- evvelsi gün
Kategori
🛠️
Yaşam tarzıDöküm
00:00Şimdi size bir soru soracağım.
00:01Grönland hakkında ne kadar şey biliyorsunuz?
00:04Buzullar, kutup ayıları ya da günümüzün en çok konuşulan haberi Trump'ın burayı satın alma isteği.
00:09Evet, akla ilk gelenler bunlar.
00:11Ama bu buz adasının size anlatılması gereken çok daha fazla hikayesi var.
00:15İşte biz de bu videoda Grönland'ı keşfetmeye çalışacağız.
00:18Tarihi insanları ve kültürüyle bambaşka bir coğrafya.
00:22Hazırsanız Grönland'ın macerasına birlikte başlayalım.
00:25Grönland, dünya üzerinde kıta olmayan en büyük adadır.
00:29Fakat haritalarda gördüğümüz kadar büyük değildir.
00:32Bunun nedeni bizim düz zemin üzerinde kullandığımız,
00:35yani 3 boyutlu dünyayı 2 boyutlu düzleme aktarırken kullandığımız yöntem olan Mercator projeksiyonudur.
00:42Dönemin haritacısı Gerardus Mercator tarafından 1569 gibi eski bir tarihte geliştirilmiş bu harita projeksiyonu,
00:51özellikle denizcilik ve navigasyon için kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
00:55Mercator projeksiyonunda ekvatora yakın bölgeler gerçeğe yakın ölçeklendirilirken,
01:01kutuplara doğru büyüme etkisi artar ve alanlar büyük ölçüde bozulur.
01:05İşte şu anda gördüğünüz gibi Grönland'ı alıp ekvatora yakın bir yere,
01:10örneğin Brezilya'nın üzerine getirdiğimizde daha küçük bir alanı olduğunu görüyoruz.
01:15En üst noktasını, yani kuzeyini Türkiye'nin kuzeyiyle eşitlediğimizde de Sudan'a kadar uzanan bir toprak parçası olduğunu görüyoruz.
01:23Mercator projeksiyonu, ekvatordan uzaklaştıkça bu kadar büyük zapmalar yaşamasına rağmen bugün hala en çok kullanılan yöntemdir.
01:32Alternatif olarak Robinson veya Gal-Peters projeksiyonları geliştirilmiş olsa da bu alternatiflerin kullanım alanı o kadar yaygın değil.
01:41Çünkü Mercator projeksiyonunda boylam ve enlem çizgilerinin düzenli olması haritayı pratik hale getiriyor.
01:48Bu da özellikle rota çizimlerinde büyük kolaylık sağlıyor.
01:52Örneğin hepimizin telefonlarında olan harita uygulamaları, yani GPS'lerde, Mercator projeksiyonunu kullanıyor.
02:00Grönland, dünyanın en büyük adası olmasına rağmen yaklaşık 57 bin kişilik küçük bir nüfusa ev sahipliği yapar.
02:07Bu devasa buz ve kaya parçası, yerli halkın dili Kalahli Sud dilinde, halkın ülkesi anlamına gelen Kalahlit Nuhat olarak adlandırılır.
02:16Sert iklim koşulları ve engebeli arazi nedeniyle nüfusunun büyük kısmı batı kıyısındaki şehirlerde yoğunlaşmıştır.
02:24Başkenti Nuhuk, yaklaşık 20 bin kişilik nüfusuyla ülkenin en büyük yerleşim yeridir.
02:30Ancak sınırlı karayolu ağı nedeniyle ulaşım çoğunlukla hava ve deniz yoluyla sağlanır.
02:37Antarktika'dan sonra dünyanın en büyük ikinci buz tabakasına sahip olan Grönland, buzla kaplı bir ada olarak karşımıza çıkar.
02:44Adanın yaklaşık %80'ini kaplayan buz tabakasının ortalama kalınlığı 1500 metredir ve en kalın yerlerde bu tabaka yaklaşık 3000 metreye ulaşır.
02:55Buzların altında kalan topraklarsa çoğunlukla deniz seviyesinin altındadır.
03:00Yani buzullar tamamen erirse adanın deniz seviyesi üzerinde kalan alanı daralır.
03:06Grönland'ı kaplayan nevasa buz tabakası sürekli olarak hareket halindedir.
03:11Bu hareket buzun kendi ağırlığı altında yavaşça akmasıyla gerçekleşir.
03:16Buzul kar yağışıyla beslenir ve bu yeni karın ağırlığı altında buzun iç kısımlarından dışarı doğru bir akış başlatır.
03:24Bu akış da tıpkı bir nehrin akışı gibi yavaş ama süreklidir.
03:29Akan karlar, UNESCO Dünya Mirası Alanı içinde bulunan meşhur Yakopsavun gibi dev buzulları besler.
03:35Bu buzullar özellikle yaz aylarında günde yaklaşık 20 ile 40 metre arası ilerleyerek okyanusa doğru akar.
03:43Ülkenin buzsuz bölgeleri ise çoğunlukla dağlı kıyı şeritlerinden oluşur ve tarıma elverişli alanlar çok çok sınırlıdır.
03:51İlginç bir şekilde Grönland'da volkanik aktiviteye bağlı olmayan,
03:55yer kabuğunun derinliklerindeki hareketlerden kaynaklanan doğal sıcak su kaynakları da bulunur.
04:01Grönland, Kuzey Amerika kıtasının bir parçasıdır.
04:05Jeolojik olarak bakıldığında Kuzey Amerika'nın temel kayalık yapısına oluşturan Kanada Kalkanı'nın bir devamı niteliğindedir.
04:13Bu iki kara parçası, bir okyanus ortası sırtı yani denizin içinden geçen dağ silsilesiyle birbirine bağlıdır.
04:20Kanada Kalkanı'nın büyük bir kısmı, dünyanın ilk süper kıtası olarak bilinen Rodinia'nın parçaları olan 1 milyar yıldan daha eski kayalardan oluşur.
04:30Özetlersek, Grönland bir ada olsa da jeolojik geçmişi ve yapısal özellikleriyle Kuzey Amerika kıtasıyla yakından ilişkilidir.
04:39Ancak tüm bunlara rağmen jeopolitik olarak Avrupa'nın bir parçası sayılır.
04:45Grönland'ın kıyı şeridi yaklaşık 44 bin kilometre uzunluğundadır.
04:49Örnek olması açısından şu detayı verebiliriz.
04:53Dünyanın ekvatoral çöpü yaklaşık 12 bin 750 kilometredir.
04:57Adanın derinlemesine girintili çıkıntılı kıyıları bu uzunluğu oluşturmaktadır.
05:02Bu girintiler de yüzlerce fiyort tarafından oluşturulmuştur.
05:06Dünyanın en büyük fiyort sistemi olan Skorizbi Sund, Grönland'ın doğu kıyısında yer alır ve yaklaşık 300 kilometrelik uzunluğa sahiptir.
05:15Bu devasa fiyort sistemi eşsiz bir doğal güzellik sunar.
05:19Grönland'ın keşfi ve adlandırılması, Vikinglerin cesur denizcilik maceralarının ve pazarlama stratejilerinin ilginç bir birleşimidir.
05:29Norveçli denizci Erik Torvaldson ya da daha çok bilinen adıyla Kızıl Erik, Norveç'te doğdu.
05:35Ancak ailesi bir cinayet nedeniyle İzlanda'ya sürgün edildi.
05:39Kendisi de İzlanda'da yaşamaya başladı.
05:42Fakat yine cinayet işleyince buradan da sürgün edildi.
05:46Sürgün sırasında batıya doğru deniz aşırı bir yolculuğa çıkarak henüz keşfedilmemiş toprakları araştırdı ve 982 yılında Grönland'a ulaştı.
05:56Grönland'ın büyük bir kısmının buzla kaplı olduğunu bilmeden adayı daha çekici göstermek için Yeşil Ülke anlamına gelen Grönland adını verdi.
06:04Bu pazarlama taktiği İzlandalıları yeni topraklara yerleşmeye teşvik etmek için oldukça etkili oldu.
06:11Nitekim Kızıl Erik, Grönland'da ilk kalıcı Avrupalı yerleşimini kuran kişi olarak tarihe geçti.
06:17Bu ilk kalıcı Avrupalı yerleşiminin kalıntılarından biri olan Velsic Kilisesi o günün izlerini günümüze taşıyor.
06:25Ayrıca Kuzey Amerika'ya ulaşan ilk Avrupalı olarak bilinen Leif Erikson da Kızıl Erik'in oğludur.
06:31İronik bir şekilde günümüz bilim insanları Grönland'ın geçmişte yaklaşık 2,5 milyon yıl önce oldukça yeşil ve verimli bir bölge olduğunu ortaya çıkardı.
06:42Ancak Kızıl Erik ve çağdaşları için bu bilgi mevcut değildi.
06:47Kuzey Kutup Dairesi'nin üzerinde yer alan Grönland eşsiz ışık oyunlarına sahne olur.
06:52Yaz aylarında özellikle Mayıs ve Temmuz arasında güneş hiç batmaz.
06:56Bu revasa ağda iki ay boyunca kesintisiz bir gün ışığına kavuşur.
07:01Bu durum Grönlandlılar için hem kutlama hem de alışılması gereken bir durumdur.
07:06Kış aylarında ise tam tersi bir durum yaşanır.
07:09Ekim ayında güneş batar ve Şubat ayına kadar tekrar doğmaz.
07:13Bu uzun karanlık dönem Grönlandça'da Kaperlak olarak adlandırılan Kutup Gecesidir.
07:18Kutup Geceleri gökyüzüne dans eden kuzey ışıklarını gözlemlemek için eşsiz bir fırsat sunar.
07:26Grönlandlılar bu çarpıcı doğa olaylarını hayatlarının merkezine almışlardır.
07:3021 Haziran'daki yaz gün dönümü yani yılın en uzun ve en aydınlık günü ülkenin ulusal bayramı olarak kutlanır.
07:38Bu özel günde kadınlar renkli ulusal kostümleriyle, erkekler ise geleneksel kıyafetleriyle sokaklara çıkarak kültürlerini yaşatırlar.
07:47Her ne kadar dünyanın uzak köşesinde buzla kaplı bir kara parçası olsa da Grönland'ın tarihi binlerce yıl öncesine uzanan zengin bir kültürel mirasa sahiptir.
07:58Alkeolojik bulgular, M.Ö. 2500 civarında Sakak adı verilen bir grubun Kanada'dan Grönland'ın batısına göçelerek adada ilk yerleşimleri kurduğunu göstermektedir.
08:10Grönland İnuitlerinin ataları ise yaklaşık bin yıl önce adaya gelmişlerdir.
08:16Bugün Grönland nüfusunun yaklaşık %90'ı İnuitlerden oluşmaktadır.
08:21%8'i de Danimarkalılardan.
08:22İnuit halkının dış görünüşü bizim aklımızdaki Eskimo kelimesiyle eşleştere, bu insanlar kendilerine Eskimo denmesini genellikle hoş karşılamaz.
08:34Çünkü bu terim tarihsel olarak küçümseyici bir anlam taşır ve dışarıdan bir etiket olarak dayatılmıştır.
08:41Ayrıca Eskimo terimi sömürgecilik dönemindeki asimilasyon politikalarını çağrıştırdığı için olumsuz bir geçmişi de hatırlatır.
08:49Günümüzde Kanada ve Grönland'da İnuit, Alaska'da ise Yupik ve Inupiat gibi halklar bu saydığım isimlerle kendilerini tanımlarlar.
08:59Bu nedenle tercih edilen terimlerle hitap etmek kültürel hassasiyet ve saygı göstermek açısından önemlidir.
09:07Diğer yandan Grönland son 10 yılda adadaki iş gücü açığını karşılamak için Filipinler ve Tayland'dan göç almaya başladı.
09:14Tabii böyle deyince de aklınıza çok büyük rakamlar gelmesin.
09:18Çok az nüfuslu bir yerden bahsediyoruz sonuçta.
09:212024 verilerine göre buradaki en büyük yabancı etnik grup 921 kişiyle Filipinlilerdir.
09:28Onların hemen arkasında gelen Taylandlılar da 349 kişidir.
09:33Başkent Newk'da yaşayan göçmenler market veya kahve dükkanı gibi perakende sektöründe çalışıyorlar.
09:39Diğer şehirlerdekiler de balık ayıklama ve işleme fabrikalarında çalışıyorlar.
09:46Grönland sadece etkileyici buzulları ve doğal güzellikleriyle değil,
09:51aynı zamanda binlerce yıldır insanlarla birlikte yaşayan özel hayvanlarıyla da tanınır.
09:56Özellikle kızak köpekleri, Grönland'ın zorlu koşullarında yaşayan insanların en yakın dostları olmuştur.
10:02Yüzyıllar boyunca Inuitler bu zorlu arazide hayatta kalmak için kızak köpeklerini yetiştirmişlerdir.
10:10Bu köpekler soğuk iklime dayanıklılıkları, güçlü yapıları ve insanlarla olan sıkı bağlarıyla bilinirler.
10:17Grönland kızak köpekleri, nesiller boyunca süren seçilim sayesinde zorlu kış koşullarında kızak çekmek
10:23ve avlanmada insanlara yardımcı olmak için ideal özelliklere sahip hale gelmişler.
10:29Hükümetleri de bu özel ırkı korumak için sıkı önlemler alıyor.
10:34Kuzey kutup dairesinin kuzeyindeki bölgelerde ve Doğu Grönland'da sadece bu köpeklerin yaşamasına izin veriliyor.
10:41Başka hiçbir türde köpeğin buraya girmesine izin verilmiyor.
10:45Bu sayede Grönland kızak köpeklerinin genetik yapısı ve kültürel önemi korunmaya çalışılıyor.
10:52Yalnızca kızak köpekleri değil, bu buz ada zengin bir yaban hayatına da ev sahipliği yapar.
10:59Kutup tilkileri, rengeyikleri, kutup ayıları ve misk öküzleri gibi karada yaşayan hayvanların yanı sıra
11:06denizlerde balinalar, foklar, morslar ve ek olarak çeşitli kuş türleri de görülür.
11:12Özellikle dev deniz kartalları ve minik kar ispinozları Grönland'ın kuş çeşitlilerini zenginleştirir.
11:19Şanslı ziyaretçiler, boynuzlu balina olarak bilinen deniz gergelanı gibi nadir görülen hayvanlarla karşılaşma fırsatı da bulabilirler.
11:29Grönland'ın Danimarka ile olan ilişkisi, yüzyıllar boyunca sömürgeden özelliğe doğru uzanan ilginç bir süreç gösterir.
11:37Grönland'daki sömürge dönemi, 1721 yılında Danimarka Norveç Kralı'ndan misyoner Hans Iye'nın adaya ayak basmasıyla başlamıştır.
11:47Grönland'ın havarisi olarak da bilinen Iye, dönemin Danimarka Norveç Kralı'nın desteğiyle Inuit halkını Hristiyanlaştırmak ve aynı zamanda ticaret yapmak amaçları ile adaya gitti.
11:59Iye, adaya vardığında Inuit halkının kendi inanç sistemlerine ve geleneklerine sıkı sıkıya bağlı olduğunu gördü.
12:06Ayrıca daha önce hiç karşılaşmadığı bir dille de karşı karşıyaydı.
12:11Misyoner Hans Iye, bugünkü başkent Niu'un temellerini atarak bu yerleşim yerini Danimarka'nın Grönland'daki varlığının temel taşlarından biri haline getirdi.
12:22İnuit dilini öğrenerek İncil'in bölümlerini bu dile çevirdi ve yerel halkla iletişim kurmaya çalıştı.
12:29Ancak misyonerlik ve ticaret faaliyetleri sırasında Avrupa'dan gelen hastalıklar Grönland'daki yerel nüfusu ciddi şekilde etkiledi ve halk arasında ölümlere neden oldu.
12:41Hans Iye, 1736'da Danimarka'ya geri döndü.
12:451776 yılında da Danimarka hükümeti Grönland'la tüm ticareti devlet tekelini alarak adayı dış dünyaya kapattı.
12:54Dış dünyaya kapalı olmak Grönland'ın ekonomik ve sosyal hayatını derinden etkiledi ve adanın dış dünyayla olan ilişkilerini sınırlandırdı.
13:03Bu durum 1950'lere kadar devam etti.
13:06Danimarka ve Norveç, 1814'te ayrıldığında ada Danimarka tacuna devredildi.
13:121953 yılında ise Grönland, Danimarka Anayasası'na dahil edildi ve bir koloni olmaktan çıkıp Danimarka'nın bir eyaleti statüsüne kavuştu.
13:22Bu tarihten itibaren Grönland halkı Danimarka vatandaşı olarak kabul edildi ve Danimarka parlamentosunda temsil edilmeye başlandı.
13:311979'da yapılan referandum sonucu Grönland'a iç yönetim hakkı tanındı.
13:37Bu çerçevede eğitim, sağlık, çevre gibi birçok alan Grönland parlamentosunun yetkisine geçti.
13:44Bununla birlikte savunma ve dış politika gibi kritik alanlar Danimarka'nın kontrolünde kalmaya devam etti.
13:51Grönland halkı 2008'de bu sefer de daha geniş kapsamlı özellik talebi için bir referandum düzenledi.
13:58Bu referandumda halkın %75'i özellik talebine evet oyu verdi.
14:042009 yılında da yeni özellik yasası yürürlüğe girdi.
14:08Bu yasayla Grönland, kendi yerel Inuit halkının dili kanali sutu resmi dil olarak kabul etti.
14:14Ve topraklarındaki doğal kaynakların kontrolü gibi önemli haklar kazandı.
14:20Ayrıca Danimarka'dan tam bağımsızlık yolunda bir adım atma hakkı da kazandı.
14:24Bugün çok kısıtlı bir bölgesinde sadece patates yetiştirmek dışında tarım yapılamayan Grönland'ın günlük temel ihtiyacı Danimarka'dan her hafta düzenli olarak gelen gemilerle karşılanıyor.
14:37Aynı şekilde giyecek ve diğer günlük ihtiyaçları da bu gemilerle geliyor.
14:42Tabi ki uzak coğrafyada bir ada olması nedeniyle fiyatlar pahalıdır.
14:47Popüler yaşam maliyeti veri tabanı Numbeyo'ya göre Grönland'da yaşam maliyeti Türkiye'den ortalama %132,5, Amerika Birleşik Devletleri'nden de %25,7 daha yüksektir.
15:00Marketlerde et ve tavuk ürünleri olsa da yerli Inuit halkı et ihtiyacını daha çok avlanarak karşılıyor.
15:08Deniz memelileri olan mors, balina ve fok gibi hayvanların eti mutfaklarında çok önemli yer tutar.
15:16Ayrıca mis köküzü ve rengeyi etini de sıklıkla tüketirler.
15:21Grönland'ın ulusal yemeği olan Şuaşat'ta fok etinin soğan, patates, arpa, tuz, karabiber, defne yaprağı ile karıştırılmasıyla yapılır.
15:29Grönland'ın en büyük hatta tek ihracat sektörü balıkçılıktır.
15:34Balıkçılığından büyük kısmını da karides oluşturuyor.
15:38Ayakta durabilmek için Danimarka'nın verdiği hibelere bağımlılar.
15:42Son zamanlarda artan kruz gemi turları durakları arasından Grönland'ı ekleyince turizm de 2010'lardan itibaren önemli bir sektör haline gelmeye başladı.
15:53Donald Trump'ın iştahını kabartan altın, demir, uranyum, nadir toprak elementleri ve petrol gibi yeraltı kaynaklarına ait rezervler keşfedilmiş ancak şu anda bunları çok sınırlı bir şekilde çıkarabiliyorlar.
Önerilen
15:45
|
Sıradaki
15:39
9:18
12:53
10:50
7:19
28:43
23:57
16:12
4:16
20:21
16:51