01:22Diğer Türk topluluklarından farkları kendi cumhuriyetlerinde çoğunluğu oluşturuyor olmaları.
01:29Yaklaşık %80 kadar Tuva'da Tuvalar yaşıyor.
01:33Bunun kültürün yaşatılması, dilin konuşulması açısından çok önemli bir nüfus yapısı.
01:41Dolayısıyla Tuva Türkçesi, Tuvalar'ın konuştuğu dil canlı olarak yaşıyor.
01:46Aileler tarafından çocuklarına öğretiliyor.
01:49Nesilden nesile aktarılıyor.
01:51Bunun Tuva dilinin ve kültürünün yaşıyor olması birazcık Tuva ile Rusya'nın diğer bölgeler arasında Sayandağlar dediğimiz sıra dağlarının oluşumu.
02:04Altay bölgesi tabii ki Güney Sibirya.
02:07Sayandağları eski Türk dilinde Köklük Bengü taşlarında Kögmen Yiş olarak bilinen dağlar.
02:18Kögmen Yiş aşağı Kırgızlı'da bastığımız.
02:21Yani Sayandağlarını aşarak Kırgızlı'ları uykuda bastık ve onları yendik diyor Köklük Kağı'nı.
02:29Bu aştığı dağlar bugünkü Tuva ile Hakasya'nın sırrını oluşturuyor.
02:35Bu dağların yüksekliği başka bir şeye daha yol açmış.
02:40Günümüzde Sibirya'da veya Rusya'nın her yerinde tren olduğu halde Tuva sınırlarına, Tuva'nın içine kadar bu Sayandağları aşılarak tren getirilememiş.
02:51Trenin gelmemesinin bir kültür açısından çok ehemmiyetli bir yanı var.
02:56Tren gelirse medeniyeti getiriyor.
02:58Tren gelmezse kültürünüzü korumak gibi bir şansınız var.
03:02Yani iyi ya ya kötü yanlarıyla.
03:04Tuva'ya tren gelmediği için Rus köşeleri fazla olmamış, Ruslar fazla kalabilmiş ve kendi kültürlerini ve dillerini yaşatabilmişler.
03:12Hocam siz Tuva'ya gittiniz, Tuva Cumhuriyeti'ne gittiniz ve bir süre orada yaşadınız.
03:17Yaşadıklarınızdan bize biraz bahsedebilir misiniz?
03:20Sizi nasıl karşıladılar orada?
03:22Aslında diğer Türk topluluklarına göre Tuvalılar birazcık dışarıdan gelenlere sıcak bakmayan bir insan topluluğu.
03:31Böyle olmalarda mesela meşhur Radlof derlemelerini yaparken Tuvalıların içine girememiş 19. yüzyılın sonunda.
03:40Onun yerine bizim Radlof'un Proben dediğimiz eserlerinde Hakas Katanov var.
03:46O Hakas olduğu için, Tuvalıların dilini anladığı için o gidip derlemeler yapmış ve Radlof'un Probenlerinin içine Tuva metinleri öylece girebilmiş.
03:57Dışarıdan birisi olduğu için kendi toplum değerlerini bozacak diye dışarıdan gelenlere çok sıcak bakmayan bir topluluk.
04:04Fakat ben doktoramı 93-96 yıllarında Tuva ve Hakas dilleri üzerine yaptığım için yaklaşık bir yıl kadar Tuva'nın başkenti Kızıl'da yaşadım.
04:14Böylece onların dilini, kültürünü, geleneklerini yaşayarak öğrenmiş oldum.
04:20Hemen hemen bütün kasabalarına, köylerine gittim.
04:23Onların yaklaşık 3 aylık bir yaşamadan sonra, onların dil ve kültürlerini öğrendikten sonra inanılmaz bir şekilde bana sevgi duymaya başladılar.
04:33Çünkü ilk kez bir yabancı gelmişti, onların dillerini öğrenmişti.
04:37Onların diliyle onlara hitap ediyorlardı.
04:40Ben Tuvaca konuşmam ama çok şaşırıyor ve çok seviyorlardı bunu.
04:44Hep onlar başkalarının kültürünü öğrenmiş.
04:47100 Rusça öğrenmiş.
04:48Kendi kültürlerinden kimse öğrenemiyor.
04:50Kendi kültürlerine iyi bakmıyor.
04:52Onların kültürüne sevgi duyup, kendi inançlarını horlamayıp, onların bir değer olduğunu gördüğüne inanan bir kişi olduğum için inanılmaz bir şekilde sevmişlerdi beni.
05:04Başka bir yönü daha var olayın.
05:06Türkiye'deki insanlara Kızıldağ diye bir köye gitmiştik.
