สารคดีเฉลิมพระเกียรติ ชุด “พระราชพิธีบรมราชาภิเษกในครั้งกรุงรัตนโกสินทร์” ตอน พระราชลัญจกร

พระราชลัญจกร หรือ พระตราสำหรับใช้ประทับของพระมหากษัตริย์ คือ เครื่องหมายแสดงแสดงพระบรมราชอิสริยยศ และพระบรมเดชานุภาพขององค์พระมหากษัตริย์ในรัชกาลนั้น ๆ และใช้ประทับในเอกสารราชการแผ่นดินที่สำคัญ ซึ่งก่อนถึงวันพระราชพิธีบรมราชาภิเษก จะต้องมีพิธีแกะพระราชลัญจกรประจำรัชกาลขึ้นเสียก่อน

ที่มาและความสำคัญของพระราชลัญจกรนั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ตรัสอธิบายไว้ว่า “แต่ก่อนไม่ได้เซ็นชื่อ ใช้ตราประจำตัวหรือประจำตำแหน่งประทับแทนเซ็นชื่อ เพราะฉะนั้นพระเจ้าแผ่นดินกับทั้งบรรดาคนสามัญ ซึ่งมีธุระในการหนังสือก็ทำตราขึ้นใช้ประจำตัว เว้นแต่ลางคนลางตำแหน่ง ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดปราน จึงทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานพระราชลัญจกรไปใช้เป็นตราประจำตัว นับกันเป็นเกียรติยศอันใหญ่ยิ่ง ไม่มีได้อย่างนั้นกันกี่คนนัก ตัวอย่างเช่น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ได้รับพระราชทานพระราชลัญจกรนารายณ์เกษียรสมุทรไปใช้ เป็นต้น”