı adı altında ise toplu gözaltıların yapıldığını, toplu işkencelerin yapıldığını görüyoruz.
11:25Raporlar Çin'in politikalarını insanlığa karşı suç sınırlarında değerlendiriyor.
11:30Bu bulgular uluslararası hukuk açısından ise son derece önemli çünkü Uygurların durumu artık sadece Çin'in bir iç meselesi değil,
11:38gerçekten küresel insan haklarının gündeminde de yer alıyor.
11:41Bunun önemli bir parçası.
11:43Tabi Pekin yönetimi aşırıca akımları engelleme ve terörle mücadele gerekçesine öne sürüyor bu politikaları kapsamında.
11:51Fakat bağımsız gözlemciler güvenlik tedbiriyle sistematik kültürel baskının yani bu asimilasyonun birbirinden ayrılması gerektiğini ifade ediyorlar.
11:59Bu argümana baktığımızda tıpkı Soğuk Savaş döneminde ideolojik kontrol mekanizmalarını meşrulaştırmak için kullanılan bir güvenlik söylemini de aslında bizlere hatırlatıyor.
12:10Ve Urumçi'deki son günümüz 28 Ekim Salı günü otelden çıkış yapıp Sincan terörü ve aşırıcılıkla mücadele sergisine gittik.
12:16Kameralar yine bizi yakın takipteyken Çin'in bakış açısıyla ülkenin terörle mücadelesi anlatıldı.
12:21Çin'in 2016'ya kadar terörle çok yoğun mücadele sürdürdüğü ve 2016 sonrasında Sincan Uygur Özel bölgesi başta olmak üzere ülkede herkesin barış, huzur ve rafa içinde yaşamaya başladığı savunuldu.
12:47Biz de CHK'nin liderliğinde aparat bir şey Çincan'ın geleceğine kavuşacağına inanıyoruz.
12:56Mevcut şartlarda tabii Çin yönetimine yaptığı bu sürecin çok doğru olmadığını, bunun nihayetinde uzun vadede kendisinin çıkarını olmayacağını anlatmak gerekiyor.
13:05Çünkü tarihte bu şekilde bir milletin kültürünü, dinini, dilini tamamen bastıran hiçbir yönetim başarıya ulaşamamış.
13:11Bence Çin yönetiminin Sovyetler bileti cüvesinden alacağı çok önemli dersler var.
13:16Ne yapılması gerektiği hususunda bugün uluslararası toplumun en temel görevi tabii ki sessiz kalmamak.
13:22Bu asimilasyona karşı, bu baskıya karşı, bu kültürel soykırıma karşı muhakkak bir somut bir tepki ortaya koymak zorunda.
13:31Fakat tabii Türkiye, başta olmak üzere Türk dünyası, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Birleşmiş Milletler çatısı altında diplomatik bastı kanallarının daha fazla geliştirmesi ve işletilmesi gerektiğini de söylememiz gerekir.
13:44Bu anlamda akademik işbirlikleri, kültürel dayanışma projeleri, uluslararası kamuoyu oluşturmak gibi yöntemlerde bu mücadelenin en barışçıl ve en etkili yolları olduğunu da söylemek gerekir.
13:55Evet, Uygur Türkleri bizim için önemli kültürel bağlarımızın olduğu, töre anlayışımızın paylaştığı, paylaştığımız önemli bir coğrafyadan bahsediyoruz.
14:04Aynı zamanda önemli bir coğrafyadan bahsediyoruz.
14:08Dolayısıyla eğer Uygur Türklerin sesi kısıldırsa aslında tüm insanın vicdanı da susmuş olur.
Önerilen
4:30
|
Sıradaki
3:09
2:29
1:50
2:40
5:44
6:18
0:12
İlk yorumu siz yapın