- 5 tháng trước
Trao đổi chuyên sâu về Virus
Danh mục
📚
Học tậpPhụ đề
00:00Chào mừng quý vị và các bạn đã đến với buổi thảo luận chuyên sâu hôm nay.
00:04Thật là khó tin đúng không?
00:05Khi mà bên trong cơ thể chúng ta lại có hàng nghìn tỷ virus,
00:09chúng tạo thành cả một hệ sinh thái riêng gọi là virome.
00:12Rõ ràng chúng không chỉ là mấy con virus gây cảm cúm thông thường rồi.
00:16Vâng, đúng vậy.
00:17Vậy thì hôm nay chúng ta sẽ cùng tìm hiểu xem thế giới virus thực sự phức tạp thế nào,
00:22chúng là gì, hoạt động ra sao.
00:24À vâng, nói về bản chất thì virus nó khác hẳn tế bào.
00:28Cấu trúc thì cực kỳ đơn giản.
00:30Chỉ có một cái lõi chứa vật liệu di truyền là DNA hoặc RNA ấy.
00:35Và một lớp vỏ protein bao ngoài gọi là capsid.
00:38À, capsid.
00:40Đúng rồi.
00:40Một số loại thì còn có thêm một lớp vỏ bọc nữa bên ngoài capsid.
00:44Kích thước thì siêu nhỏ.
00:46Chỉ khoảng 20 đến 300 nanomet thôi.
00:48Ồ, nhỏ hơn vi khuẩn rất nhiều nhỉ.
00:50Vi khuẩn là khoảng 1.000 nanomet cơ mà.
00:52Vâng, nhỏ hơn rất nhiều.
00:54Và điểm cốt lõi nhất là chúng ký sinh nội bào bắt buộc.
00:57Ký sinh nội bào bắt buộc.
00:59Tức là sao ạ?
01:00Tức là chúng hoàn toàn phải sống nhờ vào bên trong tế bào của vật chủ.
01:04Chúng không tự trao đổi chất, không tự tạo năng lượng được.
01:07Chỉ khi vào được bên trong tế bào sống,
01:09chúng mới dùng bộ máy của tế bào đó để tự nhân bản mình lên.
01:12Còn ở ngoài môi trường thì chúng chỉ như những hạt vô chi thôi.
01:15Chỉ là hạt vô chi.
01:16Nhưng mà lại có khả năng lây nhiễm rất cao.
01:18Chính xác.
01:18Vậy làm sao mà người ta lại phát hiện ra những thứ gần như vô hình này?
01:22Tôi nhớ hình như có liên quan đến bệnh khảm thuốc lá, phải không ạ?
01:25À đúng rồi.
01:26Cuối thế kỷ 19,
01:28thí nghiệm của Martinez Begerink lần đầu cho thấy có một tác nhân gây bệnh còn nhỏ hơn cả vi khuẩn.
01:33Về cấu trúc thì như đã nói,
01:34có lõi và vỏ cáp xít.
01:36Có loại thì chỉ có thế thôi,
01:37gọi là virus trần.
01:39Loại khác thì có thêm lớp vỏ bọc bên ngoài nữa,
01:40như virus cúm chẳng hạn.
01:42À, virus cúm là có vỏ bọc.
01:44Vâng, cái vỏ cáp xít ấy,
01:46nó thường có hình dạng đối xứng rất là đặc trưng.
01:48Phổ biến nhất là hình xoắn ốc,
01:50như ở virus khảm thuốc lá,
01:52hoặc là hình khối đa diện.
01:54Ờ, cụ thể là 20 mặt đều ấy,
01:56giống như nhiều con phê.
01:57Phê.
01:58À, là virus chuyên tấn công vi khuẩn đúng không ạ?
02:01Đúng vậy.
02:02Thể thực khuẩn.
02:04Vậy nếu chúng gần như là chết
02:05khi ở ngoài tế bào,
02:07thì làm thế nào chúng lại tồn tại và nhân lên mạnh mẽ được như vậy?
02:10À,
02:11đó là nhờ chúng chiếm dụng bộ máy của tế bào chủ.
02:14Có 2 cách,
02:15hay là 2 chu trình nhân lên chính.
02:17Thứ nhất là chu trình tan,
02:19hay còn gọi là light check.
02:20Virus nó tiêm vật chất di chuyển vào tế bào chủ,
02:23rồi chiếm quyền kiểm soát.
02:24Chiếm quyền luôn à?
02:25Đúng thế.
02:26Nó bắt tế bào chủ phải sản xuất ra hàng loạt các bộ phận của virus,
02:30lõi này,
02:31vỏ cáp xít này,
02:32sau đó lắp ráp chúng lại thành virus hoàn chỉnh.
02:34Cuối cùng,
02:35chúng tạo ra một loại enzym làm vỡ,
02:37làm tan tế bào chủ ra
02:39để giải phóng hàng loạt virus con ra ngoài.
02:41Các virus con này
02:42lại đi tìm tế bào khác để lây nhiễm.
02:44Nghe như một cục tấn công chếp nhóng,
02:46hủy diệt nhanh gọn.
02:47Chính xác.
02:48Còn một chu trình nữa,
02:50tinh vi hơn,
02:51gọi là chu trình tiềm tan hay lysogenic.
02:54Tiềm tan?
02:55Nghe có vẻ len lút hơn.
02:56Đúng vậy.
02:56Ở chu trình này,
02:58vật chất di chuyển của virus sau khi vào tế bào
03:00thì nó không nhân lên ngay.
03:01Thay vào đó,
03:02nó sẽ gắn sen vào bộ gen của tế bào chủ.
03:05Cứ thế,
03:05mỗi khi tế bào chủ phân chia
03:07thì bộ gen của virus cũng được nhân đôi theo
03:09và truyền cho các tế bào con.
03:11Nó cứ nằm y mở đó,
03:12không gây hại gì cả.
03:13Ồ,
03:14như một điểm viên nằm vùng vậy.
03:15Thế khi nào thì nó mới hoạt động?
03:16À,
03:17nó có thể nằm vùng rất lâu.
03:19Nhưng mà khi có một tín hiệu nào đó từ môi trường,
03:21ví dụ như hóa chất,
03:22bức xạ
03:22hoặc là khi tế bào chủ bị stress chẳng hạn,
03:25thì bộ gen của virus có thể được kích hoạt,
03:27tách ra khỏi bộ gen tế bào chủ
03:28và chuyển sang chư trình tan.
03:30À,
03:30tức là lúc đó nó mới bắt đầu nhân lên
03:32và phá hủy tế bào.
03:33À,
03:33rất nổi tiếng.
03:34Nó còn có thể linh hoạt chuyển đổi
03:35giữa hai chư trình này nữa cơ.
03:37Thật thú vị.
03:38Vậy virus không chỉ ảnh hưởng đến người và động vật,
03:41mà cả thực vật nữa.
03:43Với cây trông thì sao ạ?
03:44Chúng lây lan và tồn tại như thế nào?
03:46À,
03:47virus thực vật cũng giống vậy,
03:48cũng cần tế bào sống để nhân lên.
03:50Do cây không di chuyển được,
03:52nên chúng lây lan chủ yếu qua các vector trung gian.
03:54Vector?
03:55Ý chị là côn trùng?
03:57Vâng,
03:57phổ biến nhất là côn trùng chích hút nhựa cây
03:59như dày,
04:00dẹp chẳng hạn.
04:01Ngoài ra thì còn có thể lây qua hạt giống bị nhiễm bệnh,
04:04qua dụng cụ làm vườn không sạch sẽ
04:05hoặc là do tiếp xúc cơ học,
04:07ví dụ gió làm cành lá cây bệnh cọ sát vào cây khỏe.
04:10Để tồn tại qua mùa đông
04:12hay khi không có cây kỹ chủ thích hợp,
04:13chúng có thể ẩn náu trong các cây trồng lông năm,
04:16trong hạt giống,
04:17hoặc trong cỏ dại,
04:18các mảnh vụn thực vật.
04:19Vậy có thuốc nào phun để diệt virus trên cây không ạ?
04:22Rất tiếc là gần như không có hóa giấc nào phun xịt
04:24mà diệt được virus hiệu quả
04:25như các chúng ta diệt nấm hay vi khuẩn.
04:27Vì thế,
04:28biện tháp quản lý chủ yếu là phòng ngừa thôi.
04:30Ví dụ như dùng giống sạch bệnh,
04:32vệ sinh dụng cụ cẩn thận,
04:33luân canh cây trồng,
04:34thay đổi thời vụ
04:35để tránh lúc côn trùng vector phát triển mạnh,
04:37rồi nhổ bỏ sớm những cây bị bệnh
04:39và kiểm dịch thực vật chặt chẽ
04:40khi nhập giống mới.
04:41Có vẻ khá là phức tạp nhờ?
04:43Vâng,
04:43mà đôi khi,
04:44chính các hoạt động nông nghiệp của con người
04:46như việc độc canh một loại cây trên diện tích lớn
04:48hay nhập các giống mới mà không kiểm soát kỹ
04:50lại vô tình tạo điều kiện thuận lợi
04:52cho dịch bệnh virus bùng phát.
04:54À, ra thế.
04:55Giờ quay lại về cơ thể người một chút.
04:57Lúc đầu anh có nói về
04:58hàng nghìn tỷ virus trong cơ thể chúng ta.
05:01Cái gọi là virome.
05:02Vậy phần lớn chúng làm gì ở đó?
05:04Chẳng lẽ tất cả đều chờ thể cơ gây bệnh?
05:0697% lại là các bacteriophage,
05:09tức là phage đó ạ.
05:11Lại là phage,
05:12những virus săn vi khuẩn.
05:13Chính xác.
05:14Chúng đóng vai trò như những kẻ săn mồi,
05:16chuyên đi săn lùng và tiêu diệt vi khuẩn.
05:18Nhờ đó mà chúng giúp kiểm soát
05:20số lượng các loài vi khuẩn khác nhau,
05:21duy trì sự cân bằng cho hệ vi sinh vật đường ruột,
05:23một hệ sinh thái cực kỳ quan trọng cho sức khỏe.
05:26Ồ, vậy là chúng lại có ích ạ?
05:28Vâng, mặt tốt là thế.
05:30Nhưng phage lại có vai trò kép,
05:31khá là phức tạp.
05:32Vai trò kép?
05:33Tức là sao ạ?
05:33Tức là,
05:34ngoài việc tiêu diệt vi khuẩn có hại,
05:36một số phage lại mang trong mình
05:37những gen mã hóa độc tố
05:38hoặc các yếu tố gây bệnh khác.
05:40Khi chúng lây nhém vào một con vi khuẩn,
05:42đôi khi chúng lại vô tình
05:43chuyển giao những gen độc lực này
05:44cho vi khuẩn đó.
05:45Thế là từ một con vi khuẩn
05:46có thể là tương đối lành tính,
05:48nó lại trở thành một mầm bệnh nguy hiểm.
05:49Có ví dụ nào cụ thể không ạ?
05:51Có chứ.
05:51Ví dụ kinh điển là con phage CTX-Phi.
05:55Nó mang gen độc tố tả.
05:56Khi nó lây nhém vào vi khuẩn Vibriochlorate,
05:59nó biến con vi khuẩn này
06:00thành tác nhân gây bệnh tả cực kỳ nguy hiểm.
06:02Hay là con phage phi SEA3-MS,
06:05nó có thể cung cấp gen tạo siêu kháng nguyên
06:07cho vi khuẩn tụ cầu vàng
06:08Staphylococcus aureus,
06:09làm cho các bệnh nhiễm chủng do tụ cầu vàng
06:12trở nên trầm trọng hơn nhiều.
06:13Trời ơi, thật không thể tin được.
06:15Một cấu trúc chỉ có vật chất di truyền
06:17với ít protein
06:18mà lại phức tạp và có tác động lớn đến vậy.
06:20Từ việc gây bệnh thông thường,
06:22tồn tại dai rẳng với môi trường,
06:23phá hoại mùa màng
06:24cho đến việc trở thành một phần không thể thiếu,
06:27một nhà điều hỏa ngay trong chính cơ thể chúng ta.
06:29Vâng, chính xác là như vậy.
06:31Hệ virome, đặc biệt là các phage,
06:34nó vừa là người bảo vệ thầm lặng
06:35giúp chúng ta kiểm soát vi khuẩn,
06:37nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nguy cơ
06:39biến đổi vi khuẩn thành kẻ thù.
06:41Đó là một sự cân bằng rất động
06:42và rất mong manh.
06:44Rõ ràng là hiểu biết của chúng ta
06:46về thế giới virus, về virome,
06:48vẫn còn rất nhiều điều cần khám phá.
06:51Liệu việc chúng ta hiểu sâu hơn về phage,
06:53đặc biệt là tiềm năng sử dụng chúng
06:54như một liệu pháp phage therapy
06:56để chống lại các siêu vi khuẩn kháng thuốc,
06:59có mở ra một kỳ nguyên mới cho y học không nhỉ?
07:02Đó thực sự là một câu hỏi lớn cho tương lai.
07:05Xin chào quý vị.
07:09Khi mà mình nói đến virus thì chắc là
07:11nhiều người sẽ nghĩ ngay đến bệnh tật thôi nhỉ?
07:14Như là cảm cúm, cảm lạnh thông thương chẳng hạn.
07:16Vâng, đúng rồi ạ.
07:17Cái hình dung đó khá là phổ biến.
07:19Virus thường gắn liền với hình ảnh không mấy tích cực.
07:22Nhưng mà thế giới của virus
07:23thực ra lại phức tạm hơn thế rất nhiều, phải không ạ?
07:26Nghe nói chúng còn có những cái ứng dụng
07:27khá là bất ngờ nữa.
07:29Chính xác. Chúng có mặt ở khắp mọi nơi
07:31và vai trò thì vô cùng đa dạng.
07:34Vâng. Thế thì hôm nay
07:35chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu sâu hơn một chút
07:38dựa trên một số tài điệu nghiên cứu
07:39và cả video giáo dục nữa
07:40để xem virus thật sự là gì
07:43và chúng có vai trò gì khác ngoài gây bệnh không
07:45đặc biệt là trong y học hay là thực tiễn.
07:48Một cái nhìn toàn diện hơn
07:50thay vì chỉ coi chúng là kẻ thù.
07:51Dạ đúng ạ.
07:52Để mà hiểu được ứng dụng ý, chắc là mình nên điểm qua nhanh một vài cái cơ bản về virus trước nhỉ.
07:59Chúng rất nhỏ, phải không ạ?
08:00Vâng, siêu nhỏ.
08:02Chỉ khoảng 20 đến 300 nanomet thôi.
08:04Nhỏ hơn vi khuẩn rất nhiều.
08:06Cấu tạo thì cực kỳ tối giản.
08:08Tối giản là như thế nào ạ?
08:09Ờ, thì cơ bản là chúng chỉ có một loại vật chất di truyền
08:13là DNA hoặc là RNA
08:15được bao bọc bởi lớp vỏ protein gọi là capsid.
08:19Một số thì có thêm vỏ ngoài nữa.
08:21Chúng không có cấu tạo tế bào hoàn chỉnh.
08:23À, ra thế.
08:24Vì cấu tạo đơn giản như vậy nên chúng không tự sống được.
08:26Đúng vậy.
08:27Chúng là ký sinh nội bảo bắt buộc.
08:29Tức là chúng hoàn toàn thiếu bộ máy trao đổi chất và năng lượng riêng
08:33bắt buộc phải xâm nhập vào tế bào sống, tế bào chủ
08:35để sử dụng bộ máy của tế bào đó mà nhân lên.
08:38Phải mượn nhà máy của người khác để sản xuất.
08:41Bản sao của mình?
08:42Nói nôm na là vậy đấy ạ.
08:43Và quá trình nhân lên này,
08:44nó có hai kiểu chính là chú trình tan và chú trình tiềm tan.
08:49Tan và tiềm tan.
08:50Em có đọc qua.
08:51Tan là làm vỡ tế bào chủ luôn.
08:53Chính xác.
08:53Nhân lên thật nhanh rồi phá hủy tế bào để giải phóng virus mới.
08:58Còn tiềm tan thì...
08:59Ờ, tinh vi hơn.
09:01Bộ gen của virus nó sẽ gắn sen vào bộ gen của tế bào chủ
09:04rồi cứ thế nhân lên cùng tế bào chủ
09:07mà không gây hại ngay.
09:09À, nằm vùng chờ thời cơ.
09:11Ừ, kiểu như vậy.
09:13Vâng.
09:13Và cái việc mà người ta nuôi cấy virus trong phôi trứng gái.
09:17À dạ, em có thể nách đến.
09:18Đó chỉ là một cách lợi dụng tế bào động vật ấy
09:21để cho virus nhân lên với số lượng lớn.
09:23Cái này rất quan trọng cho nghiên cứu
09:25và đặc biệt là sản xuất vaccine.
09:27Đây là một trong những ứng dụng y học rất sớm
09:29và quan trọng của virus rồi.
09:30Ồ, hóa ra việc nuôi virus lại hữu ích như vậy.
09:34Nhưng mà, còn vai trò tự nhiên của chúng thì sao ạ?
09:38Ngay trong cơ thể mình ấy,
09:40em nghe nói về cái gọi là hệ virom người.
09:42À vâng, hệ virom người, human virom.
09:46Đây là một khái niệm tương đối mới
09:47nhưng mà cực kỳ quan trọng.
09:49Nó làm thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nhận
09:51về virus trong cơ thể.
09:53Thay đổi như thế nào ạ?
09:54Thì ra là, cơ thể chúng ta là nhà
09:56của hàng triệu tỷ con virus.
09:59Chúng sống cộng sinh,
10:00tạo thành cái hệ virom đó,
10:02đặc biệt là trong đường ruột,
10:03trên da, trong nước bọt.
10:05Nghìn tỷ ạ?
10:06Nhiều thế cơ ạ?
10:08Mà chúng sống ở đó để làm gì?
10:09Điều đáng kinh ngạng nhất là,
10:11có tới khoảng 97% virus trong đường ruột
10:13của chúng ta là thể thực khuẩn,
10:15hay còn gọi là phage.
10:16Phage là virus mà lại ăn vi khuẩn đúng không ạ?
10:20Chính xác.
10:21Chúng là những virus chuyên đi săn vi khuẩn.
10:23Mỗi ngày, chúng tiêu diệt
10:25hàng nghìn tỷ vi khuẩn trong đường ruột chúng ta.
10:27Nghe, nghe khó tin quá.
10:29Một đội quân virus đi săn vi khuẩn
10:31ngay trong bục mình.
10:32Đúng là như vậy đấy ạ.
10:33Chúng hoạt động giống như những kẻ săn mồi
10:35có trọn lọc,
10:36giúp kiểm soát cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột.
10:39Đây có thể coi là một ứng dụng tự nhiên
10:41cực kỳ quan trọng của virus,
10:42một cơ chế điều hòa sinh thái tinh vi
10:44mà chúng ta mới chỉ bắt đầu hiểu rõ thôi.
10:47Hay thật.
10:48Vậy là có một lực lượng virus
10:50đang âm thầm giúp chúng ta giữ cân bằng hệ vi sinh vật.
10:53Nhưng mà liệu có mặt trái nào không?
10:56Chúng có luôn hiền lành như vậy không?
10:58À.
10:59Thế giới sinh học thì luôn có hai mặt.
11:01Rất phức tạp.
11:02Phage, ngoài việc săn vi khuẩn có hại,
11:04đôi khi chúng cũng vô tình trở thành
11:06phương tiện vận chuyển gen giữa các vi khuẩn.
11:08Vận chuyển gen ạ?
11:10Tức là sao ạ?
11:11Tức là trong quá trình nhân lên,
11:13chúng có thể mang theo một đoạn gen từ vi khuẩn này
11:15và khi xâm nhiễm vào vi khuẩn khác,
11:17chúng truyền đoạn gen đó sang.
11:19Và không may là,
11:20đôi khi đó lại là gen độc lực,
11:22gen quy định khả năng gây bệnh.
11:24Ồ.
11:25Ví dụ rất kinh điển là con Phage,
11:27CTX-Phi.
11:28Nó mang gen độc tố tả
11:29truyền cho vi khuẩn Vibriochloride.
11:32Bình thường, vi khuẩn này có thể không quá nguy hiểm.
11:34Nhưng khi nhận được gen này,
11:36nó trở thành tác nhân gây bệnh tả cực kỳ nguy hiểm.
11:38Trời, vậy là từ vô hại thành mầm bệnh chết người
11:42chỉ vì một con virus?
11:44Đúng thế.
11:45Hoặc là Phage FISA-30S chẳng hạn.
11:48Nó có thể truyền gen sản sinh độc tố
11:49Pantone-Valentine-Lucocidin
11:51cho tụ cầu vàng Staphylococcus-RS.
11:55Làm cho vi khuẩn này trở nên nguy hiểm hơn nhiều,
11:57gây bệnh nặng hơn.
11:58Ừm.
12:00Vừa thú vị mà cũng vừa hơi đáng sợ đấy ạ.
12:03Cùng là Phage mà lại có thể vừa giúp cân bằng,
12:06vừa có thể vô tình tiếp tay cho mầm bệnh.
12:08Cái hệ virome này đúng là phức tạp thật.
12:10Vâng, cực kỳ phức tạp.
12:12Nó là một hệ sinh thái cộng sinh.
12:14Mỗi người lại có một hệ virome riêng.
12:16Và vai trò chính xác của nó đối với sức khỏe tổng thể
12:18thì thực sự vẫn còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết.
12:21Nhưng cái vai trò săn vi khuẩn của Phage nghe rất hứa hẹn.
12:24À, đúng rồi.
12:25Chính cái đặc tính săn mồi chuyên biệt đó
12:27đang mở ra một hướng ứng dụ y học cực kỳ hấp dẫn.
12:30Đó là liệu pháp Phage, Phage Therapy.
12:32Liệu pháp Phage?
12:33Phage. Nghe tên lạ lạ.
12:35Có phải là mình dùng chính Phage để trị bệnh nhiễm khuẩn không ạ?
12:39Chính xác là như vậy.
12:40Ý tưởng là chúng ta sẽ lợi dụng khả năng tiêu diệt vi khuẩn
12:42một cách rất chuyên biệt của Phage
12:44để điều trị các bệnh nhiễm trùng.
12:46Ồ.
12:46Đặc biệt là trong bối cảnh mà vi khuẩn kháng kháng sinh
12:50đang ngày càng trở nên nghiêm trọng.
12:52Phage nó có ưu điểm là tấn công rất trúng đích.
12:54Chỉ diệt vi khuẩn mục điêu thôi.
12:56Ít ảnh hưởng đến những vi khuẩn có lợi khác trong cơ thể.
12:58Hay quá.
12:59Khác với kháng sinh phổ rộng có thể diệt cả vi khuẩn tốt.
13:02Đúng vậy.
13:03Đây là một lĩnh vực nghiên cứu đang rất được quan tâm
13:05và phát triển mạnh mẽ trên thế giới.
13:07Vậy là từ việc quan sát tự nhiên,
13:09quan sát cách virus hoạt động trong cơ thể,
13:11chúng ta lại có thể tìm ra giải pháp
13:12cho những vấn đề y tế nan giải như là kháng kháng sinh.
13:15Thật sự là rất đáng kinh nhạc.
13:18Tóm lại thì,
13:19chúng ta không nên nhìn virus một cách quá phiến diện,
13:22chỉ là kẻ thù gây bệnh.
13:23Chúng thực sự là những thành phần quan trọng
13:24không thể thiếu của các hệ sinh thái,
13:26kể cả hệ sinh thái vi mô ngay trong cơ thể người.
13:29Vâng ạ.
13:30Các thể thực khuẩn trong hệ virome
13:31là một minh chứng rất rõ ràng.
13:33Chúng vừa là những nhà quản lý vi khuẩn,
13:35vừa là một nguồn cảm hứng,
13:36một tiềm năng lớn cho các liệu pháp y học trong tương lai.
13:39Ừ.
13:40Việc hiểu sâu hơn về thế giới virus,
13:42về hệ virome,
13:43về phage,
13:44rõ ràng là đang mở ra rất nhiều hướng đi mới.
13:47Liệu rằng trong tương lai,
13:48chúng ta có thể điều chỉnh hệ virome của mình
13:50một cách chủ động,
13:51để phòng và chữa bệnh không nhỉ?
13:52Có lẽ đó là một câu hỏi lớn,
13:54đầy hứa hẹn mà khoa học và y học sẽ tiếp tục khám phá.
13:56Chắc chắn rồi ạ.
13:58Còn rất nhiều điều bí ẩn và tiềm năng đang chờ đổi.
14:02Xin chào.
14:03Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu sâu hơn một chút
14:06về thế giới của virus nhé.
14:08Đặc biệt là mấy loại hay gây bệnh nhé.
14:10Vâng, chào quý vị.
14:12Chúng ta sẽ xem xét từ những thứ cơ bản nhất
14:14như là virus là gì,
14:16cấu tạo nó ra sao,
14:18rồi cách chúng hoạt động gây bệnh,
14:20kể cả ở thực vật lẫn trong cơ thể người chúng ta.
14:22Dạ.
14:23Vậy thì...
14:24Để bắt đầu đi ạ.
14:26Virus chính xác là gì
14:27và nó khác vi khuẩn như thế nào ạ?
14:29À.
14:30Thực ra thì...
14:31Virus nói đơn giản lắm.
14:33Nó chưa phải là một tế bào hoàn chỉnh đâu.
14:36Chỉ gồm có lõi là vật chất di chuyển ấy,
14:38DNA hoặc RNA,
14:40rồi được bọc bởi một lớp vỏ protein,
14:42gọi là cắp xít.
14:43Siêu nhỏ đúng không ạ?
14:44Đúng rồi, siêu nhỏ.
14:45Cỡ vài chục đến vài trăm nanomet thôi.
14:47Và cái điểm quan trọng nhất này,
14:49chúng là ký sinh nội bảo bắt buộc.
14:52Ký sinh nội bảo bắt buộc.
14:53Nghĩa là sao ạ?
14:54Ừ.
14:55Nghĩa là chúng không thể tự mình sống hay nhân lên được.
14:58Chúng phải chui vào bên trong tế bào sống của vật chủ.
15:00Ví dụ như tế bào người, động vật hay thực vật,
15:03rồi dùng bộ máy của tế bào đó để tạo ra virus mới.
15:05À, thế là nó hoàn toàn phụ thuốc vào vật chủ.
15:08Chính xác.
15:09Chúng không tự tạo năng lượng,
15:10không lớn lên, không phân chia như vi khuẩn.
15:13Và một điểm nữa là,
15:14kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng gì với virus cả.
15:17Dạ, đó đúng là khác biệt lớn với vi khuẩn rồi.
15:20Vi khuẩn thì là tế bào,
15:21lại còn tự sinh sản được,
15:22và kháng sinh trị được.
15:24Đúng vậy.
15:25Vi khuẩn lớn hơn nhiều,
15:26cấu trúc phức tạp hơn hẳn.
15:28Về cấu trúc ấy,
15:28thì có hai kiểu chính.
15:30Một là virus trần,
15:31chỉ có cái lõi acid nucleic và vỏ capsid thôi.
15:34Người ta gọi chung là nucleo capsid.
15:36Dạ.
15:36Hai là loại phức tạp hơn,
15:38là virus có vỏ bọc.
15:40Tức là ngoài cái nucleo capsid đấy,
15:42nó còn có thêm một lớp màng bọc bên ngoài nữa.
15:44Thường là màng lipid lấy từ tế bào chủ,
15:46và trên đó có các gai protein.
15:48À, cái gai protein này
15:50có phải là cái giúp nó bám vào tế bào không ạ?
15:52Rất đúng.
15:53Nó giống như chìa khóa vậy đó.
15:55Còn về hình dạng vỏ capsid,
15:57thì có thể là dạng xoắn như virus khảm thuốc lá,
16:00hoặc là dạng khối đa diện,
16:02ví dụ như adenovirus.
16:03Với cấu trúc có vẻ đơn giản thế,
16:05làm cách nào mà chúng lại xâm nhập
16:07và kiểm soát được tế bào chủ tai tinh vậy á?
16:09À, đó là cả một quá trình khá là tinh vi,
16:12gồm 5 bước chính.
16:14Đầu tiên là phải bám vào đã,
16:15gọi là hấp phụ.
16:16Bám đặc hiệu à?
16:17Ừ, rất đặc hiệu.
16:19Virus dùng mấy cái gai hoặc protein bề mặt
16:21để gắn đúng và thụ thể trên màng tế bào chủ.
16:24Giống như chìa khóa phải khớp với ổ khói.
16:26Dạ.
16:27Sau khi bám vào thì sao ạ?
16:29Thì đến bước xâm nhập.
16:30Nó sẽ tìm cách đưa vật chất di truyền của nó
16:32vào bên trong tế bào chủ,
16:34có thể là tiêm vào,
16:35hoặc là cả con virus chui vào luôn.
16:37Rồi, sao nữa ạ?
16:39Vào được bên trong rồi thì đến giai động sinh tổng hợp.
16:42Lúc này thì virus mới thực sự chiếm quyền kiểm soát.
16:45Nó dùng toàn bộ nhà máy của tế bào chủ,
16:47enzyme, ribosome, nguyên liệu,
16:49để tạo ra hàng loạn bản sao vật chất di truyền và protein của chính nó.
16:53Giống như là biến nhà máy của người ta thành của mình ấy nhỉ?
16:55Đúng rồi, kiểu vậy đó.
16:57Sau khi có đủ các thành phần rồi thì đến bước lắp rát.
17:00Các bộ phận này tự động ghép lại với nhau
17:02thành những con virus hoàn chỉnh.
17:03Và cuối cùng là thoát sang ngoài.
17:05Chính xác, đó là bước phóng thích.
17:07Virus mới sẽ tìm cách thoát ra khỏi tế bào chủ,
17:10có thể là làm vỡ tung tế bào ra,
17:12hoặc là từ từ nậy trồi qua màng tế bào
17:14mà không làm chết tế bào ngay lập tức.
17:15Nghe cái đoạn làm vỡ tế bào
17:17thì có vẻ là virus luôn gây hãi rồi.
17:19À, không hẳn là luôn luôn như vậy ngay lập tức đâu.
17:22Có hai kiểu chu trình nhân lên chính.
17:24Cái kiểu mà làm vỡ tế bào ngay ấy
17:26gọi là chu trình tan,
17:27latin.
17:28Dạ.
17:29Nhưng còn một kiểu khác gọi là chu trình tiềm tan,
17:32latin.
17:33Ở chu trình này,
17:34bộ gen của virus nó không nhân lên ồ ạt ngay,
17:37mà nó gắn sen vào bộ gen của tế bào chủ.
17:39Gắn vào luôn à?
17:40Nó tích hợp vào đấy.
17:42Rồi cứ thế tế bào chủ phân chia
17:44thì bộ gen virus cũng được nhân lên theo
17:46một cách âm thầm.
17:48Virus cứ nằm im ở đó có thể là rất lâu.
17:51À, giống như mấy loại virus hairpest
17:53hay thủy đậu mình hay nghe nói,
17:55nó ẩn trong người rồi thỉnh thoảng
17:56mới bùng phát đúng không ạ?
17:57Đúng rồi.
17:58Đó là một dạng biểu hiện
17:59của chu trình tiềm tan đấy.
18:02Chỉ khi có yếu tố nào đó kích hoạt,
18:04ví dụ như cơ thể suy yếu,
18:06stress,
18:07thì virus mới tách ra
18:08và chuyển sang chu trình tan,
18:10bắt đầu nhân lên mạnh và gây bệnh.
18:12Mấy con pha, tức là virus chuyên tấn công
18:14vi khuẩn là ví dụ rất hay
18:16cho cả hai chu trình này.
18:17Thế còn ở thực vật thì sao ạ?
18:19Virus cũng gây bệnh cho cây cối nhiều lắm.
18:21Vâng, virus thực vật
18:22cũng hoạt động theo nguyên tắc tương tự,
18:24tức là cần tế bào sống để nhân lên.
18:26Nhưng vì cây nó có vách tế bào cứng,
18:29nên virus thường cần có sự trợ giúp
18:30để xâm nhập và lan truyền.
18:32Trợ giúp ạ?
18:33Tức là phải có gì đó mang nó đi.
18:35Đúng thế.
18:36Phổ biến nhất là nhờ côn trùng
18:38chích hút như dày, dẹp.
18:40Khi chúng hút nhựa cây bệnh
18:41rồi bay sang cây khỏe,
18:43chúng sẽ chuyển virus theo.
18:44À.
18:45Hoặc là virus có thể lây qua hạt giống,
18:47cảnh dâm bị nhiễm bệnh từ cây mẹ,
18:49rồi dụng cụ làm vườn như dao, kéo.
18:51Nếu không được vệ sinh sạch sẽ,
18:53cũng có thể chuyển virus
18:53từ cây này sang cây khác.
18:55Thậm chí tiếp xúc cơ học
18:56giữa cây bệnh và cây khỏe
18:58cũng có thể lây nữa.
18:59Thế thì việc quản lý
19:00chắc là khó khăn lắm ạ.
19:01Vì không có thuốc đặc trị
19:02như kiểu thuốc trừ sâu
19:03hay trừ nấm.
19:04Chính xác.
19:05Với virus thực vật
19:06thì gần như không có thuốc trị đâu,
19:07nên biện pháp chủ yếu là phòng ngừa.
19:09Phòng ngừa là chính á.
19:10Đúng vậy.
19:11Phải dùng giống cây sạch bệnh này,
19:13rồi thì phải tiêu hủy cây bệnh,
19:15dọn sạch cỏ dại
19:16là lối trúng ngụ
19:17của côn trùng truyền bệnh.
19:18Vệ sinh kỹ dụng cụ làm vườn,
19:20luôn canh cây trồng
19:21để cắt đất chu kỳ
19:22của vật trung gian.
19:24Đôi khi thay đổi
19:25thời vụ gieo trồng
19:26cũng giúp tránh được
19:27đợt côn trùng bùng phát.
19:28Và quan trọng nữa
19:29là công tác kiểm dịch thực vật
19:31để ngăn virus lạ
19:32xâm nhấp vào vùng của mình.
19:34Nãy giờ mình nói
19:34về virus gây bệnh là chủ yếu,
19:36nhưng nghe nói cơ thể người
19:37cũng là nhà của rất nhiều virus
19:39phải không ạ?
19:40À vâng.
19:40Cái này thì khá là thú vị đấy.
19:42Người ta ước tính
19:43có hàng nghìn tỷ virus
19:44sống trong và trên cơ thể chúng ta.
19:46Tập hợp tất cả chúng
19:47gọi là hệ virom người,
19:48human virom.
19:49Trời ơi, hàng nghìn tỷ,
19:51con số khủng khiếm thật.
19:52Mà chúng có gây hại không ạ?
19:55Ngạc nhiên là
19:56phần lớn trong số đó
19:57lại không gây bệnh cho chúng ta đâu.
19:59Mà chủ yếu là các bacteriophage
20:00hay còn gọi là phage.
20:02Phage ạ?
20:03Là virus của vi khuẩn
20:04mà lúc nãy mình có nhắc đến.
20:06Đúng rồi.
20:07Chúng là những virus
20:07chuyên săn và tiêu diệt vi khuẩn.
20:09Hệ virom này
20:10đặc biệt là ở đường ruột.
20:12Nó rất độc đáo ở mỗi người
20:13và đóng vai trò cực kỳ quan trọng.
20:15Nó giúp kiểm soát
20:16cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột,
20:17ảnh hưởng đến tiêu hóa,
20:19miễn dịch
20:19và nhiều thứ khác nữa.
20:21Ồ, hóa ra không phải virus nào cũng xấu.
20:24Chúng còn giúp mình kiểm soát vi khuẩn nữa cơ à?
20:26Vâng.
20:27Nhưng mà cũng có mặt trái của nó.
20:29Mặt trái ạ?
20:30Là sao ạ?
20:31Tức là đôi khi
20:31chính những con phage này
20:33lại có thể biến một vi khuẩn vốn vô hại
20:35thành một mầm bệnh nguy hiểm.
20:37Biến vi khuẩn thành nguy hiểm
20:38bằng cách nào ạ?
20:39Chúng có thể mang cho mình
20:40những gen độc lực.
20:41Ví dụ như con phage CTX phi
20:43nó mang gen mã hóa độc tố tả.
20:46Khi nó nhiễm vào vi khuẩn Viprio cholerae
20:48nó chuyển cái gen đó cho vi khuẩn
20:50và biến vi khuẩn này
20:51thành tác nhân gây bệnh tả khủng khiếp.
20:53À, ra thế.
20:55Hay một ví dụ khác là
20:56Phage phi SA3MS
20:58nó có thể cung cấp gen độc lực
21:00cho vi khuẩn tụ cầu vàng
21:01Staphylococcus aureus
21:03làm cho con vi khuẩn này
21:05trở nên nguy hiểm hơn rất nhiều
21:06dễ gây nhiễm chủng nặng hơn.
21:08Như vậy là ầm
21:09thế giới virus thực sự là vô cùng đa dạng
21:12và có tác động hai mặt nhỉ.
21:14Vừa là kẻ thù gây bệnh
21:15lại vừa là một phần không thể thiếu
21:17của hệ sinh thái
21:17kể cả trong chính cơ thể mình.
21:19Chính xác.
21:20Sự tương tác giữa virus
21:21vật chủ, vi khuẩn
21:23và môi trường xung quanh
21:24là một mạng lưới cực kỳ phức tạp
21:26và hấp dẫn để nghiên cứu.
21:28Việc hiểu sâu hơn về chúng
21:29đặc biệt là hệ Viral
21:31và Vidal của Phage
21:32đang mở ra rất nhiều hướng đi mới mẻ.
21:35Hướng đi mới trong y học
21:36và cả nông nghiệp nữa đúng không ạ?
21:37Vâng.
21:38Và điều này cũng gợi mở
21:39một câu hỏi khá là thú vị
21:40để chúng ta cùng suy ngẫm.
21:42Liệu chúng ta có thể lợi dụng
21:43chính những con Phage
21:44ăn vi khuẩn này,
21:45những con Phage tốt
21:46để tạo ra liệu pháp mới
21:48chống lại tình trạng vi khuẩn
21:49kháng thuốc kháng sinh
21:50đang ngày càng nghiêm trọng
21:51hiện nay hay không?
21:52Dạ, một câu hỏi rất đáng
21:53để suy nghĩ ạ.
21:54Cảm ơn những chia sẻ rất chi tiết
21:55và thú vị của anh hôm nay ạ.
21:56Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
Được khuyến cáo
3:00
|
Sắp Tới
1:28
59:55
8:46
10:27
4:54
45:20
38:18
36:36
57:04
35:46
10:44
23:57
46:46
38:39
1:01:52
17:27
34:55
55:33
24:31
29:00
Hãy là người đầu tiên nhận xét