İsimlerinin anlamı 'Kurt': Nogay Türkleri

TRT Haber

09.08.2024

Kategori

🗞

Haberler

Döküm

Tüm video dökümünü görüntüle

00:00Türklerin tarihini, dilini, kültürünü, edebiyatını anlattığımız Türkün Dünyası'nda

00:20Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sayın Dilek Ergöneniç ile Nogay Türklerini

00:25konuşacağız.

00:26Hocam hoş geldiniz.

00:27Hoş bulduk Ayşem.

00:28Çok teşekkür ederim.

00:29Nogay Türkleri kimdir?

00:30Nerede yaşarlar?

00:31Dillerinden bahsedebilir misiniz?

00:32Tabi ki.

00:33Nogay Türkleri Kuzey Kafkasya'da yaşayan Türk boylarından birisi.

00:38Tarih boyunca çok fazla baskıya, zulme, göçe maruz kalmışlar, katliama maruz kalmış

00:44bir Türk boyu.

00:46Son derece savaşçı bir ruhları var.

00:49Fakat bu başlarına gelenler yüzünden sayıları oldukça azalmış.

00:54Günümüzde Karadeniz'in etrafındaki ülkelere saçılmış bir vaziyette yaşıyorlar.

00:59Hiçbir yerde çoğunluk olarak bulunmuyorlar.

01:02Ayrı bir idari yapıları yok.

01:05İsimlerini tarihte Altınordu Şehzadesi olan Nogay Han'dan almışlar.

01:11Dilerseniz biraz tarihlerinden bahsedeyim.

01:14Nogay Han Altınordu Devleti'ne 40 yıl boyunca hüküm sürmüş olan bir şehzade.

01:21Fakat hiçbir zaman han olamamış.

01:24Hanları devletin, ülkenin başına geçirmiş, indirmiş.

01:29Sonrasında ise bu başa geçirdiği hanlardan Tokta Han tarafından öldürülmüş 1299 yılında.

01:37Arkasından onun idaresinde toplanan beyler Nogay Adıaltı'nda birleşmişler ve Nogay Hanlığını kurmuşlar.

01:45Tarihte kurulan çok büyük bir Türk devletidir Nogay Hanlığı.

01:50Bütün Kıpçak boyları orada yaşamışlardır.

01:53Altınordu Devleti'nden sonra kurulan diğer hanlıklar içerisinde ve Nogay Hanlığında Kıpçak Türkleri bulunmuştur.

02:0015 ve 16. yüzyıllarda bu bölgede yaşayan Kıpçak boylarına hep Nogaylı denmiştir.

02:07Nogay Türkleri bahsettiğimiz gibi Karadeniz'in etrafındaki ülkelerde yaşıyorlar.

02:15Nogay Çerkez Cumhuriyeti'nde, Dağıstan'da, Kırım'da, Romanya'da hatta 18. ve 19. yüzyıllarda göçlerle Anadolu'ya da gelmişler.

02:27Tabi bu göçlerin çok değişik sebepleri var.

02:30Dediğiniz gibi çok fazla katliamlara uğramışlar ve sayıları da oldukça azalmış durumda.

02:36Hocam Nogayca hakkında bilgi verebilir misiniz? Türkçe ile ilişkisi nasıl?

02:42Nogay Türkçesi Türkçe'nin Kıpçak koluna mensup. Aral Hazar grubu Türk lehçelerinden birisi diyoruz.

02:49En yakın olduğu Türk lehçeleri Kazakça ve Karakalpakça'dır Nogay Türkçesi'nin.

02:55Bugün tam olarak Nogayca'nın konuşulduğu bir yer yok diyebiliriz.

03:02Kuzey Kafkasya'dakiler Rusça ile karıştırarak kullanıyorlar.

03:06Anadolu'ya göç edenler ise Türkiye Türkçesi ile karıştırarak kullanıyorlar.

03:11Söz gelimi Kuzey Kafkasya'ya gittiğimde ben zvanit etmek diye birleşik fiil duymuştum.

03:18Telefon etmek yani Rusça bir kelime ile Türkçe bir kelimeyi birleştirerek bu şekilde bir fiil oluşturuyorlar.

03:25Tabi dilin nabzı genç kuşakta atar.

03:28Dil ailede anne baba ve büyükler tarafından çocuğa öğretilmiyorsa tehlikede demektir.

03:35Bugün Nogay Türkçesi tehlikedeki Türk lehçelerinden birisi.

03:40UNESCO tarafından da tehlikedeki Türk lehçeleri arasında sayılıyor.

03:45Bunun dışında Anadolu'ya gelen Nogay Türklerinin Nogayca'yı yine aktif olarak kullandığını da biz tespit ettik.

03:54Fakat Türkiye Türkçesi ile karıştırarak kullanıyorlar.

03:58Yaptığımız projelerde köyleri dolaştık.

04:01Anadolu'daki Nogay köylerini gezdik.

04:04Bilhassa Tuzgölü civarında Ankara'nın Şerefli Koçısar ilçesine bağlı Şeker ve Akinköyü,

04:12Konya'nın Kulu ilçesine bağlı Kırkkuyu, Seyidahmetli ve benzeri köylerde daha çok Dağıstan'da konuşulan ağızın konuşulduğunu tespit ettik.

04:22Afyon'da yine Nogay köyleri var.

04:25Burada da Ak Nogay ağzına yani Karaçay Çerkez Cumhuriyeti'nde konuşulan dile yakın bir Nogay Türkçesi kullanılıyor.

04:34Yine Adana'nın Ceyhan ve Gaziantep'in Nur Dağı ilçesine bağlı Nogay köyleri de var.

04:41Hatta bu bölgede Nogaylar adında bir de köy tespit ettik.

04:45Bu köyde 80-90 yaşındaki ayyelerimiz, atalarımız yani teyzelerimiz ve amcalarımız Nogayca'yı unutmuş durumdalar.

04:55Çünkü 18-19. yüzyıllardaki göçlerde gelenlerin torunları büyük ihtimalle Nogay Türkçesini artık unutmuşlar.

05:04Fakat kendilerini Nogay Türkü olarak tanımlıyorlar ve köylerinin adı da Nogaylar.

05:09Buralar zaten Nogay Türklerinin ilk yerleşim yerleri.

05:13Kimisi Kırım üzerinden Romanya, Bulgaristan, İstanbul şeklinde Anadolu topraklarına gelmişler.

05:20Gemilerle gelenler çok olmuş.

05:23Katliamlardan burada mutlaka bahsetmemiz gerekiyor.

05:26Tarihte bir Nogay kasabı diye anılan General Suvarov'un adı geçiyor.

05:31Suvarov çok büyük bir Nogay kitlesini yok etmiş.

05:38Vadilerin cesetlerle dolduğu ve benzeri bilgiler bugün tarih belgelerinde hep yer alıyor.

05:45Tabii kaçmışlar, gemilerle gelenler olmuş.

05:50Bu gelenlerin çoğu Kırım Tatarlarıyla ve Çerkezlerle birlikte Anadolu topraklarına gelmişler.

05:57Dolayısıyla sadece Nogayların kurduğu köyler olduğu gibi Kırım Tatarlarıyla ve Çerkezlerle birlikte kurdukları köyler de var.

06:07Hakan Kırımlı Hoca bu konuda bir çalışma yaptı.

06:10Türkiye'deki Kırım Tatar ve Nogay köy yerleşim yerleri şeklinde.

06:15İlk yerleşim yerlerinden biri Çukurova.

06:18Enteresan bir şekilde Suriye'nin Laskiye Limanı üzerinden oraya geçiyorlar.

06:23Bölgede tabii bataklık, sıtma oluyor.

06:26Pek çok Nogay Türkü burada da kırılıyor.

06:29Tekrar bir göçe başlıyorlar ve Tuzgölü civarına geliyorlar.

06:34Bu bölgedeki kurak topraklara yerleşiyorlar Nogay Türkleri.

06:40O zamandan bugüne de Anadolu topraklarında yaşamaya devam ediyorlar.

06:45Hem Kuzey Kafkasya'da hem Türkiye'de.

06:48Nogay Türkçesinden biraz daha bahsedersek.

06:51Dediğim gibi iki ağızı var.

06:53Bir Ak Nogay ağzı bir de Kara Nogay ağzı var.

06:56En çok da Kazakça ve Karakalpakça'ya yakın bir Türk lehçesi.

07:00Hocam siz Nogay Türkçesi ve Nogaylar üzerine çalışmalar yapıyorsunuz ve bölgeye de ziyaretleriniz oldu.

07:05Peki izlenimleriniz neler? Benzerlikleriniz var mı?

07:08Evet.

07:09Tabii kültürel açıdan baktığımızda hepimiz Türk boyuyuz.

07:14Pek çok adetimiz benziyor.

07:17Sovyet formatına girme konusunda çok baskılara maruz kalmışlar.

07:22Buna rağmen Türk kültürünün pek çok adetini, geleneğini bırakmamış Nogay Türkleri.

07:28Çeşitli gelenekleri var.

07:31Mesela tabii bugün modern dünyada bunlar çoğu unutulmuş vaziyette.

07:36Bunları biz makaleleştirdik Nogay Türklerinde doğum, ölüm gibi konuları.

07:41Doğumdan ölüme, düğünlere, bayramlara pek çok Türk adetini unutmamışlar.

07:48Hala yaşatıyorlar.

07:50Söz gelimi dediğim gibi modern zamanlarda değil de daha öncesinde yaşatmışlar.

07:57Mesela pamuklu beze sıcak kum sererlermiş.

08:01Bununla bebeği kundaklarlarmış.

08:04Buna bala böleme deniyor.

08:06Ya da it köylek denen bir şey var.

08:09Bebeklere 40 gün boyunca yeni doğan bebeğe giydirilirmiş.

08:1340 günün sonunda da köpeğe atarlarmış onu, o gömleği.

08:17Bu şekilde bebeklerin kötü ruhlardan korunduğuna inanırlarmış.

08:22Bayramları çok önemli.

08:24Bütün Türk dünyasında kutlanan sabantoy, nevruz, kündelim ya da anel diyorlar nevruza.

08:30Nogay Türkleri de kutluyorlar bu bayramları.

08:35Sabantoyu hala Anadolu'daki köylerde kutluyor Nogay Türkleri.

08:41Kültürümüz bu şekilde, çok benzer elbette.

08:45Biz ilk defa 1997 yılında bölgeye gittik.

08:49Hocam Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun'un bir projesi kapsamında.

08:54Tabi Çeçen Savaşı öncesiydi, oldukça gergin bir ortamdı.

08:59Fakat Nogay Türkleri bizi bağırlarına bastılar.

09:04Bütün şairleri, yazarları, edebiyatçıları toplandı.

09:08Ben oradan 3 bavul kitapla geldim.

09:10Nogay Türkçesi ile ilgili her kitabı bana vermeye çalıştılar imzalayarak.

09:15Sandıkların dibinden çıkardılar kitaplarını.

09:18Tabi anılarımız çok güzel, oraya ait anılarımız.

09:22Ben onlardan derleme yaparken onlar da benimle bu taraftan röportaj yapmaya çalışıyorlardı.

09:27Televizyonda programlara çıktık, radyolarda programlara katıldık, gazeteye gittik.

09:32Epeyce dolaştırdılar, Nogay yemeklerinden tattırdılar.

09:37Bir ay kadar kaldık ve sonunda gözyaşlarıyla ayrıldık bölgeden.

09:42Türkiye'de de projelerimiz oldu.

09:45Pek çok Nogay köyünü gezdik.

09:48Bir TÜBİTAK projesi yaptık.

09:51Arkasından en son Gazi Üniversitesi, TRT Avaz ve Nogay Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği'nin iş birliğiyle bir belgesel çektik.

10:00Bu belgeselin gösterimi de çok yakın bir tarihte yapıldı.

10:04Gazi Üniversitesi'nde ilk gösterimi yapıldı.

10:07Yemeklerimiz çok benziyor, hamur işlerini çok severler mesela.

10:11Et yemekleri aynı şekilde.

10:13Bavursak diyorlar, şır börek, taba börek.

10:16Bunlar Türkiye'de hep bilinen yemekler aslında.

10:20Çiğ börektir, şır börek.

10:22Aynı şeyler sadece isimleri değişmiş durumda.

10:25Hocam Nogay Türkleri deyince Türkiye'de aklımıza aslında bir isim geliyor.

10:29Arslanbek Sultanbekov.

10:31Kendisi şu an çok ünlü.

10:33Dombra ile hayatımıza giriş yaptı.

10:35Sizin de onunla bir tanışıklığınız var aslında.

10:37Evet, biz Arslanbek ile 1997'den beri neredeyse tanışıyoruz.

10:41O da Türkiye'ye ilk o zamanlar daha gelmişti.

10:45Çok erken tarihlerde Nogay köylerine birlikte gitmiştik.

10:49Sonrasında Dombra şarkısı meşhur oldu.

10:53Tabi Türkiye'de çok fazla bilinmiyor Dombra şarkısının Nogayca olduğu.

10:57Nogay Türkçesiyle söylenmiş olduğu.

11:00Arslanbek geçen haftaki bu belgesel gösterimimize de geldi Gazi Üniversitesi'ne.

11:06Dostluğumuz halen devam ediyor.

11:23Hocam verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ediyoruz.

11:25Ben teşekkür ederim. Çok sağ olun.

Önerilen